Νίκη- Κριτική – στο Θέατρον Κέντρο Πολιτισμού «Ελληνικός Κόσμος

• Κριτική της Παράστασης από την Κάτια Σωτηρίου για το mytheatro.gr

Το ΘΕΑΤΡΟΝ, Κέντρο Πολιτισμού «Ελληνικός Κόσμος» παρουσιάζει τη «Νίκη» του Χρήστου Χωμενίδη σε σκηνοθεσία Σταμάτη Φασουλή. Ένα από τα πιο πολυδιαβασμένα βιβλία των τελευταίων ετών, που τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος βρίσκει το δρόμο προς τη σκηνή, με μια πολυπρόσωπη, μεγάλη παραγωγή – από αυτές που μας έχουν λείψει τα τελευταία χρόνια.

Είναι δύσκολο εγχείρημα η μεταφορά ενός βιβλίου στο θέατρο. Και μάλιστα ενός βιβλίου με τόσες ιδιαιτερότητες.  Στη Νίκη του, ο Χωμενίδης παρουσίασε μια σειρά από ισχυρές περσόνες – την οικογένεια του – και ανασυνέθεσε μια ολόκληρη εποχή, μέσα από ποικίλα επεισόδια της καθημερινότητας της οικογένειας του και των ανθρώπων που την περιέβαλαν, εξετάζοντας τις αντιδράσεις και τις αλληλεπιδράσεις των ανθρώπων αυτών μέσα στην νοθευμένη από πολιτική σκοπιμότητα Ιστορία. Το συναισθηματικό φορτίο όμως είναι πιο βαρύ, αφού η Νίκη είναι η μητέρα του συγγραφέα. Αυτό το στοίχημα ανέλαβε φέτος ο Σταμάτης Φασουλής, ο άνθρωπος που ειδικεύεται στην αποτύπωση ενός μωσαϊκού χαρακτήρων και στην απόδοση μιας ιστορικής και κοινωνικής πραγματικότητας – κάτι που είδαμε επιτυχώς και στο Τρίτο Στεφάνι λίγα χρόνια πριν.

Το έργο

Το μυθιστόρημα αφηγείται την πορεία της ζωής του Αντώνη Αρμάου (ιστορικά του Βασίλη Νεφελούδη, προπολεμικού ηγέτη της Αριστεράς) και της Άννας, των γονιών της Νίκης,  καθώς και των οικογενειών τους. Οι δύο πορείες ζωής συγκλίνουν στα γραφεία της Αριστεράς από τη δεκαετία του 1930 και μετά, και συγκρούονται με μια από τις πιο ταραγμένες περιόδους της ελληνικής Ιστορίας. Ο Αρμάος μυείται στον κομμουνισμό, αναρριχάται στα υψηλότερα αξιώματα του ΚΚΕ, αλλά έρχεται αντιμέτωπος με μια πραγματικότητα που ανατρέπει τα όσα ανέμενε για τη ζωή, τη δική του και της οικογένειας του. Η σύγκρουση με το Νίκο Ζαχαριάδη, ο εμφύλιος, η διαγραφή του από το ΚΚΕ, η ζωή στην παρανομία μαζί με τη σύζυγο και τη μικρή Νίκη, είναι τα βασικά επεισόδια που περιγράφονται στο έργο, μέχρι την ενηλικίωση της Νίκης, η οποία παίρνει τη ζωή της στα χέρια της, επαναστατεί και ακολουθεί το μεγάλο της έρωτα προς της ελευθερία. Μέχρι που στα 70 της, όχι πλήρης ημερών, φεύγει από τη ζωή, και ταξιδεύει στο χώρο και στο χρόνο για να αφηγηθεί τη ζωή της.

Γύρω από την οικογένεια Αρμάου κινούνται και τα υπόλοιπα της οικογένειας, τα μέλη του πολιτικού και κοινωνικού περιβάλλοντος, που βάζουν ο καθένας από ένα λιθαράκι στην ιστορική συνέχεια. Ακραίοι κομμουνιστές, εθνικόφρονες, μαυραγορίτες, άνθρωποι του περιθωρίου, δημιουργούν το περιβάλλον μέσα στο οποίο η ζωή προσπαθεί να βρει τον τρόπο να συνεχίσει.  Ο Χωμενίδης έχει έναν ρέοντα αφηγηματικό λόγο, που είναι αποδραματοποιημένος, συχνά ελαφρά σκωπτικός, αλλά και ιδιαίτερα τρυφερός και σεβαστικός, ειδικά απέναντι στη μητέρα του. Την ίδια λογική ακολούθησε, στην πολύ διαβασμένη διασκευή του ο Σταμάτης Φασουλής.

