Το Θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν και η Εθνική Λυρική Σκηνή εγκαινίασαν τη νέα μακροπρόθεσμη συνεργασία τους με την παράσταση “Εκκλησιάζουσες – Η λαϊκή οπερέτα”, σε μετάφραση – λιμπρέτο – μουσική Σταμάτη Κραουνάκη και σκηνοθεσία Μαριάννας Κάλμπαρη.
- Κείμενο Κάτια Σωτηρίου
- Αποκλειστικές φωτογραφίες για το mytheatro Ελπίδα Μουμουλίδου
Γραμμένη το 392 π.Χ. η κωμωδία Εκκλησιάζουσες, του Αθηναίου ποιητή Αριστοφάνη, είναι μια πολιτική κωμωδία-σάτιρα, στην οποία για άλλη μια φορά ο ποιητής τάσσεται υπέρ των γυναικών. Μαζί με τον «Πλούτο», θεωρούνται κωμωδίες καταστάσεων και αποτελούν τις «γέφυρες» μετάβασης από την αρχαία στη νέα αττική κωμωδία.
Οι Αθηναίες, με επικεφαλής την Πραξαγόρα μεταμφιέζονται σε άντρες για να πάνε στην Εκκλησία του Δήμου και να υποστηρίξουν την ανάληψη της εξουσίας από τις γυναίκες. Επιχείρημά τους είναι ότι οι άντρες έφεραν στην πόλη δεινά, ενώ οι γυναίκες μπορούν να τα καταφέρνουν μια χαρά με τις παραδοσιακές μεθόδους τους στη διαχείριση του νοικοκυριού. Οι άνδρες πείθονται από τις μεταμφιεσμένες γυναίκες που κατέκλυσαν τη συνεδρίαση του Δήμου. Έτσι εφαρμόζεται η κοινοκτημοσύνη στα δημόσια αγαθά, η πολιτεία αντιμετωπίζεται σαν ενιαίο νοικοκυριό, με κοινά γεύματα, αλλά και με κοινό κρεβάτι!
Στις «Εκκλησιάζουσες» ο Αριστοφάνης σατιρίζει τον σοσιαλισμό, που πιθανόν να κυκλοφορούσε ως πλατωνική ιδέα ήδη στην Αθήνα. Οι γυναίκες αρπάζουν μόνες τους την εξουσία και μέσα από αυτή την αρπαγή ο ποιητής σατιρίζει τις ιδέες περί κοινοκτημοσύνης γυναικών και παιδιών, κάνοντας μια ευρεία κριτική στην πολιτική σκηνή και το λαό της Αθήνας. Αντιστρέφοντας την καθεστηκυία τάξη ο Αριστοφάνης δημιουργεί μία παρακμάζουσα κοινωνία, όπως θεωρούσε και τη σύγχρονή του Αθήνα, μέσα από ένα μεγεθυμένο και ουτοπικό πρίσμα. Στις τελευταίες σκηνές μάλιστα επικρατεί μία αίσθηση παρακμής· αντί να καταργηθούν τα σύνορα τάξης και φύλου, λαμβάνει χώρα μία αναδόμηση της συμπεριφοράς, ώστε οι άνθρωποι να μην μπορούν να ικανοποιήσουν τις επιθυμίες τους, και να αισθάνονται έρμαια της πόλης.
Η χρονική απόσταση δυόμισι χιλιάδων χρόνων που μας χωρίζει από τη συγγραφή του έργου εκμηδενίζεται από τις απίστευτες ομοιότητες και αντιστοιχίες στο λόγο του Αριστοφάνη, κάτι που αναδεικνύεται ιδιαίτερα από το στήσιμο της παράστασης, που επιδίωξε και πέτυχε τη σαφέστατη ανάδειξη της διαχρονικότητας και επικαιρότητάς του έργου και την καίρια, εύστοχη, με σαρκαστικό χιούμορ διατύπωση του διδακτικού μηνύματός του.
Η Μαριαννα Κάλμπαρη, εκτός από την αισθαντική, λυρική, οργιαστικά παιγνιώδη και με αίσθηση του χιούμορ σκηνοθεσία της, αντιμετώπισε το ζήτημα της διπλής παρενδυσίας στον Αριστοφάνη, που συμβολίζει οπτικά τη βασική ιδέα του έργου: τη στιγμή που ο Βλέπυρος χάνει τα ρούχα του και είναι ντυμένος με γυναικεία ρόμπα, οι άνδρες χάνουν την εξουσία τους. Δηλαδή, με την εμφάνιση του Βλεπύρου, η αντιστροφή των πολιτικών ρόλων των δύο φύλων οπτικοποιείται και προβάλλεται πριν ακόμα ανακοινωθεί, καθώς οι γυναίκες με τα ρούχα των ανδρών παίρνουν την εξουσία στην Εκκλησία του Δήμου, ενώ οι άνδρες μένουν στο σπίτι με γυναικεία περιβολή. Έξοχη η συμβολή της Χριστίνας Κάλμπαρη στα κουστούμια.
