Ο γιατρός της τιμής του, το έργο του Πέδρο Καλντερόν σε σκηνοθεσία Θωμά Μοσχόπουλου παρουσιάζεται για τις τελευταίες 8 παραστάσεις στο Θέατρο Πόρτα. Μπήκαμε στις παραστάσεις και σας παρουσιάζουμε νέο φωτογραφικό υλικό.
- Κείμενο Κάτια Σωτηρίου
- Φωτογραφίες για το mytheatro: Ελπίδα Μουμουλίδου
Ο βασιλιάς Πέδρο ο Α’ της Καστίλλης επισκέπτεται τη Σεβίλλη. Λίγο έξω από την πόλη, ένα παραλίγο μοιραίο ατύχημα θα κάνει τον διάδοχο και αδερφό του Ενρίκε να ξανασυναντηθεί με έναν έρωτά του που νόμιζε χαμένο, τη Δόνια Μενθία. Εκείνη, όμως, είναι πλέον παντρεμένη με τον επιφανή Σεβιλλιάνο Γκουτιέρε Αλφόνσο ντε Σολίς. Σύντομα το ερωτικό τρίγωνο θα εμπλακεί σε ριψοκίνδυνες απόπειρες ελέγχου μιας έκρυθμης κατάστασης. Η έκταση των επιπλοκών θα πάρει απρόσμενες διαστάσεις, πλήττοντας κάθε βεβαιότητα που αφορά τους ήρωες του έργου.
Το σκοτεινό ποιητικό έργο του Καλντερόν, γραμμένο το 1635, εναλλάσσει τη δυναμική πλοκή με φιλοσοφικούς τόνους, το ερωτικό θρίλερ με το σαρδόνιο χιούμορ και θεωρείται ένα από τα αριστουργήματα του μεγάλου δραματουργού του Ισπανικού Χρυσού αιώνα. Παρουσιάζεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα.
Η σημασία του έργου
Τα κυρίαρχα κίνητρα στα δράματα του Καλντερόν είναι χαρακτηριστικά: ένθερμη πίστη στην Εκκλησία και τον Βασιλιά και ένα αίσθημα τιμής σχεδόν στα όρια του φανταστικού. Μολονότι τα έργα του παρουσιάζονται σε μια μεγάλη ποικιλία σκηνών και ηλικιών ανά τον κόσμο, το συναίσθημα και οι χαρακτήρες παραμένουν ουσιαστικά ισπανικά. Στην κατασκευή και τη διεξαγωγή της πλοκής του έδειξε μεγάλη δεξιοτεχνία, ωστόσο η ευρηματικότητα που δαπανήθηκε για τη διαχείριση της ιστορίας στο Γιατρό της Τιμής του δεν περιόρισε τη φλογερή συγκίνηση και την πλούσια φαντασία που προσδίδει στο έργο μια λυρική ποιότητα, που ορισμένοι κριτικοί θεωρούν ως τη μεγαλύτερη διάκρισή.
Η επιλογή ενός κειμένου του Siglo de Oro είναι πάντα ένα στοίχημα τόσο για την πυκνότητα και τις συνδηλώσεις των νοημάτων (φανερών και κρυμμένων), τον πλούτο και τις ψυχολογικές διαβαθμίσεις των χαρακτήρων όσο και για την επιτυχή ή μη αποτύπωση του σκηνοθετικού οράματος επί κλασικής βάσης σε μια εποχή που νοιώθουμε πως όλα έχουν ειπωθεί. Η μήπως όχι; Η σύλληψη, διασκευή και σκηνοθεσία του Θωμά Μοσχόπουλου πατάει με σεβασμό πάνω στο μεσαιωνικό κείμενο και ταυτοχρόνως μεταφέρεται με ακροβολισμό στις βασικές έννοιες που έχει επιλέξει να θίγει σε όλες της τις παραστάσεις: αλαζονεία, εξουσία, βία, εκδίκηση, εγκλωβισμός, τιμή, διασυρμός, πόνος, απώλεια-θάνατος.
