Είδαμε το Φιλοκτήτη του Σοφοκλή σε σκηνοθεσία Μαρλέν Καμίνσκυ στο θέατρο Βράχων, με τους Τάσο Νούσια, Μαρία Πρωτόπαππα και Γιώργο Αμούτζα στους πρωταγωνιστικούς ρόλους.
- Κείμενο Κάτια Σωτηρίου
- Φωτογραφίες για το Mytheatro Ελπίδα Μουμουλίδου
Η πιο στατική και αναμφισβήτητα λιγότερο φημισμένη από τις σωζόμενες τραγωδίες του Σοφοκλή, ο Φιλοκτήτης παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το 409 π.Χ. κερδίζοντας το πρώτο βραβείο. Το έργο διαδραματίζεται στο δέκατο έτος του Τρωικού Πολέμου, λίγο αφότου οι Έλληνες ανακαλύπτουν ότι, όπως αποκαλύπτεται από τους χρησμούς, πρέπει να στρατολογήσουν τον Φιλοκτήτη και να τον κάνουν να φέρει το τόξο και τα βέλη του Ηρακλή στην Τροία, αν θέλουν να κερδίσουν τον πόλεμο. Έτσι, ο Οδυσσέας και ο Νεοπτόλεμος στέλνονται να φέρουν τον Φιλοκτήτη από το έρημο νησί της Λήμνου, όπου ο ήρωας είχε εγκαταλειφθεί από τον Οδυσσέα και τις Ατρείδες πριν από μια δεκαετία με μια αθεράπευτη και οδυνηρή πληγή.
Το πολιτικό πλαίσιο της εποχής ήταν καθοριστικό και επηρέασε το Σοφοκλή όταν συνέθετε τον Φιλοκτήτη. Τα τραγικά λάθη που οδήγησαν στη γνωστή κατάληξη του πελοποννησιακού πολέμου, μέσα από την αφήγηση του Θουκυδίδη χαράσσονται στη μνήμη. Αυτή η αίσθηση του αναπόφευκτου που εντυπώνεται στον αναγνώστη της ιστορίας και που δεν οφείλεται παρά στην ανθρώπινη φιλοδοξία, την τύφλωση ή τον λάθος υπολογισμό.
Ο Σοφοκλής εγείρει πολιτικά ζητήματα, θέτει ερωτήματα για αξίες (φιλία, συνεργασία, συμπόνια, δικαιοσύνη) και τα συνδέει με την ασθένεια και τον πόνο, αλλά και με τη θεραπεία — μια θεραπευτική διαδικασία με πολλές διαστάσεις, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Είναι ένα καταπληκτικό μάθημα ενσυναίσθησης. Απεικονίζει τη διαδικασία ωρίμανσης από την εφηβεία μέσω της αλλαγής του Νεοπτόλεμου. Η ιστορία του Φιλοκτήτη απεικονίζει τη δυσκολία και τον αγώνα για επιβίωση έξω από τα όρια της ανθρώπινης κοινωνίας. Ο Σοφοκλής αφιερώνει πολλούς στίχους στον λόγο του Φιλοκτήτη, για να περιγράψει τα δέκα χρόνια που έζησε στο σπήλαιο, στην ακατοίκητη Λήμνο (καινοτομία του Σοφοκλή), μακριά από κάθε βοήθεια, χωρίς κανείς να γνωρίζει τους φόβους του, την πίκρα του, τις χαρές του, τους θριάμβους του.
