Τη μακάβρια φάρσα «Η άνοδος του Αρτούρο Ούι», όπου ο Μπέρτολτ Μπρεχτ σημαδεύει τους μηχανισμούς που στηρίζουν και εκτρέφουν τον φασισμό, ανεβάζει ο Άρης Μπινιάρης σε ένα νέο χώρο στην Κυψέλη, το Θέατρο ARK.
Το έργο αυτό, γραμμένο το 1941 στη Φιλανδία, όπου βρισκόταν εξόριστος ο Μπρεχτ, περιγράφει, με αλληγορικό τρόπο, την άνοδο του Χίλτερ στην εξουσία, την βαθμιαία διαφθορά όλων των εκπροσώπων μιας κοινωνίας, τις συμμαχίες και τα διαπλεκόμενα συμφέροντα, την προπαγάνδα, την αλλοίωση και την παραποίηση της πραγματικότητας, τον εκφυλισμό του αξιακού συστήματος και εν τέλει τον ολοκληρωτικό ηθικό ξεπεσμό μιας κοινωνίας.
- Κείμενο Κάτια Σωτηρίου
Η αλληγορία στηρίζεται σε ιστορικά γεγονότα και πραγματικά πρόσωπα που μετά το Κραχ του ’29 και τις παγκόσμιες επιπτώσεις του, οδήγησαν στη δημιουργία και άνοδο του ναζισμού με αποτελέσματα που σφράγισαν αιματηρά και ανεπίστρεπτα την Ιστορία. Ο Μπρεχτ μεταφέρει στον κόσμο των γκάνγκστερ όλους τους μηχανισμούς που οδηγούν στην εμφάνιση και την εγκαθίδρυση παράνομων και απολυταρχικών εξουσιών.
Παρουσιάζοντας αυτή την απεικόνιση της ανόδου του Αδόλφου Χίτλερ, ο Μπρεχτ βασίζεται σε μια μεγάλη ποικιλία πηγών. Παρακολουθεί πολύ στενά τα γεγονότα στη Γερμανία μεταξύ 1932 και 1938 (έγραψε το έργο στην εξορία το 1941) και πολλοί από τους χαρακτήρες του έργου είναι παράλληλοι ιστορικών προσώπων. Ο Arturo Ui είναι φυσικά ο Χίτλερ. Ο Ernesto Roma είναι ο Ernst Roehm, ο αρχηγός SA: Ο Giri είναι ο Goering του Υπουργείου Αεροπορίας και ο Givola είναι ο Goebbels, ο επικεφαλής προπαγάνδας του Χίτλερ. Ο Dogsborough είναι ο πρόεδρος της Γερμανίας Hindenburg και ο Clark είναι ο Von Papen, καγκελάριος και αντικαγκελάριος του Χίτλερ μεταξύ 1933 και 1934.
Ο Μπρεχτ αντικατοπτρίζει επίσης τα γεγονότα της Εποχής των Γκάνγκστερ στο Σικάγο. H πεποίθησή του ήταν ότι, αν και ένας εγκληματίας μπορεί να διαπράξει μεγάλα εγκλήματα, ο ίδιος παραμένει πάντα αξιοθρήνητος. Το γέλιο που προκαλεί ο Μπρεχτ με τις γελοιότητες των γκάνγκστερ του δεν είναι για να τους εξευγενίσει ή να τους δικαιολογήσει, και σίγουρα όχι για να τους ευτελίσει, αλλά για να τους δείξει με όλη τους την τρομερή και απαίσια αναξιότητα.
Το σενάριο που παρουσιάζει ο Μπρεχτ είναι αναγνωρίσιμα δυνατό σε κάθε εποχή, παρελθόν, παρόν και μέλλον. Επισημαίνει μια περίοδο ύφεσης: οι άνθρωποι υφίστανται αυξανόμενες δυσκολίες σε επιδεινούμενες συνθήκες. Η εγκληματικότητα αυξάνεται, η ανεργία στα ύψη, η βία στους δρόμους φουντώνει. Ο εχθρός δουλεύει, οι έχοντες την εξουσία λένε στον λαό ότι αναζητείται και κυνηγιέται, ένας αποδιοπομπαίος τράγος πάντα υπάρχει, ενώ οι ευκατάστατοι, που επιθυμούν να διατηρήσουν τη θέση τους, συμμετέχουν στο κυνήγι.
