- Κριτική της Παράστασης από την Κάτια Σωτηρίου για το mytheatro.gr
Το Θέατρο Δωματίου και η Άντζελα Μπρούσκου ανεβάζουν στο Θέατρο Θησείον το έργο 4.48 Ψύχωση της Σάρα Κέιν. Το έργο ανέβηκε πριν λίγα χρόνια και παρουσιάζεται εκ νέου για λίγες παραστάσεις μέχρι τις 14/5.
Το έργο
Με τίτλο με μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή πριν από την αυγή, μια στιγμή που περιγράφεται ως η στιγμή που έρχεται η πλήρης διαύγεια του μυαλού (242), το έργο 4,48 Ψύχωση της Sarah Kane παρουσιάζει την ακριβή στιγμή που η ακραία, αλλά σαφής συνείδηση αναμιγνύεται με την πιο ριζοσπαστική τρέλα. Συνυφασμένη με την αυτοκτονία της Kane και το χρονικό της κατάθλιψης της, το έργο αφηγείται το ψυχικό χάος και τον αυτοκτονικό θάνατο σε αποσπασματική γλώσσα. Συνδυάζει ένα στυλ ελευθερίας ρεύματος συνειδητότητας, ποιητική γλώσσα και νατουραλιστικό διάλογο, περιλαμβάνει στην πραγματικότητα φράσεις που προέρχονται από διαφορετικές πηγές, αλλά σε όλη την ποικιλομορφία του το κείμενο εξακολουθεί να έχει μια ορισμένη αίσθηση μονολογίας ως προϊόν ενός μοναδικού, αν και χωρισμένου, εαυτού.
Αυτό το έργο της Kane είναι στην πραγματικότητα μια «σόλο συμφωνία» για τη μάχη κατά της ψυχικής ασθένειας, για το ταξίδι ενός ασθενούς μέσω της νοσηλείας, ίσως ακόμη και λίγο για το ταξίδι της ίδιας της Sarah Kane, αλλά λειτουργεί επίσης ως μια ισχυρή κριτική του συστήματος ψυχικής υγείας και ως μια αρκετά ακριβή περιγραφή των λαθών που συχνά γίνονται τόσο από τους γιατρούς σε ψυχικά ιδρύματα. Είναι ένα έργο που μιλά για συναισθήματα, για απορρίψεις, για άκυρες ζωές.
Χωρίς σαφή προσδιορισμό σκηνικής κατεύθυνσης η Kane χρησιμοποιεί ένα ποιητικό στυλ κατακερματισμού για να συνθέσει τα εστιακά θέματα της ψυχικής διαταραχής ή της ψυχωτικής καταστροφής. Τα χαοτικά θραύσματα που δεν συμμορφώνονται με την ορθολογική γλώσσα σημαίνουν την ψυχική πάθηση της ασθενούς και τις αποπροσανατολισμένες σκέψεις της, οι οποίες απορρίπτονται σκληρά από την κοινωνία και επιβάλλουν την κυριαρχία της λογικότητας.
Χρησιμοποιώντας βίαιη γλώσσα, η Kane θέτει τη βία ως αντικείμενο αφήγησης ώστε να κινητοποιηθούν οι πιο σκοτεινές περιοχές της συνείδησης και εμπλέκει τους αναγνώστες – θεατές της σε δυναμικές προοπτικές προβολής, κάτι που αποτελεί παράδειγμα της επιθυμίας του Antonin Artaud να ανοικοδομήσει τη βία στο θέατρο για να αφυπνίσει. Μέσω της μαζοχιστικής έκφρασης του αυτο-ακρωτηριασμού, η ασθενής επικοινωνεί την αγωνία και την απελπισία της με τους αναγνώστες σε αυτοκαταστροφική γλώσσα. Ούσα βίαια βυθισμένη σε έναν αυθεντικό τρόπο σκέψης, η ασθενής κατηγορεί το σύστημα ομαλοποίησης της ψυχιατρικής. Στη θεωρητικοποίησή του χρησιμοποιώντας τη θεατρική γλώσσα της ποίησης, και ο Artaud τονίζει τη σημασία της παρουσίασης της σκληρότητας που κρύβεται στην ανθρώπινη κοινωνία. Επιθυμεί να δημιουργήσει μια έντονη κοινωνία μεταξύ των θεατών και της σταδιακής απόδοσης των ανθρώπινων παθήσεων και παθών. Η θεωρία του παρέχει μια χρήσιμη θεωρητική βάση στην κατανόηση του πώς η Kane χρησιμοποιεί ένα ποιητικό στυλ γλώσσας για να περιγράψει ένα οδυνηρό μυαλό βασανισμένο από την εξαναγκασμένη ομαλοποίηση. Για να μας το «τρίψει στα μούτρα» με τη λογική του in yer face theatre, ΄χωρίς όμως να χάνει από τη ματιά της την ελπίδα, το φώς – κάτι που επαναλαμβάνεται στο κείμενο της (Remember the light and believe the light…).
