*κριτική της παράστασης από την Κάτια Σωτηρίου, φωτογραφίες Ελπίδα Μουμουλίδου
Το θέατρο Τέχνης παρουσιάζει στη σκηνή της οδού Φρυνίχου τον Αγαμέμνονα, μια κειμενική συρραφή πάνω στον Αγαμέμνονα του Αισχύλου και την Ιφιγένεια του Ευριπίδη. Πρόκειται για μια παράσταση – μουσική δωματίου, που μέσα από τρείς φωνές, δυο ηθοποιούς – Λήδα Πρωτοψάλτη και Γιώργο Παπαπαύλου, και έναν μουσικό (Διονύσης Βερβιτσιώτης – βιολί) ακολουθεί την πορεία του Αγαμέμνονα προς τον πόλεμο της Τροίας, τη θυσία της κόρης του, τον ίδιο τον πόλεμο, την επιστροφή του στο Άργος και τον φόνο/τιμωρία από την γυναίκα του.
Το έργο
Δυο χρόνια πριν από τον θάνατό του ο Αισχύλος, το 458 π.Χ., κατέλαβε, ακόμη μια φορά, την πρώτη θέση στους δραματικούς αγώνες με τη μόνη σωζόμενη τριλογία, την Ορέστεια, που απαρτίζεται από τα θεματικώς συνεχόμενα έργα Αγαμέμνων, Χοηφόροι, Ευμενίδες και αντλεί το θέμα της από τον μύθο των Ατρειδών. Στο επίκεντρο των δύο πρώτων έργων βρίσκεται ο φόνος¨: στον Αγαμέμνονα ο φόνος του ίδιου του Αγαμέμνονα, που γυρίζει νικητής από την Τροία, και της Κασσάνδρας από την Κλυταιμήστρα, στις Χοηφόρους ο φόνος της Κλυταιμνήστρας και του Αιγίσθου από τον Ορέστη. Στις Ευμενίδες η ακολουθία “φόνος – εκδίκηση με άλλο φόνο” αναιρείται με την ισόψηφη αθώωση του μητροκτόνου Ορέστη από τον Άρειο πάγο.
Στην παράσταση δένονται στοιχεία από δυο έργα, την Ιφιγένεια και τον Αγαμέμνονα, έτσι ώστε να παρακολουθήσουμε την πορεία του Αγαμέμνονα, από την ηγεμονία, στην ύβρη και την πτώση.
Ο Αγαμέμνων θυσίασε την κόρη του Ιφιγένεια δίνοντας λύση σε ένα δυσβάσταχτο δίλημμα – αν θα ζήσει το παιδί του ή αν θα επιλέξει αυτός την εκστρατεία στην Τροία με κόστος τη ζωή της Ιφιγένειας. Αποφάσισε έναν πόλεμο, για μια ασήμαντη φαινομενικά αφορμή – ως απάντηση στην αρπαγή «της Ωραίας Ελένης», γυναίκας «πολύανδρου» – τον οποίο πόλεμο κέρδισε με δόλο, με τον γνωστό Δούρειο Ίππο, κατόπιν παρότρυνσης του Οδυσσέα. Ο Αγαμέμνων έχει διαπράξει ύβρη, και επιστρέφει στον τόπο του με την αλαζονεία του νικητή. Η γυναίκα του Κλυταιμνήστρα έχει τουλάχιστον δύο βασικούς λόγους για να τον μισεί· διότι αυτός έχει θυσιάσει την αγαπημένη τους κόρη, και γιατί εκείνη έχει αποκτήσει εραστή, τον Αίγισθο. Κατόπιν προετοιμασίας του γεγονότος σε ολόκληρη την πρώτη τραγωδία της τριλογίας, η Κλυταιμνήστρα σκοτώνει τον Αγαμέμνονα δίχως το ελάχιστο ίχνος ενοχής.
Από την πλευρά της, η Κλυταιμνήστρα είναι η κατεξοχήν γυναίκα: μητέρα (του Ορέστη), σύζυγος (του Αγαμέμνονος) και ερωμένη (του Αίγισθου)· σκοτώνει τον Αγαμέμνονα χωρίς ηθικούς ενδοιασμούς: ο προαιώνιος φόβος του άνδρα απέναντι στη γυναίκα εμφανίζεται στον Αγαμέμνονα . Την Κλυταιμνήστρα δεν την απασχολεί ούτε στο ελάχιστο η έννοια του παραπτώματος – θέλει μονάχα να σκοτώσει τον Αγαμέμνονα, τον οποίο μισεί μέσα από τα έγκατα της ψυχής της.
Η Κλυταιμνήστρα κυριαρχεί στο έργο του Αισχύλου: Είναι δολοφόνος, ανδρόγυνη στον χαρακτήρα, δολοπλόκα, ρήτορας και πραξικοπηματίας. Είναι επίσης μια μητέρα που εκδικείται. Από όλους τους χαρακτήρες έχει τον πιο ισχυρό ρόλο και τις πιο συγκρουσιακές σκηνές. Είναι μια βασίλισσα της οποίας η προσωπική εξουσία μπορεί να καταπνίξει τους πολίτες, ακόμη και τις απειλούμενες στάσεις, και που σκηνοθετεί την ένωση με τον εραστή της στην ανάληψη της πολιτικής κυριαρχίας (κράτος) όλου του Άργους. Αντιπροσωπεύει μια πρόκληση για την πατριαρχία απαράμιλλη στην ελληνική τραγωδία.