Αυτή η τραγωδία (δράμα) του Καλντερόν ανήκει σε μια σειρά έργων στα οποία η τιμή κατέχει την κεντρική θέση στο δράμα. Επιπλέον, αποτελεί μέρος μιας εκτεταμένης ομάδας κειμένων του συγγραφέα, όπου η ζήλια είναι το θεματικό μοτίβο της δράσης. Με την πρώτη ματιά, φαίνεται ότι η τιμή και η αρρενωπότητα εξαρτώνται από τα υλικά αγαθά και τη σεξουαλική κατοχή στο έργο και από την αμόλυντη φήμη που καθαρίζεται από τη βίαιη αιματοχυσία όταν η αγνότητα μιας γυναίκας είναι ύποπτη στο ισπανικό δράμα. Το έργο αποτελεί αναμφισβήτητα μια τραγωδία του ενστίκτου, των ψυχολογικών καταστάσεων και του ηθικού ελέγχου, ενώ παράλληλα υποδεικνύει τον ανταγωνισμό που διαποτίζει την κοινωνία μέσα σ’ ένα συγκεκριμένο ιστορικό και πολιτιστικό χώρο.
Ο Don Gutierre (ο πρωταγωνιστής) έχει γίνει με την πάροδο του χρόνου το πρότυπο του ζηλιάρη συζύγου που βρίσκει λογικούς όλους τους λόγους να μην εμπιστεύεται τη γυναίκα του, σε σημείο να θέλει να τη δολοφονήσει. Ο εν λόγω «χειρουργός» διαφυλάσσει την τιμή του με τον μόνο τρόπο που επιτρέπει ο κώδικας της εποχής: μέσω της αιματοχυσίας. Σε μια κλασική εξάλειψη της μεταφοράς του χειρουργού, η συγκεκριμένη επέμβαση είναι ακατάστατη. Η αρρώστια θεραπεύεται (δηλαδή η τιμή διατηρείται στο τέλος), αλλά με τι κόστος; Το «ευτυχές» τέλος προσθέτει λίγη ωραία ειρωνεία και ασάφεια.
Οι μονόλογοι και οι ομιλίες της Mencia, της «πέτρας του σκανδάλου» και αναπόφευκτης εμμονής του ανδρικού πληθυσμού του έργου που ερμηνεύει με χάρη η Αμαλία Καβάλη, και του Gutierre αντιπροσωπεύουν τα πάθη και τις καταπιέσεις τους, τη στάση απέναντι στην τιμή, την αντίφαση μεταξύ του περιπλανώμενου βλέμματος του αρσενικού αλλά και της επιμονής στη γυναικεία αγνότητα και τις διαπραγματεύσεις για την τάξη, την αγάπη και τον γάμο που τόσο συχνά καταλήγουν στην καταστολή των συναισθημάτων. Μερικοί κριτικοί υποστηρίζουν ότι ο Καλντερόν επικρίνει τον υπερβολικό κώδικα τιμής. Οι έξοχες ερμηνείες των πρωταγωνιστών συντελούν σε αυτόν το σκοπό. Ο Γκουτιέρε του Γιώργου Παπαπαύλου, ο οποίος ερμηνεύει με ωριμότητα τους εσωτερικούς του παλμούς και την ένταση του συναισθήματος, αποδίδοντας με την ακρίβεια των πλούσιων εκφραστικών του μέσων τις ψυχολογικές διακυμάνσεις ενός θολωμένου νου, βυθίζεται στο σκοτεινό, το εσώτερο, το απρόσιτο, για να αναδυθεί στο φως ξανά, σε ένα αμφίσημο τέλος.
Όλοι οι έξοχοι και καλοδουλεμένοι ερμηνευτές, Μελαχρινός Βελέντζας, Ελένη Δαφνή, Στέργιος Ιωάννου, Αυγουστίνος Κούμουλος, Παύλος Παυλίδης, Φώτης Στρατηγός, με το υποκριτικό τους νεύρο και τα ασκημένα κορμιά τους ανταποκρίθηκαν στις μεγάλες κινησιολογικές απαιτήσεις της σκηνοθεσίας. Μπορείτε να διαβάσετε αναλυτικά την κριτική μας εδώ.