Ο Σοφοκλής παρουσιάζει όχι μόνο τις σωματικές πληγές του Φιλοκτήτη, αλλά και την ύπαρξή του σε αυτόν τον «ενδιάμεσο» χώρο ως αυτό που του παρέχει πρόσβαση στην ανθρωπότητα με έναν ιδιαίτερο τρόπο δυνατό για όσους βρίσκονται στο περιθώριο. Ως περιθωριακή φιγούρα ανήκει και στο ανθρώπινο και στο απόκοσμο. Αλλά αυτό που είναι σημαντικό για τον Φιλοκτήτη δεν είναι μόνο το γεγονός της πληγής του, αλλά αυτή η πληγή είναι μόνο μια φιγούρα πολύ βαθύτερων πληγών που υπέστη στον αποκλεισμό του από την κοινωνία, από τη συντροφιά του συνανθρώπου. Γνωρίζει την ανάγκη του για την κοινωνία, ακριβώς μέσω της άρνησης της προς αυτόν. Ο Φιλοκτήτης αποκτά τελικά μια βαθύτερη πρόσβαση στην ανθρωπιά του, ακριβώς μέσω της άρνησής του από τους άλλους. Η εμπειρία του από τη λαχτάρα για τους άλλους τον ανοίγει σε μια βαθύτερη κατανόηση της δικής του φύσης, λόγω της έλλειψής του. Και αυτή η λαχτάρα και η ανάγκη είναι που οδηγούν έναν άλλον, τον Νεοπτόλεμο, στην ανάπτυξή του στην πολιτική κοινότητα. Οι ευάλωτοι και οι τραυματίες δεν πρέπει απλώς να γίνονται ανεκτοί ή αποδεκτοί. Αντίθετα, ο Σοφοκλής παρουσιάζει την αδυναμία του Φιλοκτήτη ως συνεισφορά στην ανάπτυξη της αρετής του Νεοπτόλεμου και στην ανάπτυξη της πολιτικής κοινότητας.
Η Μαρλεν Καμίνσκυ σε μια λιτή, καθάρια σκηνοθετική στιγμή, επιλέγοντας την ανεπιτήδευτου ποιητικού ρεαλισμού μετάφραση του Γιώργου Μπλάνα, και σημαντικούς συνεργάτες όπως ο έμπειρος ενδυματολόγος Γιάννης Μετζικοφ, και ο Γιώργος Γεωργίου που πιστώνεται ένα εξαιρετικό σκηνικό, ένα αξιόλογο σύνολο ηθοποιών για το Χορό και τρεις ταλαντούχους ηθοποιούς – στηρίγματα της σεμνής ρεαλιστικής σκηνοθετικής της «ανάγνωσης». Μια «ανάγνωση» που σεβαστικά ανέδειξε την ποιητική εμβέλεια του λόγου αφ’ ενός και αφ’ ετέρου επιδίωξε μια διακριτική ψυχογράφηση των τριών προσώπων του σοφόκλειου μύθου και διδάγματος. Σημαντικό στοιχείο της παράστασης, και ένα από τα πιο μεγάλα πλεονεκτήματα της η εξαιρετικά καλαίσθητη όψη της, με την έξοχη σκηνογραφία που βοήθησε τα μέγιστα στο να αναδειχθεί και η εσωτερική σύγκρουση του Νεοπτόλεμου, αλλά και η διελκυστίνδα συναισθημάτων και επιχειρημάτων στις συζητήσεις με τον Φιλοκτήτη. Εξίσου καίρια ήταν και η διαρκής αναζήτηση της ισορροπίας και της αρμονίας, που εκφράστηκε έξοχα με τη σκηνική παρουσία του τεράστιου τόξου, αλλά και της ταλάντωσης του Φιλοκτήτη σε αυτό.
Ενδιαφέρουσα η επιλογή να ακουστεί η φωνή του Νούσια ως Ηρακλή, αφού ο τελευταίος δεν είναι μόνο ο απο μηχανής ημι-θεος, αλλά και η φωνή της συνείδησης του Φιλοκτήτη, που λειαίνει το έδαφος για το συμβιβασμό του, και την αποδοχή του χρέους απέναντι στους άλλοτε συναγωνιστές του. Εξάλλου η ζωή του Φιλοκτήτη υπήρξε συνυφασμένη με την πιο παράξενη και αντιφατική μοίρα· γιατί κανείς δεν περίμενε ποτέ πως η άθλια και λησμονημένη αυτή ανθρώπινη ύπαρξη θα απέβαινε κάποτε τόσο αναγκαία και χρήσιμη στην ίδια εκείνη κοινωνία που την είχε καταστήσει πριν από πολύ καιρό αποδιοπομπαία και απόβλητη.
Ο Τάσος Νούσιας απέδωσε με δραματικό ρεαλισμό τις οιμωγές του τυραννισμένου ήρωα, και ύφανε την τραγωδία του Φιλοκτήτη με ανθρώπινα υλικά, πλάθοντας έναν ήρωα που μιλά σε γλώσσα κατανοητή για να εκφράσει τις πληγές της μοναξιάς του, όχι μόνο την σωματική αλλά και την πνευματική – αυτή που νιώθουν οι άνθρωποι που σταματούν να ελπίζουν, αποκαμωμένοι από τις αδικίες.