Η Παράσταση
Μέσα σε αυτά τα πλαίσια ο Γιώργος Παπαπαύλου ενσαρκώνει τους τρεις βασικούς ρόλους του οίκου των Μυκηνών. Τον αλαζόνα Αγαμέμνονα, την έτοιμη προς θυσία Ιφιγένεια, και την υφαίνουσα θανατερό ιστό Κλυταιμνήστρα. Με έξοχο έλεγχο των εκφραστικών του μέσων, περνά με χαρακτηριστική ευκολία από τον έναν ρόλο στον άλλο: από τον κορυφαίο κομμό της πληγωμένης , γονατιστής, αλλά γενναίας Ιφιγένειας, στον Γκαιμπελικής εμφάνισης Αγαμέμνονα της επιστροφής, και τελικά στην απόλυτη επιτήδευση της Κλυταιμνήστρας. Με σώμα σαν τεντωμένη χορδή, με κινήσεις ανεπαίσθητες αλλά ουσιώδεις μεταμορφώνεται, διαπερνά τα φύλα, τις ηλικίες και τα ήθη νοηματικά και αισθητικά, αποκαλύπτοντας με σαφήνεια τους χαρακτηρολογικούς τύπους των προσώπων του μύθου, σε μια ερμηνεία που θυμίζει τη ρήση του Schiller “Αυτό το κράμα της αδυναμίας και της ρώμης, της δειλίας και της τόλμης είναι μια αληθινή και θελκτική εικόνα του ανθρώπινου φυσικού. Ήρεμα γίνεται η μετάβαση από τη μια στην άλλη ψυχική διάθεση και είναι ικανοποιητικά δικαιολογημένη». Εξαίσια φωνητική σπουδή ειδικά στο ρόλο της Κλυταιμνήστρας, εκμεταλλεύεται τις αμφισημίες στη γλώσσα, ενώ η κινησιολογία του στην περιγραφή του φόνου χαρακτηρίζεται από μια κλιμακούμενη ηδυπάθεια που τονίζεται και από τις μουσικές γέφυρες. Εξαιρετική η επιλογή του ανοίγματος των συρόμενων θυρών της σκηνής, και της σκάλας που οδηγεί στον πάνω όροφο του θεάτρου.
Η Λήδα Πρωτοψάλτη, λιτή στην αφήγηση της, με μια σχεδόν διδακτική διάθεση, αποτελεί το συνδετικό χωροχρονικό κρίκο στη συρραφή των κειμένων, και εύστοχα αφήνει χώρο στην πολυεπίπεδη ερμηνεία του Γιώργου Παπαπαύλου. Η αφήγηση της ολοκληρώνεται με εμφατική απλότητα με την τελευταία φράση του Άμλετ επί σκηνής «Τα υπόλοιπα είναι σιωπή» (που δυστυχώς διεκόπη στην παράσταση από κάποια βιαστικά χειροκροτήματα), μια φράση που διεισδύει βαθιά στο νόημα μιας θεμελιώδους απορίας περί αινιγματικών ηθικών επιλογών,επικίνδυνων και οριακών.
Υπέροχος ο Βερβιτσιώτης στη μουσική του Γιώργου Κουμεντάκη, που αναλαμβάνει επιτυχημένα τη συν-ευθύνη της ανάδειξης και μεταφοράς του θεατρικού λόγου.
Η σκηνοθεσία σφιχτή και λειτουργική, κατάφερε με τη δραματοποίηση του αφηγηματικού κειμένου να το αποσυνθέσει στα σημαινόμενα μέσα από την κίνηση και τη χρήση του χώρου, και να αναδείξει τελικά τον κύκλο εκδίκησης και τιμωρίας μέσα από το κείμενο όπως αυτό δομήθηκε από τον Κωνσταντίνο Χατζή. Ένα άρτιο στο σύνολο του αποτέλεσμα, που ξεχωρίζει για τη διαλεκτική συνύπαρξη των δυο ηθοποιών, την κειμενική σύνθεση που φωτίζει το σχήμα ύβρις – άτη, και την εξαιρετικά καλοδουλεμένη ερμηνεία του Γιώργου Παπαπαυλου.
Συντελεστές
Συρραφή/σκηνοθεσία/φωτισμοί: Κωνσταντίνος Χατζής
Αποσπάσματα μετάφρασης: Κ.Χ Μύρης
Μουσική σύνθεση: Γιώργος Κουμεντάκης
Σκηνική εγκατάσταση: Γιώργος Μπούνιας (Μπούνιας όχι μπουνιάς)
Επιμέλεια κοστουμιών: Βασιλική Σύρμα
Κίνηση: Χριστιάνα Φελούκα
Βοηθός σκηνοθέτη: Δημήτρης Φούτσιας
Βοηθός Σκηνογράφου: Βίκυ Σωτηροπούλου
Φωτογραφίες: Χάρης Γερμανίδης
Παίζουν: Λήδα Πρωτοψάλτη, Γιώργος Παπαπαύλου.
Βιολί: Διονύσης Βερβιτσιώτης
Συμπαραγωγή με την “ΟΜΑΔΑ ΧΡΩΜΑ”
Θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν
Φρυνίχου 14, Πλάκα