- Κριτική Στέλιος Αντωνιάδης
The Lady from the Sea (Νορβηγικά Fruen fra havet) του Χένρικ Ιψεν
Ελεύθερη μεταφορά του έργου. Ομάδα Elephas tiliensis Κεντρική Σκηνή Θεάτρου Νέου Κόσμου
Προλογικά να υπενθυμίσω πως σε προηγούμενες κριτικές έργων του Ίψεν έχω γράψει σχεδόν όλα τα απαραίτητα βιογραφικά στοιχεία που αφορούν στον συγγραφέα τα οποία πιστεύω ότι καλύπτουν το ενδιαφέρον αυτών που διαβάζουν τις κριτικές μου. Επίσης εμφατικά να τονίσω πως η αξία του μεγάλου Νορβηγού φαίνεται και από τον αριθμό των θεατρικών έργων που είδαμε στην περασμένη αλλά και σε αυτήν τη θεατρική χρονιά. Είναι η τέταρτη κριτική έργου του που γράφω, στη διάρκεια αυτών των δύο χρόνων. Όπως έχω αναφέρει και σε άλλο σημείωμα, δεν είναι τυχαίο που παίζονται τόσα πολλά έργα του, ύστερα από ενάμιση περίπου αιώνα από την ημερομηνία της πρώτης γραφής τους. Δεν νομίζω ότι χρειάζεται να γράψω κάτι άλλο για τον συγγραφέα παρά μόνο να προσθέσω πως του αρνήθηκαν το Βραβείο Νόμπελ, παρόλο που ήταν υποψήφιος για τρεις συνεχείς χρονιές.
Η Κυρά της Θάλασσας πρωτοπαρουσιάστηκε στην Νορβηγία (Kristiania) και ταυτόχρονα στην Γερμανία (Weimar) το 1889. Επίσης υπάρχει ένας σημαντικός αριθμός κινηματογραφικών και τηλεοπτικών ταινιών που έχουν ως θέμα την Κυρά της Θάλασσας. Υπάρχουν επίσης έργα όπερας και μπαλέτου εμπνευσμένα από το ίδιο θέμα. Από την αρχή του έργου, ίσως επειδή έχω μεγάλη και συνεχή επαφή με την ποίηση, μου ήρθαν στον νου οι στίχοι του Καββαδία και η αίσθηση του να είσαι πάντα ιδανικός και ανάξιος εραστής των μακρυσμένων ταξιδιών και των γαλάζιων πόντων και να πεθάνεις μια βραδιά χωρίς να καταφέρεις να σχίσεις τη θολή γραμμή των οριζόντων. Ο Καββαδίας εξηγεί όλο το έργο μέσα σε τέσσερις στίχους. Βασικό θέμα αλλά και ερώτημα του έργου αποτελεί η ευθύνη των αποφάσεων μας, η δυσκολία σε ό,τι αφορά στη λήψη τους όπως και κατά πόσο ελεύθεροι είμαστε για να πάρουμε αυτές τις αποφάσεις.
Όλα αυτά που υπέροχα εκφράζει ό μεγάλος Κωνσταντίνος Καβάφης εκεί που αναφέρεται στα μεγάλα Ναι και στα μεγάλα Όχι της ζωής μας αλλά και στο πόσο μπορεί να μας βασανίζουν αργότερα οι αποφάσεις μας, στο ποίημα του Che Fece …Il Gran Rifiuto (“Σε μερικούς ανθρώπους έρχεται μια μέρα/που πρέπει το μεγάλο Ναι ή το μεγάλο το Όχι/ να πούνε…………Κι’ όμως τον καταβάλλει εκείνο τ΄όχι – το σωστό – εις όλην την ζωήν του»).
Η ηρωίδα του έργου ζει σε μια παραθαλάσσια κωμόπολη της Νορβηγίας που είναι ταυτόχρονα και τουριστική λουτρόπολη, δημοφιλής προορισμός για ανθρώπους που ταξιδεύουν. Κόρη φαροφύλακα, έχει μεγαλώσει δίπλα στη θάλασσα και στην ελευθερία που δίνει και μόνο στη θέα και στη σκέψη η απεραντοσύνη της. Αγαπάει την ωκεάνια ευρύτητα της και για αυτό την έχουν ονομάσει η κυρά της θάλασσας. Είναι παντρεμένη με έναν αξιοπρεπή γιατρό που φαίνεται ό,τι την αγαπάει. Μαζί τους ζουν και οι δύο κόρες του γιατρού, από προηγούμενο γάμο (η μητέρα τους έχει πεθάνει). Το παιδί που είχαν αποκτήσει έχει πεθάνει σε πολύ μικρή ηλικία κάτι που παίζει σημαντικό ρόλο στην όλη ψυχολογία της μητέρας αλλά και στη σχέση του ζευγαριού.