Η Παράσταση

Η αφήγηση της ιστορίας γίνεται το φόντο της ζωής της οικογένειας. Η παράσταση ξεκινά με τη μικρή Νίκη να απειλείται από κάνες όπλων- μια σκηνή που εκ των πραγμάτων δε θα έπρεπε να περιλαμβάνει ένα παιδί. Όμως αυτό δεν ήταν ένα παιδί που μεγάλωσε σαν τα άλλα. Για αυτό και η Νίκη, που έχει φύγει από τη ζωή, έρχεται να πάρει από το χέρι τον παιδικό της εαυτό και να μας οδηγήσει, μέσα από την διαπεραστική φωνή και την έξοχη φωνητική εκφορά της Φιλαρέτης Κομνηνού, στην αφήγηση της ιστορίας της, μιας ιστορίας που πολλές φορές περιέχει κωμικά στοιχεία, αλλά που δεν χάνει τίποτα από τη βαρύτητα της, και που διαποτίζεται από μια βαθιά αίσθηση νοσταλγίας και απώλειας. Η παράσταση είναι διαρθρωμένη εικαστικά σε πολλές, μικρές σκηνές δράσης θεατρικής ροής, με κάθε μία από αυτές όμως να υποστηρίζει και να εξυπηρετεί τη συνολική πράξη.  Το βέλτιστο στοιχείο της σκηνοθεσίας είναι η σωστή σε γενικές γραμμές ρυθμολογία, η γοργή εναλλαγή σκηνών, που καταφέρνουν να διατηρήσουν αμείωτο το ενδιαφέρον του κοινού παρά τη μεγάλη συνολική διάρκεια. Ίσως κάποιες δευτερεύουσες σκηνές θα μπορούσαν να περικοπούν, για να μειωθεί σε χρόνο η παράσταση ( που μαζί με το διάλειμμα φτάνει σχεδόν τις 4 ώρες), ωστόσο σε κάθε περίπτωση ο ρυθμός παραμένει σταθερά καλός.

Η παράσταση αναδεικνύει την ατμόσφαιρα της εποχής, την ψυχοσύνθεση των προσώπων και τις ιδιαιτερότητες των αντιλήψεων τους. Όπως και στο βιβλίο, οι ήρωες της παράστασης προσεγγίζονται με κατανόηση για τα λάθη και τις επιλογές τους. Ο Φασουλής, λάτρης της λεπτομέρειας, δίνει έμφαση στην καθαρότητα των εκφραστικών μέσων των ηθοποιών του, τονίζει τόσο την κωμικότητα όσο και την τραγικότητα των καταστάσεων, τις αντιφάσεις, και τον πόνο των ηρώων του, τους επιτρέπει τον απολογισμό της στάσης τους στο μεταίχμιο των τόσο σημαντικών προσωπικών και κοινωνικών -πολιτικών αλλαγών.  Η διασκευή , που έκανε ο ίδιος με το Γιώργο Λύρα, πατά σε μια γνώριμη – σε όσους αγαπούν το έργο του – φόρμα οριζόντιας δραματοποίησης, και καταλήγει σε μια εύστοχη μετάλλαξη του λογοτεχνήματος σε δραματικό λόγο. Σημαντικό ρόλο σε αυτό παίζει και το εύστοχα διαλεγμένο καστ, που αν και πολυπληθές, λειτουργεί αρμονικά και δεμένα.