Ο Σταμάτης Κραουνάκης πήρε τον αριστοφανικό λόγο και δούλεψε σκληρά προς το πάντρεμα «λόγιων» στοιχείων με μουσικούς τρόπους λαϊκούς, παραδίδοντας μας μια ακόμη σημαντική συνθετική και ενορχηστρωτική δημιουργία, άκρως αναγνωρίσιμη «Κραουνακική,» που πατάει στα χνάρια του λυρικού θεάτρου, όσο και σε άλλα μουσικά μονοπάτια, που φέρει μέσα του αναφορές σε (Έλληνες κυρίως) συνθέτες και σε γνώριμα ακούσματα χωρίς να χάνει τη δική του πρωτότυπη ταυτότητα, που διαθέτει εύπλαστους, σκηνικά παιγνιώδεις ρυθμούς, ανάλαφρες, με αίσθηση του κωμικού, εύφωνες μελωδίες που προβάλλουν το λόγο και τις φωνές των ηθοποιών. Τόσο ως δημιουργός όμως, όσο και ως ερμηνευτής, είναι η «Ψυχή», ο «ενορχηστρωτής» όλων των συντελεστών, και μαζί με την Κάλμπαρη οι καθοδηγητές στο να φτάσουν οι νέοι ηθοποιοί του θιάσου στη βαθύτατη ποιητική ουσία του κειμένου. Και ως άλλος Αριστοφάνης μπαίνει στην σκηνή για μια καθ’υπέρβαση παράβαση, (αφού στις Εκκλησιάζουσες απουσιάζει κανονικά η «παράβαση», η αυτοπρόσωπη δηλαδή παρουσία του ποιητή), και δίνει το έναυσμα για επιστροφή στο συναίσθημα. Οι κειμενικές παρεμβάσεις του προσέδωσαν την αναγκαία επικαιρική εμβέλεια διατηρώντας και την κωμική νοστιμιά που απαιτεί ένας Αριστοφάνης.
Μεγάλο ατού της παράστασης είναι η ερμηνεία της Σοφίας Φιλιππίδου. Θεατρίνα με τα όλα της, με έμφυτα αλλά και ασκημένα εκφραστικά μέσα, έμπειρη κάτοχος των «κωδίκων» της κωμωδίας αλλά και με σεμνότητα, έδωσε το παράδειγμα του αριστοφανικού κωμικού και έπλασε μια δυναμική, οιστρήλατη και απολαυστικότατη Πραξαγόρα.
Εξαιρετική ερμηνεία καταθέτει ο βαθύφωνος Χριστόφορος Σταμπόγλης που μας χάρισε την πιο απολαυστική σκατολογική άρια που θα μπορούσαμε να έχουμε ακούσει. Στιβαρή παρουσία, υφέρπουσα κωμικότητα. Σπουδαίο εργαλείο για κάθε σκηνοθέτη.
Ειδική μνεία στα παιδιά της Σπείρας, που καταγράφουν μια ακόμα έξοχη φωνητική ερμηνεία, αλλά που, κυρίως, στέκονται άξια σε μια παράσταση υψηλών απαιτήσεων και υψηλής αισθητικής: ο πάντα συγκινητικός Κώστας Μπουγιώτης, ο εύπλαστος Γιώργος Στιβανάκης (εξωφρενικά dark γριά-βρικόλακας στο τέλος), ο απολαυστικά κωμικός Χρήστος Γεροντίδης ως Χρέμης με τη χαριτωμένη μπουφονερί του, και ο πολύτιμος Σάκης Καραθανάσης, που ειδικά στο τέλος ως νέος εκφράζει όλο το υπαρξιακό άλγος του νέου ουτοπικού κόσμου με συγκαλυμμένο χιούμορ.