Η παραδοξότητα της επιλογής γυναίκας για το ρόλο του Οδυσσέα, σε μια τραγωδία που χαρακτηρίζεται μάλιστα από την έλλειψη γυναικείων χαρακτήρων, δε φάνηκε να ευοδώνεται, παρά το ότι η Μαρία Πρωτόπαπα είναι ικανή και έμπειρη ηθοποιός. Ωστόσο, ως Οδυσσέας παρασύρθηκε σε υπερβολές γέρνοντας ανά στιγμές την ερμηνευτική πλάστιγγα προς το κωμικό, με αποτέλεσμα να υπάρχει μεν η έντονη ειρωνεία του ήρωα, αλλά να λείπει η σκοτεινή ρώμη και η απηνότητα του Οδυσσέα που θα οδηγούσαν σε σημαντικές σκηνικές συγκρούσεις με τον Φιλοκτήτη.
Ο νεαρός Γιώργος Αμούτζας έκανε μια ελπιδοφόρα πρώτη εμφάνιση σε μεγάλο ρόλο στο αρχαίο δράμα, μεταφέροντας τη φλογερότητα, την ορμή και την ευγένεια που απαιτείται από το Νεοπτόλεμο, και απέδωσε με σεβασμό προς τον ήρωα του και το κείμενο την έμφυτη τιμιότητα του Νεοπτόλεμου, του αγνού ιδεολόγου που παρασύρεται από συναισθηματικές εξάρσεις.
Ο χορός των ανδρών,με τους Βαγγέλη Κρανιώτη, Βαγγέλη Μάγειρο, Τάσο Θεοφιλάτο, Παντελή Αρουσαλίδη, Αλέξανδρο Φιλιππόπουλο, Μάρκο Γέττο, με προβλήματα στην όρχηση, αλλά εξαιρετική κινησιολογική εκγύμναση εξέφρασε την διττή του λειτουργία, την υποστήριξη προς τον Νεοπτόλεμο και το σχέδιο του, αλλά και τη συμπόνοια του προς το Φιλοκτήτη.
Η μουσική επένδυση της Ευαγγελίας Βελλή-Κοσμά και οι φωτισμοί της Αλίκης Δανέζη-Knutsen συνέβαλαν στο εικαστικά όμορφο θέαμα.
Στο σύνολο της η παράσταση είναι γοητευτική και ανθρώπινη, απόλυτα κατανοητή ακόμα και για το ευρύ κοινό, και κατάφερε να μεταφέρει τη συναισθηματική φόρτιση του κειμένου, την ανάγκη υπέρβασης του εαυτού, αλλά και την πολιτική χροιά του. Είναι μια παράσταση που αξίζει να δείτε.
Ταυτότητα παράστασης
«Φιλοκτήτης» του Σοφοκλή
Μετάφραση:Γιώργος Μπλάνας
Σκηνοθεσία:Μαρλένε Καμίνσκι
Σκηνογράφος:Γιώργος Γεωργίου
Ενδυματολόγος:Γιάννης Μετζικώφ
Μουσική διδασκαλία χορού- πρωτότυπη μουσική σύνθεση: ΕυαγγελίαΒελλή-Κοσμά
Πρωτότυπη μουσική σύνθεση ηχοτοπίων: ConstantineSkourlis
Φωτισμοί: Αλίκη Δανέζη-Knutsen
Βοηθός σκηνοθέτη: Νατάσα Πετροπούλου
Πρωταγωνιστούν: Τάσος Νούσιας (Φιλοκτήτης), Μαρία Πρωτόπαππα (Οδυσσέας), Γιώργος Αμούτζας (Νεοπτόλεμος).
ΧΟΡΟΣ:
ΧΟΡΟΣ:
Αλέξανδρος Φιλιππόπουλος (Κορυφαίος του Χορού)
Παντελής Αρουσαλίδης
Μάρκος Γέττος
Βαγγέλης Κρανιώτης
Βαγγέλης Μάγειρος
Τάσος Θεοφιλάτος