Η τακτοποιημένη, νοικοκυρεμένη, συμβατική ζωή που ζει, την πνίγει, αισθάνεται εγκλωβισμένη, παρόλους όμως τους προβληματισμούς της, διατηρεί τη σχέση χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα. Την όλη ισορροπία έρχεται να ταράξει η εμφάνιση του παλιού αγαπημένου με τον οποίο έχει να συναντηθεί πολλά χρόνια μια και εκείνος ζούσε τη ζωή φυγάδα λόγω μιας εγκληματικής πράξης (δολοφόνησε τον καπετάνιο του). Ο παλιός νεανικός έρωτας δεν φαίνεται να ζωντανεύει αλλά η παρουσία, του κάποτε αγαπημένου σίγουρα δημιουργεί ερωτηματικά και προβληματισμούς. Της προσφέρει επίμονα, σχεδόν στανικά, τη φυγή, την περιπέτεια, μια ζωή ελεύθερη χωρίς συμβιβασμούς. Και εκεί αρχίζει το δίλημμα οι σκέψεις για ελευθερία, γι απαλλαγή από την κλεισούρα της επαρχίας και τον μικρό κύκλο της. Από την άλλη βέβαια η λογική προβάλλει τη σταθερότητα, την ασφάλεια, την οικονομική ανεξαρτησία, την άνεση, την αξιοπρέπεια. Tough choice που λένε οι αγγλόφωνοι.
Πράγματι αναρωτιέται κανείς για το πόσο επηρεαζόμαστε από διάφορους εξωγενείς παράγοντες πριν πάρουμε κάποια σημαντική απόφαση που θα επηρεάσει σοβαρά τη ζωή μας; Μας παγιδεύουν οι περιστάσεις; Μας παγιδεύει ο εαυτός μας; Μας παγιδεύουν και τα δύο; Ποιος ξέρει; Το περίεργο σε αυτήν τη φάση είναι η στάση του γιατρού συζύγου ο οποίος πολύ παράξενα για τα ήθη της εποχής εκείνης (έργο γραμμένο το 1888) παραμένει αμέτοχος αφήνοντας τη σύζυγό του να αποφασίσει μόνη της χωρίς τη δική του παρεμβολή, ίσως γιατί ξέρει πως δεν μπορεί να κάνει αλλιώς. Η στάση του όμως φέρνει το ποθητό για εκείνον αποτέλεσμα, έστω και μετά από την πολύ περίεργη εξευτελιστική θα έλεγα για αυτόν τοποθέτηση. Τελικά η κυρά της θάλασσας αφήνει τα όνειρα να μένουν όνειρα, η ευκαιρία να χαθεί, το πλοίο να φύγει. Αποφασίζει να ζήσει την πληκτική αλλά ασφαλή και σταθερή ζωή της μικρής λουτρόπολης, μακριά από την περιπέτεια και τους απέραντους πόντους, χωρίς να σχίσει τη θολή γραμμή των οριζόντων. Και μένει το ερώτημα για όλους μας, πόσο αλήθεια ελεύθεροι είμαστε στις αποφάσεις μας;
Συντελεστές
Η διασκευή του Δημήτρη Αγαρτζίδη και της Δέσποινας Αναστάσογλου νομίζω πως ήταν απαραίτητη μια και στην εποχή μας, στην εποχή της ταχύτητας, τα μεγάλης διάρκειας έργα κουράζουν. Πρόσφατα έγραψα σχετικά με τη μεγάλη διάρκεια μιας άλλης παράστασης έργου του ίδιου συγγραφέα. Στη σκηνοθεσία δεν διέκρινα κάτι ιδιαίτερο που να αξίζει να αναφερθεί. Το σκηνικό της Μαγδαλινής Αυγερινού θα το χαρακτήριζα επιεικώς απλό αν όχι φτωχικό. Τα κοστούμια δεν μου άρεσαν καθόλου. Μπορεί το φουστάνι της πρωταγωνίστριας να παρέπεμπε σε ό,τι έχει σχέση με τη θάλασσα και τις γοργόνες αλλά μου φάνηκε φθηνό. Το ίδιο θα έλεγα και για τα άλλα φουστάνια που φορούσαν οι κόρες του γιατρού.
Οι Φωτισμοί του Βασίλη Κλωτσοτήρα ικανοποιητικοί.
Ενορχήστρωση, Μουσική διδασκαλία: Mislav Režić, Φωνητική διδασκαλία: Γιώργος Πατεράκης, Κίνηση: Μπέτυ Δραμισιώτη. Φωτογραφίες: Δομνίκη Μητροπούλου
Παίζουν Βίκυ Κατσίκα, Άρης Μπαλής, Δημήτρης Αγαρτζίδης, Τατιάνα Άννα Πίττα, Μαρία Μοσχούρη. Οι ερμηνείες τους αισθάνομαι πως ήταν κάπως επιφανειακές. Σε καμία περίπτωση δεν κατάφεραν να με βάλουν στην ατμόσφαιρα της υπόθεσης αλλά και στην ψυχολογία και τον έντονο προβληματισμό των ρόλων.
Το κείμενο βασίζεται στη μετάφραση της Μαργαρίτας Μέλμπεργκ, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Νεφέλη. Διάρκεια παράστασης 90 λεπτά