- Κριτική του Αλμανάκ από την Κάτια Σωτηρίου
Το Αλμανάκ της Μαριάννας Κάλμπαρη, παρουσιάζεται για δεύτερη χρονιά φέτος στο Studio Μαυρομιχάλη.
Τί είναι η πατρίδα μας; Ερώτημα που μας έρχεται στο νου από το ομώνυμο ποίημα του Ιωάννη Πολέμη, αλλά που όμως έχει απωλέσει το λυρικό του χαρακτήρα. Είναι ένα ερώτημα που τίθεται και επαναλαμβάνεται καθ’όλη τη διάρκεια του έργου, χωρίς να δίδεται απάντηση ποτέ. Ίσως γιατί ο βασικός σκοπός δεν είναι να δοθεί η απάντηση, αλλά να σταθεί ο θεατής αντιμέτωπος με το ερώτημα αυτό, που όσο περνά η ώρα γίνεται ολοένα και πιο αδυσώπητο.
Το Αλμανάκ πήρε τον τίτλο του από το βιβλίο που περιλαμβάνει ημερομηνίες και αναφορές σε αξιομνημόνευτα γεγονότα, που έχουν επιλεγεί λόγω της σημασίας τους , και της ανάγκης τους να μείνουν χαραγμένα στη μνήμη μας.
Το συγκεκριμένο Αλμανάκ όμως, ρίχνει τον προβολέα σε γεγονότα που λαμβάνουν χώρα σε μικρά διαμερίσματα, σε κλειστά γραφεία, σε συγκεντρώσεις ανθρώπων που προσπαθούν να βρούν μια αχτίδα αισιοδοξίας, ή συμπαράστασης μέσα από θεσμούς και «σημαντικές» προσωπικότητες. Έτσι, κάποιες ημερομηνίες μπορεί να μη μας θυμίζουν τίποτα, γιατί τίποτα δεν έχει γραφτεί για αυτές, αλλά μια ιστορία ξετυλίγεται στα μάτια μας. Μια ιστορία που συνήθως την ξέρουμε, αλλά δεν έχουμε το κουράγιο να το παραδεχθούμε. Ιστορίες αληθινές, που διαδραματίζονται δίπλα μας, και πολύ συχνά μέσα μας.
Τι είναι η πατρίδα μας; Η Ελλάδα της κρίσης μέσα από τον αντίκτυπο της στους πολίτες της, ιδωμένη μέσα από το μεγεθυντικό φακό που ακουμπά σε ελληνικά σπίτια. Κάποιοι από τους συνανθρώπους μας διαχειρίζονται την κρίση με παραίτηση, με κατάθλιψη, με αμηχανία, ίσως και με την απάθεια που προκαλεί το σοκ της αλλαγής. Την ίδια όμως στιγμή, οι θεσμοί, όσοι υποτίθεται ότι προσφέρουν στήριγμα και ασφάλεια, επιδιώκουν όχι μόνο να αποπροσανατολίσουν τους ανθρώπους, αλλά και να αρπάξουν ό,τι μπορούν.
Η παράσταση
Η γραφή της Μαριάννας Κάλμπαρη είναι αποσπασματική, ανήσυχη, ακροβατεί πολλές φορές μεταξύ του δράματος, του σαρκασμού και της αποδόμησης μιας σοβαροφάνειας, που προφανώς μας στοίχισε πολλά με τα χρόνια. Στόχος της είναι να αναδείξει τις επιπτώσεις της κρίσης στην ελληνική οικογένεια, μέσα από την εξέλιξη των διαπροσωπικών σχέσεων. Τα σκάνδαλα, τα ψέματα των θεσμών, η εκκλησία που μιλά περί Θεού αδυνατώντας να σταθεί στον άνθρωπο, τα ζευγάρια που χωρίζουν ψυχικά γιατί δεν μπορούν να ανταποκριθούν στους μειωμένους μισθούς, αλλά που δεν μπορούν να χωρίσουν και τυπικά λόγω ανέχειας, τα παιδιά που «θυσιάζουν» έναν ηλικιωμένο γονιό για να μη χάσουν το όποιο μέλλον τους, η ανεργία, το κομμένο νερό, οι αυτοκτονίες, η υποθήκευση των παιδιών, των ανθρώπων, ενός κράτους.
Η σύγκριση μεταξύ του οικείου και του ξένου, της Ανατολής και της Δύσης, των δικών μας και δικών τους, των εγωιστικών τάσεων, έχει πλέον κορυφωθεί. Οι εθνικιστικές εξάρσεις, οι οποίες είχαν παλαιότερα ήταν μάλλον ήπιες, σχεδόν ανύπαρκτες, σήμερα ακούγονται πιο συχνά, οι ξενοφοβικές και ρατσιστικές τάσεις, έχουν αρχίσει να κερδίζουν έδαφος. Η συνολική οικονομική κατάρρευση παρασύρει την κοινωνία και επιφέρει μια εντελώς πρωτόγνωρη πραγματικότητα, τουλάχιστον για τη νέα γενιά, με υψηλά ποσοστά ανεργίας και οικονομική αναστάτωση, συνολική ανασφάλεια και μια στάση φοβική προς το μέλλον, και φυσικά απομάκρυνση από ό, τι είχε θεωρηθεί σταθερό σημείο αναφοράς μέχρι στιγμής.
