Μετά την επιτυχημένη πορεία του την περσινή σεζόν, ο Παίκτης του Φιόντορ Ντοστογιέφσκι, παρουσιάζεται για δεύτερη χρονιά στο θέατρο 104, σε σκηνοθεσία Σοφίας Καραγιάννη.
- Κριτική Κάτια Σωτηρίου
- Φωτογραφίες παράστασης για το Mytheatro Ελπίδα Μουμουλίδου
Το θέμα
Η δράση του μυθιστορήματος εκτυλίσσεται στο Ρουλέτενμπουργκ, μια φανταστική πόλη στη Γερμανία. Ένας απόστρατος Ρώσος στρατηγός επισκέπτεται την πόλη με τα παιδιά και τη φιλενάδα του, μια κατά πολύ νεότερη του γυναίκα, με την οποία ετοιμάζεται να παντρευτεί. Μαζί τους είναι και ο νεαρός δάσκαλος Αλεξέι Ιβάνοβιτς, ο οποίος είναι ερωτευμένος με την Πολίνα, τη μεγαλύτερη κόρη του στρατηγού. Βρισκόμενος στα πρόθυρα χρεοκοπίας, ο στρατηγός περιμένει να κληρονομήσει τη θεία του. Παράλληλα ο Αλεξέι, παρασυρμένος από τον τυραννικό και ανεκπλήρωτο έρωτα προς την Πολίνα, ξεκινά να παίζει στο καζίνο της πόλης προσφέροντας όλα τα κέρδη στην αγαπημένη του. Αυτό όμως δεν θα αποτελέσει παρά μονάχα την αρχή της σταδιακής του πτώσης.
Το μυθιστόρημα «Ο παίκτης», που ολοκλήρωσε ο Ντοστογιέφσκι το καλοκαίρι του 1866 μέσα σε μόνο 26 ημέρες, χάρη στη βοήθεια της νεαρής στενογράφου και έπειτα δεύτερης γυναίκας του Άννας Γριγόριεβνα, αφηγείται το πάθος του για το παιχνίδι και τις αναμνήσεις του από τη ζωή με την Πωλίνα Σούσλοβα. Πρόκειται για μια εμβριθή περιγραφή της φύσης της εξάρτησης και της ψυχολογίας του εξαρτημένου με έμφαση στην αυτοκαταστροφική κλιμακούμενη εξάρτηση του ανθρώπου από το τζόγο σε ανεξέλεγκτο βαθμό.
Παρόλο που το κεντρικό θέμα αυτού του έργου είναι ο τζόγος, μερικές πρόσθετες αξιόλογες πτυχές διαφοροποιούν τον Παίκτη από τα άλλα έργα του Ντοστογιέφσκι . Ο Παίκτης είναι οδυνηρά αυτοβιογραφικός (ίσως το πιο αυτοβιογραφικό όλων των έργων του) σε δύο στάδια: ο εθισμός του Ντοστογιέφσκι στον τζόγο ήταν σχεδόν αναπόφευκτα η έμπνευση για τη νουβέλα και τον κεντρικό χαρακτήρα του Αλεξέι, και η ταραχώδης σχέση του Ντοστογιέφσκι με την ερωμένη του Σούσλοβα, κατά τη διάρκεια του πρώτου γάμου του, αντικατοπτρίζεται στην απεικόνισή του για τη σχέση μεταξύ Αλεξέι και Πωλίνα.
Ο Παίκτης είναι μοναδικό μεταξύ των έργων του Ντοστογιέφσκι καθώς αφορά ένα μη ρωσικό περιβάλλον με πλήθος χαρακτήρων από τη Δύση. Ωστόσο, μπορεί να θεωρηθεί ως σχόλιο του Ντοστογιέφσκι για τη Ρωσία – έντονα πατριωτικό και επικριτικό για το ρώσικο χαρακτήρα. Το μυθιστόρημα ζωγραφίζει απερίφραστα την αντίληψη του Ντοστογιέφσκι για την ανωτερότητα των ρωσικών χαρακτήρων, παρά τις ατέλειές τους, σε σχέση με τους Γάλλους και τους Γερμανούς. Στο πλαίσιο των Ρωσοευρωπαϊκών κοινωνικοπολιτικών σχέσεων του 19ου αιώνα ο Ντοστογιέφσκι έχει δημιουργήσει ίσως σκληρές απεικονίσεις των Δυτικών, αντανακλώντας τις δικές του απόψεις για τα εθνικά στερεότυπα, όπως εμφανίζονται στα στυλ στοιχημάτων τους: για παράδειγμα, το πάθος και ο μαξιμαλισμός των Ρώσων έναντι του υπολογισμού και την ψυχρής σύνεσης των Δυτικοευρωπαίων.