H υπέροχη Φιλαρέτη Κομνηνού, με την εμπειρία και το ένστικτο της ξέφυγε από την κλασική τυπολογία των αφηγηματικών μονολόγων, και υπηρέτησε το ρόλο της με αυθεντικότητα και βαθιά εκφραστικότητα, αποδεικνύοντάς μας για άλλη μία φορά την ποιότητα και το βάθος της υποκριτικής της τέχνης. Με την ερμηνευτική άνεση της επικοινωνεί συναισθηματική βαρύτητα και εύθραυστη δύναμη στην ίδια ανάσα, αποκαλύπτοντας τις πολλαπλές αποχρώσεις της ζωής της Νίκης και της οικογένειας της, οδηγώντας τη λογοτεχνική της ηρωίδα σε μια σκηνική αποκάλυψη. Η αλήθεια της Νίκης – Κομνηνού , ενός «ζωντανού», παρά την φυσική του απουσία, προσώπου αγγίζει το θεατή, πότε μέσω μιας τρυφερής εξομολόγησης – η σκηνή της περιγραφής του γραφικού χαρακτήρα του Αλέξανδρου είναι γλυκύτατη, ενώ το θηλυκό της παιχνίδισμα μετά την πρώτη της ερωτική επαφή είναι απολαυστικό – πότε μέσω οργισμένων παρεμβάσεων στην πραγματικότητα της νεαρής της ηλικίας,  κάνοντάς τελικά τον θεατή κοινωνό του ταξιδιού μιας ύπαρξης που βίωσε έναν εφιάλτη, μια τρικυμία, αλλά «τα κατάφερε». Αξίζει να την παρακολουθήσει κανείς όταν απλά στέκεται στα πλάγια και παρακολουθεί τα τεκταινόμενα. Άλλοτε συνοφρυωμένη, άλλοτε χαμογελαστή, άλλοτε με μια ήρεμη σοφία, μοιάζει σαν να δημιουργεί μια σκηνή μέσα στη σκηνή, σαν η Νίκη της να αποδέχεται το παρελθόν της, να εξηγεί και να κατανοεί τα πεπραγμένα της οικογένειας της. Η εξωλεκτική της παρουσία είναι εξίσου εύγλωττη.

Στην τελευταία σκηνή, στον αποχαιρετισμό προς τους άνδρες της ζωής της, το γιο και τον άντρα της, η Νίκη της Κομνηνού είναι βαθιά γήινη και συγκινητική. Στέκεται μπροστά απο τους ανθρώπους της ζωής της, και με έναν ιδιαίτερα συναισθηματικό μονόλογο, θέτει τον προσωπικό της τόνο, κάνει τον τελικό της απολογισμό.  Εκεί το σκηνικό κλείνει, αφήνοντας στο θεατή λίγα δευτερόλεπτα να διαχειριστεί το συναίσθημα του, πριν το χειροκρότημα. Είναι ίσως μια από τις πιο συγκινητικές θεατρικές στιγμές, απο αυτές που μόνο οι πραγματικά σπουδαίοι μπορούν να μας χαρίσουν.

Ο Στέλιος Μάινας στο ρόλο του πατέρα είναι στιβαρός, και αποδίδει με σοβαρότητα και σεβασμό τόσο τη γέννηση όσο και το γκρέμισμα των ιδεολογικών ονείρων του ήρωα του. Στην πορεία ζωής του ήρωα του εξελίσσεται κι εκείνος, βυθίζεται στα σκοτάδια της ιδεολογικής του απομόνωσης, ενώ έχει και εκείνος κάποιες πετυχημένα ισορροπημένες κωμικές στιγμές. Πιο ασταθής η Γωγώ Μπρέμπου, στο ρόλο της μάνας, φάνηκε να δυσκολεύεται σε κάποιες σκηνές, ειδικά στο πρώτο μέρος, καθώς, ωστόσο, είδαμε την πρώτη παράσταση, αναμένεται να κουμπώσει καλύτερα.

Μια από τις πιο αγαπημένες περσόνες του βιβλίου, η γιαγιά Σεβαστή, αποδόθηκε πολύ τρυφερά από την Μίρκα Παπακωνσταντίνου, που προσέγγισε την ηρωίδα της με έναν ελαφρά κωμικό τόνο, αποφορτίζοντας συχνά την ατμόσφαιρα, αλλά δημιουργώντας πάντα την αίσθηση ασφάλειας και σταθερότητας στη σκηνή. Η γιαγιά Σεβαστή στο βιβλίο είναι ίσως η προσωποποίηση μιας χώρας, που γνωρίζει αλλά εθελοτυφλεί, που βρίσκει πάντα κάτι να πει για να καλύψει το κενό και τον πόνο, για να απορροφήσει τους κραδασμούς. Και ας βαραίνει η ίδια. Για αυτό ακριβώς το λόγο η επιλογή της Μίρκας Παπακωνσταντίνου ήταν έξοχη.