Εύστοχα γραμμένες οι μικρές ιστορίες, ερμηνεύονται από τους νέους ηθοποιούς του θιάσου «Εν Εξάλλω», οι οποίοι φέρνουν επί σκηνής τόσο το νεανικό τους ενθουσιασμό, όσο και το φόβο, αυτόν που σίγουρα οι νεότερες γενιές έχουν σε μεγαλύτερο βαθμό λόγω της γενικότερης αβεβαιότητας τους. Παρουσιάζουν με ευαισθησία και σεβασμό ένα μωσαϊκό ετερόκλητων ιστοριών, με κοινό παρονομαστή την κρίση. Και ενώ το έργο κινείται σε σκοτεινά μονοπάτια – κάτι που τονίζεται τόσο από το βασικό φωτισμό, όσο και από τα μαύρα ρούχα των ηθοποιών – εντούτοις δεν είναι τόσο απαισιόδοξο όσο θα περίμενε κανείς.
Γιατί την ίδια στιγμή που τα «άστρα» δεν προβλέπουν καμία αλλαγή για τα επόμενα χρόνια, που οι πολιτικοί αναλώνονται σε άνευ ουσίας σχόλια On camera, και σε τσιμπούσια off camera, και που η θρησκεία ρίχνει τις αιτίες της κρίσης, στην «κρίση» του ανθρώπου από το θεό, το μήνυμα είναι σαφές: ο κάθε άνθρωπος αν σταματήσει να κάνει το προβλεπόμενο, μπορεί να αλλάξει τον ρου της ιστορίας. Μπορεί να βοηθήσει στην αλλαγή, μπορεί να γίνει η αλλαγή. Αυτό είναι και το νόημα μιας αφύπνισης: δεν θα έπρεπε να επιμείνει το έργο στην αναπαραγωγή σκηνών καθημερινότητας αν δεν είχε κάτι να προτείνει, γιατί στόχος δεν είναι η παθητική αποδοχή, αλλά αντίθετα, η αποφυγή της, και μετατροπή της σε ενεργητική δράση. Το τέλος του έργου, τονίζει την αναγκαιότητα της ατομικής και συλλογικής αλλαγής, ως μέτρου δράσης απέναντι σε αυτό που κάποιοι προβάλλουν ως νέο κατεστημένο.
Σημαντικό και εξαιρετικά εύστοχο το εύρημα με τη μικρογραφία της ελληνικής σημαίας, που περνά από χέρι σε χέρι. Τι είναι η πατρίδα μας; Ολοι εμείς. Ο καθένας από εμάς που κρατά στα χέρια του την πατρίδα, την τσαλακώνει, την πετά, την κρατά σφιχτά σαν κάτι πολύτιμο, ή σαν κάτι που του προσφέρει ασφάλεια και σταθερότητα. Η μικρή σημαία είναι εκεί πάντα: σαν μια μικρή υπενθύμιση ότι όλα αυτά είναι η πατρίδα μας. Και η μικρή μαθήτρια με την παιδικότητα και την «αφέλεια» της, είναι παρούσα για να μας θυμίσει τα δικά μας όνειρα όταν ήμαστε παιδιά, πώς θέλαμε εμείς να δούμε τον κόσμο, και πόσο σημαντικό είναι να θρυμματίζεται ο κόσμος στα μάτια ενός παιδιού.
Ο θίασος ‘Εν Εξάλλω» απαρτίζεται από ταλαντούχους και ξεχωριστούς ηθοποιούς, που δουλεύουν ως ομάδα, με την πλήρη σημασία της λέξης. Οι Μαρία Βασιλοπούλου, Έλενα Γιαννακάκη, Ορέστης Ζακυνθινός, Θάνος Καπρέλης, Γιώργος Λαμπρόπουλος, Βέρα Μακρομαρίδου, Σοφία Σαμαρά, Ιωάννα Τριανταφυλλίδη είναι εκεί, με απόλυτο σεβασμό στο κείμενο, συγκινητικοί, ενεργητικοί και πολύ στιβαροί στις ερμηνείες και τα πατήματα τους. Σπάνιο πράγμα η ενέργεια μιας τόσο καλοδουλεμένης ομάδας, και το Αλμανάκ οφείλει την επιτυχία του και στα παιδιά αυτά.
Βασικό συστατικό της ομάδας ο Κωσταντής Μπαρμπούρης, που με τη σκηνοθεσία του ανέδειξε το κείμενο, οργάνωσε και έστησε το θίασο, με λιτό τρόπο, με στοιχειώδη μέσα, αποδεικνύοντας ότι η απλότητα, όταν δεν τη φοβάσαι, σε οδηγεί πάντα σωστά.
Ταυτότητα της παράστασης:
Σκηνοθεσία: Κωσταντής Μπαρμπούρης
Βοηθός σκηνοθέτη: Μαρία Βασιλοπούλου
Μουσική: Παύλος Κατσιβέλης
Κοστούμια: Αμαλία Καραμπά
Φωτισμοί: Κωσταντής Μπαρμπούρης
Φωτογραφίες: Γιώργος Μαρινάκης
Βίντεο: Μιχαήλ Μαυρομούστακος
Παίζουν (αλφαβητικά): Μαρία Βασιλοπούλου, Έλενα Γιαννακάκη, Ορέστης Ζακυνθινός, Θάνος Καπρέλης, Γιώργος Λαμπρόπουλος, Βέρα Μακρομαρίδου, Σοφία Σαμαρά, Ιωάννα Τριανταφυλλίδη