Ο Ντοστογιέφσκι περιγράφει με ακρίβεια την πρόβλεψη ή την έντονη αίσθηση του ενθουσιασμού που βιώνουν οι παίκτες, ακόμα και στη σκέψη του τζόγου – μια σχεδόν ακαταμάχητη επιθυμία να στοιχηματίσουν. Οι εξαρτημένοι συχνά έχουν διάφορα γνωστικά σφάλματα ή στρεβλώσεις και αυτά περιλαμβάνουν την πεποίθηση ότι μπορούν να «κτυπήσουν το σύστημα» ή να προβλέψουν το αποτέλεσμα – μια ψευδαίσθηση ελέγχου, υπερεκτιμώντας τις ικανότητές τους και τις πιθανότητες νίκης χρησιμοποιώντας ένα σύνολο «κανόνων» ή τρόπων να παίζουν το παιχνίδι που έχουν επινοήσει. Δεν αναγνωρίζουν το γεγονός ότι το αποτέλεσμα είναι απρόβλεπτο και ότι καθορίζεται μόνο τυχαία. Γράφει ο Γκρόσμαν: «Το βασικό αστείο είναι ότι όλοι οι χυμοί της ζωής του, οι δυνάμεις, η ενεργητικότητα, η τόλμη του κατευθύνονται στη ρουλέτα. Είναι παίκτης και μάλιστα όχι απλός – είναι σαν τον τσιγκούνη πρίγκιπα του Πούσκιν, δεν είναι απλώς ένας άλλος τσιγκούνης”.
Η παράσταση
Η Σοφία Καραγιάννη κατάφερε να αποκωδικοποιήσει τον Ντοστογιέφσκι και να βουτήξει βαθιά στην ουσία του κειμένου του έχοντας κατά νου την ίδια την άποψη του συγγραφέα, δηλαδή τον άνθρωπο ο οποίος είναι απλός, άκρως καλλιεργημένος, και εν πάση περιπτώσει ατελής, άνθρωπος που έχει χάσει την πίστη του […], όπως είχε τονίσει ο ίδιος ο Ντοστογιέφσκι. Οι χαρακτήρες του όπως προκύπτουν από την παράσταση δεν αποτελούν μονοδιάστατες ενσαρκώσεις συναισθημάτων, ούτε απλούς μοχλούς για την εύρυθμη πλοήγηση της πλοκής, αλλά αποτελούν κοινωνικοπολιτικά όντα με έντονα στοιχεία ψυχολογικής και κοινωνικής ανάλυσης.
Η Σοφία Καραγιάννη σκηνοθέτησε την παράσταση της με τρόπο ευφυή, αφαιρετικό, παίζοντας με τους συμβολισμούς, επιτρέποντας όμως, ακόμα και στον πιο άπειρο θεατή να κατανοήσει την παραστασιακή σύμβαση. Και αυτή ήταν η πρώτη μεγάλη της επιτυχία. Από την είσοδο και έξοδο του θιάσου, σαν θεατρικό μπουλούκι, με τα σκηνικά φορτωμένα στον αραμπά μέχρι τη χρήση μασκών ζώων, η σκηνοθεσία επικεντρώνεται στην παραληρηματική κατάσταση στην οποία περιέρχεται ο παίκτης και στην απώλεια του χωροχρονικού συνεχούς λόγω της ηδονιστικής εξάρτησης από τη ρουλέτα. Οι ήρωες υπνωτισμένοι στην μπίλια, και την, με οικουμενικούς όρους, κρίση «της απώλειας του ανθρώπου μέσα στον άνθρωπο» κινούνται στους ρυθμούς της ρουλέτας, μιμούμενοι όχι μόνο την κίνηση της μπίλιας, αλλά σαφώς υπαινισσόμενοι την ψυχαναγκαστική σχεδόν ερωτική σχέση με το τζόγο και την ηδονή του παιχνιδιού. Ααυτό είναι το δεύτερο επίτευγμα της σκηνοθεσίας, που κατάφερε με τον έντονο ρυθμό, την καλοσχεδιασμένη κίνηση, και την αποσπασματική δράση να σπάσει τα μανιερισμένα καλούπια των σκηνοθεσιών ρωσικών έργων, με επιλογές που υπηρετούν το έργο, όχι μόνο στα κωμικά επιφαινόμενά του, αλλά κυρίως στα βαθύτερα υποστρώματά του.