Η Ευαγγελία Μουμούρη είναι η σκαμπρόζα θεία Μαρκέλλα, η λυρική τραγουδίστρια, με την ελεγχόμενη υπερβολή στην έκφραση, που κάνει την ηρωίδα της ιδιαίτερα συμπαθή. Η Σοφία Φαραζή στο ρόλο της «σοβαρής» θείας Φανής, είναι σταθερή και συνεπής, ενώ η νεαρή Νίκη της Ευγενίας Δημητροπούλου ακροβατεί ανάμεσα στη συναισθηματική ωρίμανση της γυναίκας και της οργής της χαμένης παιδικότητας. Η σκηνή που επιτίθεται στους γονείς της για τον εγκλεισμό της ήταν η πιο δυνατή της στιγμή. Ο Μάξιμος Μουμούρης στο ρόλο του Αλέξανδρου είναι εξαίσιος, αποδίδοντας πλήρως την εκρηκτική, φιλελεύθερη και γοητευτική φύση του ήρωα του. Ο Αλέξανδρος Καλπακίδης στο ρόλο του Μπογδάνου ήταν από τις πιο συμπαθείς παρουσίες, ενώ και ο Κίμων Κουρής απέδωσε τον αμφιλεγόμενο χαρακτήρα του Νίκου Ζαχαριάδη με ιδιαίτερη συνέπεια.  Απόλυτα συνεπείς στους ήρωες τους και τις σκηνοθετικές οδηγίες και οι Αυγουστίνος Κούμουλος,  Κώστας Φαλελάκης, Δημήτρης Δεγαΐτης,και  Γιώργος Δεπάστας, ενώ οι Νεκταρία Γιαννουδάκη, Δημήτρης Γκοτσόπουλος, Βερόνικα Δαβάκη, Λήδα Καπνά, Κωνσταντίνος Μαγκλάρας, Δανάη Μπάρκα, Πάνος Μπόρας, Φοίβος Ριμένας, Αχιλλέας Σκεύης, Βάσια Χρήστου δοκιμάστηκαν με επιτυχία σε πολλούς ρόλους, με γρήγορες εναλλαγές και πολλές απαιτήσεις, λόγω της αλλαγής των εποχών.

Σημαντική η συμβολή των λειτουργικών και καλαίσθητων σκηνικών των Γιώργου Γαβαλά και Γιάννη Μουρίκη , όπως και του σημαίνοντος σχεδιασμού των φωτιστικών μέσων του Λευτέρη Παυλόπουλου, που ειδικά στο πρώτο μέρος υπήρξε εξαίσιος. Τα πάνω από 500 κουστούμια της Ντένης Βαχλιώτη ήταν για μια ακόμα φορά εξαιρετικά, τόσο στην επιλογή τους όσο και στη μεταφορά της αισθητικής της εποχής, ενώ και η μουσική του Θοδωρή Οικονόμου και οι χορογραφίες του Δημήτρη Παπάζογλου υπηρέτησαν το σκοπό και την ατμόσφαιρα της παράστασης πλήρως.

Να τη δείτε; Ίσως μια φορά δε φτάσει. Είναι από τις, λίγες ομολογουμένως, παραστάσεις που αντικατοπτρίζουν την ελληνική πραγματικότητα της εποχής, τις αντιφάσεις, τη δύσκολη μοίρα των ηρώων, το πολύχρωμο μωσαϊκό ανθρώπινων ψυχών που έπαιξαν τον καθοριστικό τους ρόλο ο κάθε ένας στη ζωή του άλλου. Είναι πολύ δύσκολο ένα βιβλίο να μεταφερθεί με τόση αμεσότητα στη σκηνή, και για το λόγο αυτό αξίζουν συγχαρητήρια σε κάθε έναν συντελεστή ξεχωριστά. Το χειροκρότημα της πρεμιέρας εξάλλου, και η συγκίνηση των θεατών μαρτυρούν μια ολοκληρωμένη θεατρική εμπειρία.

Έναρξη: Κυριάκη, 19 Φεβρουαρίου

Τετάρτη 19:00
Πέμπτη 19:00
Παρασκευή  20:00
Σάββατο 20:00
Κυριακή 18:30

ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ: 180’