Τον «Ιππόλυτο» του Ευριπίδη, παρουσίασε το Εθνικό Θέατρο σε σκηνοθεσία Κατερίνας Ευαγγελάτου στο αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου, στην έναρξη του φεστιβάλ του αργολικού θεάτρου στις 7-8/7.
- Κείμενο Κάτια Σωτηρίου
- Ημερομηνία δημοσίευσης 12/7/2023
Ο Ιππόλυτος του Ευριπίδη παρουσιάστηκε πρώτη φορά το 428 π.Χ. στα Μεγάλα Διονύσια και απέσπασε το πρώτο βραβείο. Είναι ένα έργο που περιγράφει το μεγάλο πάθος της Φαίδρας, της γυναίκας του Θησέα, για τον πρόγονό της Ιππόλυτο, προϊόν τεχνάσματος της θεάς Αφροδίτης, η οποία θέλησε να εκδικηθεί τον τελευταίο για την αφοσίωση του στην Άρτεμη και την απόλυτη απαξίωσή του για τον Έρωτα. Ο Ιππόλυτος, όταν του αποκαλύπτεται αυτός ο έρωτας, τον αποκρούει κι εκείνη αποφασίζει να δώσει τέλος στη ζωή της. Ο Θησέας πιστεύει ότι ο γιος του είναι η αιτία του θανάτου της Φαίδρας και ζητά από τον Ποσειδώνα την τιμωρία του. Όταν αποκαλύπτεται η αλήθεια, είναι πια αργά.
Το έργο, που άτυπα εγκαινίασε το 1954 τα Επιδαύρια σε σκηνοθεσία του Δημήτρη Ροντήρη, είναι σύνθετο, με πολλά επίπεδα, διαθέτει δύο Χορούς, έναν αντρικό κι έναν γυναικείο, με ανάλογα χορικά, και τα τέσσερα πρόσωπα που κινούν την πλοκή αποδεικνύονται εξίσου τραγικά: ο Ιππόλυτος, η Φαίδρα, ο Θησέας και η τροφός
Σε αυτή την αφήγηση, μας συστήνεται η Αφροδίτη, η θεά του έρωτα και της ομορφιάς, η οποία ανησυχεί βαθιά για τη διατάραξη της αρμονίας στο σύμπαν λόγω της υπεροπτικής συμπεριφοράς του Ιππόλυτου, ενός ανθρώπου που περιφρονεί τον Έρωτα, τον θεό της αγάπης. Δεν είναι μόνο η περιφρόνησή του για τον Έρωτα που ενοχλεί την Αφροδίτη, αλλά και η τολμηρή κοροϊδία του για αυτή τη θεμελιώδη πτυχή της ανθρώπινης ύπαρξης, επιδεικνύοντας την υπερβολική υπερηφάνεια του. Ο Ιππόλυτος έχει αφοσιωθεί θερμά στην Άρτεμη, τη θεά της αγνότητας, η οποία με τη σειρά της δημιουργεί μια ανησυχητική ανισορροπία στην κοσμική τάξη. Ακριβώς όπως στον φυσικό κόσμο, όταν σχηματίζεται ένα κενό, υπάρχει μια εγγενής τάση για κάτι να γεμίζει γρήγορα αυτό το κενό, οδηγώντας συχνά σε καταστροφικά αποτελέσματα. Ομοίως, όταν τα άτομα επιδεικνύουν αλαζονεία και διαταράσσουν την ισορροπία, το σύμπαν, με την έμφυτη αίσθηση ισορροπίας του, σπεύδει να διορθώσει αυτές τις ανισότητες, με αποτέλεσμα συχνά καταστροφικές συνέπειες.