Το έργο 4:48 Η ψύχωση είναι σίγουρα ένα “τερματικό σημείο”, το λογικό τέλος μιας συνεχούς απογύμνωσης της θεατρικής σύμβασης, που επηρεάστηκε από καλλιτέχνες όπως ο Χάουαρντ Μπάρκερ και το Θέατρο της Καταστροφής. Το πρώτο της έργο, το Blasted, σκάνδαλο για το θεατρικό Λονδίνο με τη σύγκρουση της σεξουαλικής βίας με τα άκρα του εμφυλίου πολέμου, φυσικοποίησε στη σκηνή τις τραυματικές πληγές της ψυχής. Η σκληρότητα του είναι ταυτόχρονα λαμπρή και συγκλονιστική. Και έφτασε στο σημείο της 4:48 Ψύχωσης: σε ένα κείμενο χωρίς κατευθύνσεις σκηνής, χωρίς χαρακτήρες, ένα αναμφισβήτητα παρεισδυτικό αλλά και δραματικά αποτελεσματικό έργο, που δείχνει μια γυναίκα που αγωνίζεται να μείνει ζωντανή, και σπαρταρά για αγάπη.
Η παράσταση
Η σκηνοθεσία της Μπρούσκου, ίσως η πιο διαισθητική προσέγγιση έργου της Kane που έχουμε δει ποτέ στην Ελλάδα, επαναπροσδιορίζει τις δυνατότητες της γλώσσας στη σκηνή. Η συντριπτική, σπλαχνική της θεώρηση είναι αυτό που οδηγεί την παράσταση σε ένα βιωματικό θέατρο. Οι εικόνες και οι δομές εικόνας που αναπτύσσει καθ’όλο το έργο είναι μια προσπάθεια να συνδεθεί με τον θεατή σε φυσικό επίπεδο και η αποτελεσματικότητα – ή η ευαισθησία – αυτής της εικόνας δεν απαιτεί από το κοινό να βρει το νόημα, αλλά να αισθανθεί.
H σκηνοθεσία της είναι ένας πυκνός κόσμος εικόνων, που υπηρετεί με ευφυία αλλά και βαθιά αγάπη το κείμενο της Kane: μια ακολουθία μονόλογων, λέξεων και αλυσίδων αριθμών με κατακερματισμένη ομιλία, παραμορφωμένες προοπτικές, υποτιθέμενους διάλογους και ποίηση με τη μορφή ενός κειμένου που έχει συμπιεστεί στα άκρα.
Λόγω της ακραίας αντιπαράθεσης των ηθικών κωδίκων, η Μπρούσκου υπενθυμίζει συνεχώς στο κοινό ότι βλέπει μια συναισθηματική θηριωδία. Εν ολίγοις, η προβολή της βίας περιλαμβάνει μια διαδικασία αλληλεπίδρασης μεταξύ του αισθησιακού, του συναισθηματικού και του ορθολογικού. Ο θεατής της παράστασης αυτής συμμετέχει σε ένα συναισθηματικό καρουσέλ, με συνεχείς διαδρομές πτώσης και ανύψωσης, καθώς η ηρωίδα συζητά για την αυτοκτονία της αλλά ταυτόχρονα κραυγάζει για την ανάγκη της να αγαπηθεί. Θα της οφείλουμε πάντα της Μπρούσκου μια από τις πιο δυνατές θεατρικές στιγμές: τη σκηνή του ηχητικού «λιθοβολισμού» της ψυχιάτρου, που σηκώνει την ευθύνη της αποτυχημένης επιβολής της κανονικότητας. Συνταρακτική σκηνή σπουδαία χορογραφημένη.
Η χρήση του βίντεο επέτρεψε στους ηθοποιούς να επιπλέουν – υποστηρίζοντας οπτικά το αποσπασματικό κείμενο και το διχοτομημένο πνεύμα και σώμα της ηρωίδας, με χειρουργικά closeups των προσώπων που πάσχουν, που εξομολογούνται, και προβάλλοντας στο τέλος στιγμές αντιφατικές, μιας πραγματικότητας που φαντάζει εξίσου υπέροχη και χυδαία – τόσο που η ηρωίδα δεν μπορεί να την αντέξει.