Σημαντικοί αρωγοί στην σκηνοθεσία οι 4 πρωταγωνιστές, που με αριστοτεχνική εξισορρόπηση των εκφραστικών τους μέσων και λεπτοδουλεμένες λεπτομέρειες σε κίνηση, στάση, έκφραση, φωνή, σιωπές,
Ο Ιωσήφ Ιωσηφίδης, ένας από τους πλέον αξιόλογους ηθοποιούς μας, ερμηνεύει τον Παίκτη χωρίς να κραυγάζει, χωρίς να φουσκώνει το λόγο με περιττό συναίσθημα, και επιδεικνύει αφηγηματική δεινότητα που συναρπάζει και δίνει δραματικό μέγεθος αλλά και τραγική νότα στον ήρωα του.
Η Βασιλική Διαλυνά με πολύ χιούμορ και σκηνική χάρη ερμηνεύει την Μπλανς αλλά η ερμηνεία της κορυφώνεται με την απολαυστική μεταμόρφωση της σε γριά, με κωμική εκφραστική κίνηση που ισορροπεί μεταξύ βαμπ, κόμικ και γκροτέσκου, αλλά και με μια γεύση μελαγχολίας. Έξοχη παρουσία.
Διαθέτοντας κωμική φλέβα, ο Αλέξανδρος Τούντας ήταν πολύ εύστοχος στο ρόλο ως απόστρατος Ρώσος στρατηγός, ως Άγγλος τζέντλεμαν επ’ ονόματι Άσλεϊ και ως κόμης Ντε Γκριέ .
Η Κορίνα Θεοδωρίδου σκιαγραφεί την Πωλίνα με ευαισθησία και μέτρο και βάθος και συμβάλλει στην δημιουργία ενός καλαίσθητου, ενιαίου ερμηνευτικού συνόλου.
Ρέουσα η μετάφραση του Μιλτιάδη Σαλβαρλή και η προσαρμογή του κειμένου από τους Σοφία Καραγιάννη, Ιωσήφ Ιωσηφίδη, Βάσια Mίχα, ενώ το αφαιρετικό σκηνικό της Κωνσταντίνας Κρίγκου ακολουθεί την εύστοχη και έξυπνη σκηνοθεσία. Οι φωτισμοί του Νίκου Βλασόπουλου όπως και η μουσική του Στάθη Δρογώση συμβάλλουν τα μέγιστα στη δημιουργία μιας δυστοπικής αλλά και καυστικής ατμόσφαιρας, ενώ τα εύσημα πρέπει να αποδοθούν στην Μαργαρίτα Τρίκκα για την εξαιρετική επιμέλεια κίνησης, που δίνει ιδιαίτερη ένταση στην παράσταση.
Στο σύνολο του ο Παίκτης που παρουσιάζεται στο θέατρο 104 είναι μια παράσταση καυστική, διεισδυτική, και είναι τόσο punk που τη σκέφτεσαι για μέρες μετά. Δείτε την οπωσδήποτε.
Συντελεστές
Σκηνοθεσία: Σοφία Καραγιάννη
Μετάφραση (από τα γαλλικά): Μιλτιάδης Σαλβαρλής
Προσαρμογή κειμένου: Σοφία Καραγιάννη, Ιωσήφ Ιωσηφίδης, Βάσια Mίχα
Σκηνικά-Κοστούμια: Κωνσταντίνα Κρίγκου
Μουσική: Στάθης Δρογώσης
Επιμέλεια κίνησης: Μαργαρίτα Τρίκκα
Φωτισμοί: Νίκος Βλασόπουλος
Βοηθός Σκηνοθέτη: Βάσια Μίχα
Trailer: Στέφανος Κοσμίδης
Επικοινωνία: Χρύσα Ματσαγκάνη
Παραγωγή: GAFF
Ερμηνεία (με αλφαβητική σειρά): Βασιλική Διαλυνά, Κορίνα Θεοδωρίδου, Ιωσήφ Ιωσηφίδης, Αλέξανδρος Τούντας