Η παράσταση
Η Κατερίνα Ευαγγελάτου πότισε τον Ιππόλυτο με τις πνευματικές και ιδεολογο-αισθητικές ανησυχίες που αποκωδικοποίησε στο κείμενο του Ευριπίδη, με εικονοπλαστική ευρηματικότητα, και υψηλή εικαστική αντίληψη. Οι σκηνοθετικές προσπάθειές της στο αρχαίο δράμα, όχι βέβαια χωρίς αδυναμίες, έχουν ενδιαφέρουσα και υψηλής αισθητικής φόρμα, προβληματισμένη ερμηνευτική «ανάγνωση» των συμβολισμών του μύθου, αλλά και του ψυχισμού των προσώπων της τραγωδίας που επιλέγει να ανεβάσει. Έτσι, η Ευαγγελάτου δεν επιχείρησε να αναπαραστήσει, να υπερθεατροποιήσει αυτό το ψυχολογικό δράμα. Προτίμησε μια μετρημένα αποστασιοποιητική, αφαιρετική αφηγηματική φόρμα. Η σκηνοθέτης, κίνησε, όπως τα πιόνια στο σκάκι, τους ηθοποιούς των πρωταγωνιστικών ρόλων, αλλά κυρίως τους δευτεραγωνιστές. Η σκηνοθετική «ανάγνωση» ζήτησε από τους ηθοποιούς υποκριτική λιτότητα, μια ρεαλιστική ενδοσκόπηση του ψυχισμού και του χαρακτήρα των ρόλων, επιτυγχάνοντας ομοιομορφία μεν, αλλά θυσιάζοντας την συναισθηματική εμπλοκή του κοινού τόσο με το μοιραίο πάθος της Φαίδρας, όσο και με την τραγωδία που βιώνει ο τυφλωμένος από τα ψέματα της θεάς, Θησέας.
Έτσι, η ερμηνεία της Κόρας Καρβούνη είναι αισθητά λιτή, δεν αποκαλύπτει ούτε τη φημολογούμενη παραφορά που τη διακατέχει, και είναι ελλιπής πάθους και έντασης – κάτι που είναι σαφής σκηνοθετική οδηγία και κρατά την καλή ηθοποιό μακριά από μια ακόμα αξιομνημόνευτη ερμηνεία. Ομοίως και η ερμηνεία του Γιάννη Τσορτέκη κινείται κάπως επίπεδα, και ανά στιγμές αμήχανα, εκτός από την τελευταία σκηνή του οδυρμού του, κατά την οποία το κοινό ευτύχησε μάλιστα να ακούσει την πραγματική του φωνή, καθώς το χειλόφωνο ήταν εκτός λειτουργίας.
Ο Ορέστης Χαλκιάς στην πρώτη του εμφάνιση στην Επίδαυρο φάνηκε να έχει καλά πατήματα. Με μια αρχικά υπερφίαλη, ίσως όμως στα όρια του κωμικού προσέγγιση, αποκαλύπτει τα ιδεώδη του. Ο Ιππόλυτος είναι συνδεδεμένος με το κίνημα του Ορφισμού που πρεσβεύει και εκπροσωπεί έναν απόλυτα αγνό βίο, στον οποίο κυριαρχεί η καθαρότητα και η αποχή από κάθε ερωτική συνεύρεση, που στόχο έχει να διατηρήσει καθαρό το σώμα και την ψυχή ταυτόχρονα. Καθώς όμως πέφτει στα δίχτυα της θεάς, η ερμηνεία του γίνεται πιο στιβαρή, και αποκαλύπτει την αποκρυφιστική οντότητα του ήρωά του, με τη δέουσα εκφορά και τονισμό του λόγου και με την πλήρη κάλυψη της σωματικής του υπόστασης.
Αποκωδικοποιώντας την πρόθεση του Ευριπίδη η Ευαγγελάτου τοποθετεί στο κέντρο της αφήγησης της την Αφροδίτη. Τα σχέδια της «δολοπλόκου» θεάς – έτσι τη χαρακτηρίζει η Σαπφώ – για την τιμωρία του Ιππόλυτου έχουν καταστρωθεί και θα τη χορτάσουν εκδίκηση. Η συμπεριφορά του Ιππόλυτου την εξαγριώνει, μετατρέποντάς την σε μια άκρως εκδικητική θεά, που θα κάνει τα πάντα προκειμένου να αποκαταστήσει τον θιγμένο εγωισμό της. Με άγρια σκληρότητα εκθέτει ήδη στην αρχή της παράστασης τα γεγονότα η καταπληκτική Έλενα Τοπαλίδου, με έξοχο χειρισμό της κάμερας, εστιάζοντας στο μάτια της, που προδίδουν ταυτόχρονα και τις «ανθρώπινες» αδυναμίες της θεάς. Η ανάγκη της για εκδίκηση και η τιμωρία του Ιππόλυτου κινούν την εξέλιξη του έργου, που εμφανίζεται προεπιλεγμένη από τους θεούς ώστε να ελαχιστοποιούνται οι ανθρώπινες ευθύνες. Η Αφροδίτη της Ευαγγελάτου είναι πανταχού παρούσα, παρακολουθεί και καταγράφει κάθε κίνηση των ηρώων που μάταια προσπαθούν να ξεφύγουν από τη μοίρα που εκείνη έχει προδιαγράψει. Η σκηνή που πηδά χαρούμενη στη σκηνή, ως άλλη Τινκερμπελ, όταν καταλαβαίνει ότι τα σχέδια της ευοδώνονται είναι πραγματικά χάρμα ιδέσθαι, καθώς όχι μόνο καταφέρνει να αποφύγει κάθε έννοια παρωδίας, αλλά αντίθετα προσδίδει στην παράσταση το αναγκαίο «σκοτάδι» των επιθυμιών και προθέσεων της.