Η παράσταση
Μια αξιοσημείωτη διαφορά της συγκεκριμένης παράστασης είναι η αλλαγή του τίτλου. Ο πρωτότυπος τίτλος “ The resistable rise of Arturo Ui, που παλιότερα μεταφέρθηκε στην ελληνική σκηνή ως Η πτωτική άνοδος του Αρτούρο Ούι” εδώ παρουσιάζεται ως «Η άνοδος του Αρτούρο Ούι». Ίσως γιατί η πτώση δίνεται με μια πανίσχυρη τελική σκηνή.
Ο Άρης Μπινιάρης πάτησε καθαρά στο κείμενο του Μπρεχτ και δημιούργησε ένα δυστοπικό , εξπρεσιονιστικό περιβάλλον. Ουσιαστικά δημιούργησε έναν κόσμο από την αρχή, δίνοντας μια νέα πνοή σε ένα ιδιότυπο κείμενο. Αναλύει διεξοδικά τη θεατροποίηση του φασισμού και αναδεικνύει το τεράστιο θέμα των σκηνοθετημένων εμφανίσεων, της κατασκευής και της προπαγάνδας μιας πολιτικής εικόνας και πώς αυτή επιβάλλεται ως πολιτικός μύθος, ηγέτης και σωτήρας. Ο στόχος της τόσο σκοτεινής σκηνοθεσίας, και της έντασης που δημιούργησε στο λόγο ήταν να αναδείξει περισσότερο τη βαθμιαία διαφθορά όλων των εκπροσώπων μιας κοινωνίας, τις συμμαχίες και τα διαπλεκόμενα συμφέροντα, την προπαγάνδα, την αλλοίωση και την παραποίηση της πραγματικότητας, τον εκφυλισμό του αξιακού συστήματος και σε τελική ανάλυση τον ολοκληρωτικό ηθικό ξεπεσμό μιας ολόκληρης κοινωνίας.
Ο Μπινιάρης εξαλείφει τους εφησυχασμούς μας και σε μια ξέφρενη πορεία σχεδόν δύο ωρών πολτοποιεί τις βεβαιότητες της πραγματικότητας μας. Ψυχολογική βία, σωματική βία μα πάνω απ’ όλα σαρκασμός για την αδυναμία του ανθρώπου να αντισταθεί στο κέρδος, στο προσωπικό όφελος, στο φασισμό. Η κίνηση των ερμηνευτών στην ιδιότυπη σκηνή – πασαρέλα στο χώρο και η έξυπνη διάδραση των ηθοποιών ( έξοχη η κινησιολογία από τη Χαρά Κότσαλη) μεταφέρουν στο κοινό το αίσθημα της απόγνωσης και το καλούν να διαχειριστεί τον παραλογισμό μιας επαναλαμβανόμενης ζοφερής πραγματικότητας, μιας περιδίνησης μέσα σε αυτό το ιστορικά υπαρκτό περιβάλλον.
Στην «Πτωτική άνοδο του Αρτούρο Ούι», η ευθύνη για την άνοδο του ναζισμού, επιρρίπτεται σε όσους εθελοτυφλούν, δειλιάζουν και παραμένουν τελικά συνένοχοι στα εγκλήματα που διαπράττονται. Ο Μπρεχτ, προσπάθησε να εξηγήσει πώς ο καπιταλιστικός κόσμος, διευκόλυνε την άνοδο του Χίτλερ, και έτσι αποφάσισε να τον τοποθετήσει στο έργο σε ένα οικείο για τον καπιταλισμό περιβάλλον. Αυτό εκμεταλλεύεται ο Μπινιάρης και δημιουργεί ένα απόλυτα αποκρουστικό αλλά και γοητευτικό περιβάλλον, με καρικατούρες – εικόνες ηρώων, που ακροβατούν μεταξύ του τρόμου και της φάρσας.