Η παράσταση ευτύχισε να έχει στο σύνολο της ένα καλοδουλεμένο σύνολο: η Κατερίνα Λυπηρίδου με σκηνικό νεύρο, και χιούμορ, η Ιωάννα Μαυρέα με τη γερή κωμική φλέβα της. Αξιόλογες είναι οι ερμηνείες των Ερατώ Αγγουράκη, Τερέζα Καζιτόρη, Πίνα Κούλογλου, Ματίλντα Τούμπουρου που είχαν ρυθμό και νεανική ορμή.
Εξαιρετικοί για μια ακόμα φορά οι φωτισμοί της Στέλλας Καλτσού, όπως και η προσεγμένη χορογραφία και κινησιολογία που επιμελήθηκε ο Θοδωρής Πανάς. Η δουλειά των επιμέρους συντελεστών είναι υποδειγματική ως προς την αρτιότητα του λόγου, την εκφραστική κίνηση, το καλλίφωνο τραγούδι όλων, ενώ η παρουσία της υπέροχης ορχήστρας με τους Δημήτρη Ανδρεάδη, Βασίλη Ντρουμπογιάννη, Βάιο Πράπα, Γιώργο Ταμιωλάκη είναι καθοριστική για την ζωντάνια και αμεσότητα της παράστασης.
Στο σύνολο της ήταν μια παράσταση καθάρια, εύρυθμη, κεφάτη, με κύριο μέλημά της ο λόγος να φθάνει στο θεατή ακέραιος και ευθύβολος, με τον Κραουνάκη και την Κάλμπαρη να καθοδηγούν από το πόστο του ο καθένας, αλλά να αποσπούν από όλους τους ηθοποιούς το μέγιστο των υποκριτικών δυνατοτήτων τους, χωρίς τις συνήθεις στον Αριστοφάνη κακόγουστες υπερβολές. Το θέατρο, και κατά συνέπεια όλοι μας, έχουμε ανάγκη την ευαίσθητη ματιά του Κραουνάκη, την αφθονία της δημιουργίας του, τη γενναιοδωρία της μοιρασιάς του. Με τις Εκκλησιάζουσες έθεσε τον πήχη πια πολύ ψηλά για τους επόμενους.
Συντελεστές
Μετάφραση- Λιμπρέττο- Μουσική: Σταμάτης Κραουνάκης
Σκηνοθεσία: Μαριάννα Κάλμπαρη
Σκηνικά-κοστούμια: Χριστίνα Κάλμπαρη
Χορογραφία: Θοδωρής Πανάς
Σχεδιασμός φωτισμού: Στέλλα Κάλτσου
Βοηθός σκηνοθέτη: Μαριλένα Μόσχου
Βοηθός σκηνογράφου: Σοφία Αρβανίτη-Φλώρου
Βοηθός Παραγωγής: Διονύσης Χριστόπουλος
Παίζουν:
Σοφία Φιλιππίδου, Χριστόφορος Σταμπόγλης, Σταμάτης Κραουνάκης, Χρήστος Γεροντίδης, Σάκης Καραθανάσης, Ιωάννα Μαυρέα, Κώστας Μπουγιώτης, Κατερίνα Λυπηρίδου, Γιώργος Στιβανάκης, Ερατώ Αγγουράκη, Τερέζα Καζιτόρη, Πίνα Κούλογλου, Ματίλντα Τούμπουρου.
Ζωντανή μουσική:
Δημήτρης Ανδρεάδης, Βασίλης Ντρουμπογιάννης, Βάιος Πράπας, Γιώργος Ταμιωλάκης
Οι εκκλησιάζουσες του Αριστοφάνη είναι μια διαχρονική κωμωδία που, μετά από αυτή τη διασκευή, κατέληξε σε τραγωδία. Ακατάλληλη φρασεολογία, το χιούμορ (αυτό το λιγοστό που υπήρχε) ήταν χυδαίο και σίγουρα δεν προορίζεται και για παιδικό κοινό (στην παράσταση που παρακολουθησα υπήρχαν και αρκετά παιδιά κάτω των 12 ετών). Η παραγωγή ήταν εξίσου χαμηλού επιπέδου. Χρησιμοποιούνταν μικρόφωνα, χωρίς καν να χρειάζονται, τα οποία ήταν κακής ποιότητας με αποτέλεσμα να δημιουργείται καθολη τη διάρκεια της παράστασης αυτό το εκνευριστικό βουητό των καλωδίων που δεν κάνουν καλή επαφή. Οι ομολογουμένως πολύ καλοί ηθοποιοί και μουσικοί μάταια προσπαθούσαν να σώσουν την κατάσταση. Γενική εικόνα: ίσως η χειρότερη παράσταση της χρονιάς