Οι εξαιρετικοί φωτισμοί δημιουργούν σήραγγες φωτός και σκότους που θυμίζουν τον κακόφημο εφιάλτη της Αλίκης στη Χώρα των Θαυμάτων συντελώντας απόλυτα στην κλειστοφοβική και ζοφερή ατμόσφαιρα.
Η μουσική της Nalyssa Green ντύνει ιδανικά την ταραγμένη ατμόσφαιρα που ακούγεται σαν μια τέλεια ακουστική μεταφορά για την κατάθλιψη. Και είναι αυτή η χρήση του αιθερόφωνου, που παράγοντας ήχο με τις μεταβολές του ηλεκτρομαγνητικού πεδίου του, συμπάσχει με τις ηλεκτρισμένες μεταπτώσεις του ψυχικού κόσμου της ηρωίδας και δημιουργεί ένα μεταλλικό, εχθρικό σύμπαν που παραπέμπει σε αρρώστια και αίμα. Εξαίσια μουσική επένδυση από μια ταλαντούχα δημιουργό, που ντύνει υπέροχα και μια από τις πιο έντονες σκηνές της παράστασης τραγουδώντας και τον «ύμνο» της ανάγκης για αγάπη, το Nothing compares ( που αγαπήσαμε με τη φωνή της Sinead o’Connor).
Αλλά όλα αυτά θα ήταν απλά συμπληρώματα χωρίς την ερμηνεία της Παρθενόπης Μπουζούρη – τόσο έντονη και φλογερή, που αγκιστρώνεται πάνω σου όχι μόνο για όσο διαρκεί η παράσταση. Θα ξεχώριζα τον μονόλογο – εξομολόγηση της μοναξιάς και απώλειας, που βρίθει από θραύσματα μνήμης, που παραπαίει ανάμεσα στην ωμή πραγματικότητα και την ποίηση, στη λογική και στη σχάση. Η φυσικότητα και σωματικότητα της ηθοποιού χρησιμεύουν ως το κύριο θεατρικό όργανο που διεισδύει στην αντίληψη του θεατή και τον εμπλέκει σε μια έντονη διαδικασία προβολής του σπαραγμού μιας ψυχής, που στάζει αίμα. Μια ερμηνεία σχίσιμο ψυχής.
Σπουδαία η παρουσία της Κωνσταντίνας Αγγελοπούλου, συμβάλλει τα μέγιστα στη μεταφορά του κατακερματισμένου εαυτού, με μια πιο γραμμική παρουσία, που προσπαθεί να συγκεράσει τη θηριωδία και την ανάγκη για αγάπη και επαφή. Καταπληκτική κινησιολογικά στη σκηνή του λιθοβολισμού.
Είναι σπάνια θεατρική στιγμή η Ψύχωση έτσι όπως την εμπνεύστηκε η Άντζελα Μπρούσκου. Και είναι τόσο λίγες οι στιγμές που ένας άνθρωπος μπορεί να «διαβάσει» τόσο βαθιά ένα κείμενο, και να το οπτικοποιήσει με τόση ένταση, με τόση λυτρωτική, τελικά, απόγνωση, που χαράσσεται βαθιά στη μνήμη, σαν κάτι βαρύ αλλά πολύτιμο. Την είδαμε την παράσταση πριν λίγα χρόνια, την ξαναβλέπουμε φέτος. Διαμάντι.
«Να τρέφω, να βοηθώ, να προστατεύω, να ανακουφίζω, να παρηγορώ, να υποστηρίζω/ να νοσηλεύω ή να θεραπεύω/ να με τρέφουν, να με βοηθούν, να με προστατεύουν, να με ανακουφίζουν, να με παρηγορούν, να με υποστηρίζουν, να με νοσηλεύουν ή να με θεραπεύουν/ να σχηματίζω αμοιβαίως ευχάριστες, μόνιμες, συνεργατικές και ανταποδοτικές σχέσεις με τον Άλλον, με έναν όμοιο/ να με συγχωρούν/ να με αγαπούν/ να είμαι ελεύθερη’
Πληροφορίες παράστασης
Σκηνοθεσία-μετάφραση-κάμερα-σχεδιασμός χώρου: Άντζελα Μπρούσκου
Μουσική – Σχεδιασμός ήχου: Nalyssa Green
Συμμετέχουν: Άντζελα Μπρούσκου, Παρθενόπη Μπουζούρη , Κωνσταντίνα Αγγελοπούλου , Nalyssa Green