Η παράσταση που έστησε ο Θωμάς Μοσχόπουλος προσπάθησε να μην προδώσει το κείμενο στο ελάχιστο, αλλά και να διατηρήσει τις ευαίσθητες ισορροπίες του. Πυκνότητα σκηνών, ομαδικότητα προσώπων, ποιητικές προεκτάσεις, σαρκασμός, ρεαλισμός και συμβολισμός, λογικό και παράλογο, τραγική φάρσα και ειρωνεία. Η ευρηματική, αλλά και ιδεολογοαισθητικά αρμόζουσα σ’ αυτό σκηνοθεσία, συνιστούν μια εξόχως ελκυστική, καλαίσθητη, εξαιρετικά πρωτότυπης σύλληψης και εκτέλεσης σχεδόν με θεατροκινηματογραφική σύνθεση.
Τί είναι αυτό που καθιστά το έργο του Καλντερόν διαχρονικό και ενδιαφέρον, παρά τον φαινομενικά παρωχημένο χαρακτήρα του; Ότι τελικά τα θέματα που πραγματεύεται είναι τόσο καίρια στην ανθρώπινη ψυχολογία, που δεν μπορεί παρά να μας προβληματίζουν και σήμερα. Το ενδιαφέρον για το συναίσθημα της τιμής δε δημιουργήθηκε τις τελευταίες δεκαετίες. Ο άνθρωπος, από τότε που άρχισε η ιστορία, αναγνώρισε τη μη σωματική διάσταση της ύπαρξής του και επεδίωξε να κατανοήσει τις αιτίες της συμπεριφοράς του. Οι θέσεις των σύγχρονων επιστημόνων δικαιώνουν τους ποιητές και δημιουργούς που κατέστησαν την τιμή μοχλό κύριο που ρυθμίζει τη συμπεριφορά του ανθρώπου και σηματοδοτεί την απόφαση για τις μεγάλες πράξεις.
Η σκληρή ειρωνεία σε αυτά τα, κατά τα άλλα αγωνιωδώς ειλικρινή, λόγια είναι ότι οι σύζυγοι στην πραγματικότητα μιλούν για τον εαυτό τους ως θύματα κακοποίησης της τιμής τους. Αλλά στο τέλος αυτό που θα κάνουν είναι να βρουν ένα υποκατάστατο θύμα, στους ώμους του οποίου θα μεταφέρουν την ατίμωση που τους έχει βάλει ο κόσμος. Στο τέλος, οι «καταδικασμένοι αθώοι» θα αποδειχθούν όχι αυτοί, αλλά οι γυναίκες τους. Θα κάνουν στις αθώες γυναίκες τους ό,τι κατηγορούν ότι τους κάνει ο κόσμος. Καθένας από αυτούς θα καταλήξει να είναι ο δήμιος του «άδικου διατάγματος», της «τιμωρίας χωρίς ενοχές.
Ο κοινωνικός «νόμος της τιμής» απαιτεί ένα θύμα, και ο σύζυγος πρέπει είτε να πάρει τη θέση του ίδιου του θύματος και να εξοστρακιστεί εντελώς και να υποστεί δημόσια περιφρόνηση ή πρέπει να βρει ένα υποκατάστατο θύμα. Διότι δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η σύζυγος δεν σκοτώνεται ως τιμωρία για όσα πιστεύεται ότι έκανε. Μάλλον, σκοτώνεται ως φορέας της ατιμίας του συζύγου της. Είναι αυστηρά μια υπόθεση θυσίας, μια υπόθεση πατριαρχίας, που τελικά μας απαντά και στο ερώτημα « τί είναι αυτό που κάνει το έργο σύγχρονο».
Συντελεστές
Συγγραφέας: Πέδρο Καλντερόν ντε λα Μπάρκα
Μετάφραση-Σκηνοθεσία: Θωμάς Μοσχόπουλος
Σκηνικά-Κοστούμια: Βασίλης Παπατσαρούχας
Σχεδιασμός Φωτισμών: Νίκος Βλασόπουλος
Βοηθός σκηνοθέτη: Ρωμανός Μαρούδης
Παίζουν: Μελαχρινός Βελέντζας, Ελένη Δαφνή, Στέργιος Ιωάννου, Αμαλία Καβάλη, Αυγουστίνος Κούμουλος, Γιώργος Παπαπαύλου, Παύλος Παυλίδης, Φώτης Στρατηγός