Η Μαρία Σκουλά στο ρόλο της τροφού έχει σκηνική άνεση, αλλά καθώς εξελίσσεται η δράση μετατρέπεται περισσότερο σε νεαρή φίλη της Φαίδρας, χάνοντας την ωριμότητα αλλά και την ειρωνεία που επιτρέπει ο ρόλος της Τροφού. Ο Δημήτρης Παπανικολάου στο ρόλο του Εξάγγελου έχει την απαιτούμενη δραματικότητα και δεινότητα στην αφήγηση.
Έξοχος ο αντρικός χορός των κυνηγών, με κινησιολογική ένταση, ενώ αντίθετα, αρκετά αδύναμος και αμήχανος εμφανίστηκε ο χορός των γυναικών. Ενδιαφέρουσα ωστόσο η επιλογή της τελικής γυμνότητας όλων μπροστά στην αμείλικτη αλήθεια.
Η Εύα Μανιδάκη φτιάχνει με δεξιοτεχνία ένα απόκοσμο και στοιχειωμένο περιβάλλον, έναν βάλτο, ως το τελευταίο μέρος ανάπαυσης του μελλοντικού εκλιπόντος. Αυτό το δυστοπικό σκηνικό έχει δημιουργηθεί σχολαστικά χρησιμοποιώντας οργανικά στοιχεία όπως στάχυα, πέτρα, λάσπη και νερό. Αυτό το φυσικό σκηνικό αποτυπώνει αβίαστα και μεταφέρει την ίδια την ουσία της παραγωγής – την περίπλοκη και λεπτή ισορροπία ανάμεσα σε δύο ξεχωριστές σφαίρες, το θεϊκό και το ανθρώπινο, καθώς και την αντιπαράθεση ομορφιάς και ασχήμιας. Ωστόσο, η παρουσία του νερού είναι που παίζει καθοριστικό ρόλο στον χαμό της Φαίδρας, καθώς γίνεται ο υγρός τάφος της. Αξίζει να σημειωθεί ότι, σύμφωνα με την αφήγηση του Ευριπίδη, η Φαίδρα αυτοκτονεί μέσω απαγχονισμού.
Η παράσταση δημιουργεί μια έντονα μεταιχμιακή ατμόσφαιρα που ενισχύεται από το οπτικά σαγηνευτικό υλικό, που συχνά θυμίζει βίντεο κλιπ. Σε αυτή τη συναρπαστική εμπειρία προστίθεται η ενδοσκοπική ηλεκτρονική μουσική που συνέθεσε ο Αλέξανδρος Δράκος-Κτιστάκης, η οποία ενσωματώνει στοιχεία post rock. Επαρκή τα κουστούμια της Ευας Γουλάκου, με σημαντικότερη επιλογή την queer εμφάνιση της Αφροδίτης.
Αξίζει να ειπωθεί για μια ακόμα φορά ότι τα χειλόφωνα στην Επίδαυρο δημιουργούν πρόβλημα. Εκτός των όποιων μικροφωνισμών που αποσυντόνιζαν το κοινό, οι θεατές του κάτω διαζώματος είχαμε την ατυχία να ακούμε τόσο την κανονική φωνή, όσο και την μικροφωνική της εκδοχή ταυτόχρονα, ενώ σε κάποιους ερμηνευτές δημιουργούσε την αίσθηση συριγμού.