Ξεχωρίζει το βιομηχανικό σκηνικό με μεταπάνκ στοιχεία και τα κοστούμια βίας και διαφθοράς του Πάρη Μέξη, οι αιφνίδιοι και έντονοι φωτισμοί της Στέλλας Καλτσού, το «άγριο» μακιγιάζ της Εύης Ζαφειροπούλου, τις παροξυσμικές μουσικές του Αλέξανδρου Κτιστάκη..
Η διαφάνεια και η λεπτομέρεια που διακρίνουν το επικό θέατρο του Μπρεχτ και αποτελούν ψηφίδες του ρεαλισμού που εγείρουν συναισθήματα στα όρια του φόβου, επιτυγχάνονται από το σύνολο των ηθοποιών της παράστασης αυτής. Ο θίασος αρθρώνει έναν καθαρό λόγο συμπλέοντας με το Μπρεχτικό Διαλεκτισμό της πραγματικότητας.
Ως Arturo Ui, ο Γιώργος Χρυσοστόμου προσφέρει μια ερμηνεία αξιομνημόνευτη. Ξεκινά την παράσταση σκυφτός και σχεδόν δειλός στην όψη. Τα μέσα που χρησιμοποιεί ο Αρτούρο Ούι για την αναρρίχησή του είναι οι ψεύτικες υποσχέσεις, οι προδοσίες, η τρομοκρατία, σε άμεση συνάρτηση με τον δούκα του Γκλόστερ, τον μελλοντικό Ριχάρδο Γ. Ο Χρυσοστόμου μεταμορφώνεται ερμηνευτικά σε έναν εγκληματία λαοπλάνο, ερμηνεύοντας με σθένος και ένταση τη σκηνική μετατόπιση του ήρωα του μέχρι που γίνεται πια ξεκάθαρα ο Χίτλερ. Ίσως η κορυφαία θεατρική του στιγμή.
Το σύνολο του κάστ όμως είναι εξαιρετικό, με πολλή δουλειά και τεχνική άνεση. Ο στιβαρός Γιάννης Αναστασάκης, με όψη που θυμίζει τον Mr Penguin, ο Κώστας Κορωναίος σε ρόλο κομπερ – ηθοποιού δασκάλου του Ούι, ο πάντα εξαιρετικός ρολίστας Δαυίδ Μαλτέζε, ο έντονος Μιχάλης Βαλάσογλου στο ρόλο του Ρόμα, η ευέλικτη Αλεξία Σαπρανίδου, ο Φοίβος Συμεωνίδης, και η Μαρία Παρασύρη – έξοχη στην τελευταία αναμέτρηση της με τον Ούι, ο Άρης Κασαπίδης, ο Τάσος Κορκός, ο Ερρίκος Μηλιάρης συνδράμουν τα μέγιστα στην απογειωτική ένταση της παράστασης.
Στο σύνολο της είναι μια εντυπωσιακή παράσταση, από τις πιο ξεχωριστές της χρονιάς. Και είναι μια αφυπνιστική θεατρική στιγμή: Από τον θρίαμβο στην κατάπτωση και από την άνοδο στην πτώση, ο θεατρινισμός του επικίνδυνου παλιάτσου έχει πάντα το ίδιο τέλος για το προβληματισμένο βλέμμα του θεατή. Η παραγωγή του αντιφασιστικού έργου του Μπέρτολτ Μπρεχτ, το 1941, Η Άνοδος του Αρτούρο Ουί ορίζεται από την ενέργειά του, τις θεατρικές του ελευθερίες. Η δράση συνεχίζει να διαχέεται στο κοινό, σύμφωνα με την πολιτική ώθηση του έργου. «Έχουμε μόνο τους ηγέτες που αξίζουμε» σημαίνει ότι πρέπει να είμαστε μέρος ό,τι συμβαίνει στην πολιτική σκηνή. Η τελευταία σκηνή, η τρομακτική φάρσα του φασισμού ας μην ξεχαστεί. Να τη δείτε οπωσδήποτε.