Στο σύνολο της είναι μια υψηλής αισθητικής παράσταση. Είναι ίσως η πρώτη φορά που ο ρόλος της θεάς Αφροδίτης απολαμβάνει τέτοια έμφαση, και καθώς η Έλενα Τοπαλίδου σαρώνει τη σκηνή, γίνεται αναμφισβήτητα σημείο αναφοράς αυτού του ανεβάσματος, μαζί με το καταπληκτικό σκηνικό της Εύας Μανιδάκη. Παρά τις όποιες αδυναμίες της, είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα παράσταση, που αξίζει σίγουρα προσοχής.
Μετάφραση: Κώστας Τοπούζης,
Δραματουργική επεξεργασία-Διασκευή-Σκηνοθεσία: Κατερίνα Ευαγγελάτου,
Σκηνικά: Eύα Μανιδάκη,
Κοστούμια: Εύα Γουλάκου,
Μουσική σύνθεση-Ενορχήστρωση: Αλέξανδρος-Δράκος Κτιστάκης,
Φωτισμοί: Ελίζα Αλεξανδροπούλου,
Χορογραφία: Aλέξανδρος Σταυρόπουλος,
Σχεδιασμός βίντεο: Παντελής Μάκκας,
Ηχητικός σχεδιασμός: Κώστας Παυλόπουλος,
Δραματολόγος παράστασης: Εύα Σαραγά,
Μουσική διδασκαλία: Μελίνα Παιονίδου,
Βοηθός σκηνοθέτη: Γιώργος Μπραουδάκης,
Βοηθός σκηνογράφου: Κατερίνα Βλάχμπεη, Βοηθός ενδυματολόγου: Αλεξάνδρα-Αναστασία Φτούλη,
Βοηθός φωτίστριας: Λάμπρος Παπούλιας,
Βοηθός σχεδιαστή βίντεο: Ανθή Παρασκευά Βελουδογιάννη,
Σχεδιασμός κομμώσεων: Κωνσταντίνος Κολιούσης
Διανομή (αλφαβητικά)
Διαμαντής Αδαμαντίδης Υπηρέτης
Κόρα Καρβούνη Φαίδρα
Δημήτρης Παπανικολάου Εξάγγελος
Μαρία Σκουλά Τροφός
Έλενα Τοπαλίδου Αφροδίτη/Άρτεμις
Γιάννης Τσορτέκης Θησέας
Ορέστης Χαλκιάς Ιππόλυτος
ΧΟΡΟΣ ΓΥΝΑΙΚΩΝ
Δάφνη Κιουρκτσόγλου, Αναστασία-Ραφαέλα Κονίδη, Ιωάννα Λέκκα, Αμαλία Νίνου, Μελίνα Πολυζώνη, Ηρώ Χαλκίδη
ΧΟΡΟΣ ΚΥΝΗΓΩΝ
Διαμαντής Αδαμαντίδης, Γιώργος Βασιλόπουλος, Κωνσταντίνος Γεωργαλής, Νίκος Γονίδης, Νίκος Γρηγοριάδης, Χρήστος Διαμαντούδης, Μάριος Κρητικόπουλος, Ηρακλής Κωστάκης, Αλέξανδρος Πιεχόβιακ, Αλέξανδρος Τωμαδάκης, Μάριος Χατζηαντώνη, Νικόλας Χατζηβασιλειάδης
Μουσικοί επί σκηνής
Γιάννος Γιοβάνος (τσέλο), Γιάννης Παπαδόπουλος (keyboards), Βαγγέλης Παρασκευαΐδης (βιμπράφωνο- κρουστά), Σπύρος Πολυχρονόπουλος (electronics
Φωτογραφίες παράστασης: Ανδρέας Σιμόπουλος
Βίντεο παράστασης: Παντελής Μάκκας
- Επόμενες παραστάσεις
14, 15, 16, 18, 19, 20 Ιουλίου στο «Σχολείον της Αθήνας – Ειρήνη Παππά».
29/7/23: Θέατρο Ειρήνης Παπά, Χιλιομόδι
4 και 5/8/23: Αρχαίο Θέατρο Κουρίου, Λεμεσός Κύπρου
31/8/23: Θέατρο Βράχων «Μελίνα Μερκούρη»
7/9/23: Θέατρο Δάσους, Θεσσαλονίκη
10/9/23: Παλαιό Ελαιουργείο, Ελευσίνα