Με το κλασικό αριστούργημα του Η. Ιbsen «Nόρα: Το σπίτι της κούκλας» σε μετάφραση και σκηνοθεσία Πέτρου Νάκου, ο καλλιτεχνικός οργανισμός Altera Pars γιορτάζει φέτος 20 χρόνια λειτουργίας και καλλιτεχνικής δημιουργίας.
- Κείμενο Κάτια Σωτηρίου
- Φωτογραφίες Ελπίδα Μουμουλίδου
Είτε διαβάζει κανείς το Κουκλόσπιτο ως τεχνική επανάσταση στο σύγχρονο θέατρο, τη σύγχρονη τραγωδία, το πρώτο φεμινιστικό έργο μετά τους Έλληνες, μια εγελιανή αλληγορία της ιστορικής εξέλιξης του πνεύματος, είτε ένα άλμα από την αισθητική στην ηθική ζωή, η βαθιά δομή του έργου ως σύγχρονος μύθος αυτομεταμόρφωσης του εξασφαλίζει την αιώνια σημασία του ως έργο που τιμά τη ζωτικότητα του ανθρώπινου πνεύματος σε γυναίκες και άνδρες. —Errol Durbach
Πολλοί ιστορικοί της θεατρικής λογοτεχνίας έχουν εντοπίσει την ακριβή στιγμή που ξεκίνησε το σύγχρονο δράμα: με την εκρηκτική κορύφωση της πρώτης παράστασης στην Κοπεγχάγη στις 21 Δεκεμβρίου, 1879, καθώς με ένα χτύπημα της πόρτας η Νόρα Χέλμερ αφήνει σοκαριστικά το άνετο σπίτι, τον αξιοσέβαστο γάμο, τον σύζυγο και τα παιδιά της για ένα αβέβαιο μέλλον αυτοανακάλυψης. Η συντριπτική έξοδος της Νόρας εγκαινίασε μια νέα δραματική εποχή, νομιμοποιώντας την εξερεύνηση βασικών κοινωνικών προβλημάτων ως αντικειμένου σοβαρής αναζήτησης για το σύγχρονο θέατρο, ενώ ηχούσε την πρώτη έκρηξη στη σύγχρονη σεξουαλική επανάσταση. Όπως έχει παρατηρήσει ο βιογράφος του Χένρικ Ίψεν, Μάικλ Μάγιερ, «Κανένα έργο δεν είχε συνεισφέρει τόσο σημαντικά στον κοινωνικό διάλογο, ούτε είχε συζητηθεί τόσο ευρέως και μανιωδώς μεταξύ ανθρώπων που συνήθως δεν ενδιαφερόντουσαν για το θεατρικό ή ακόμη και το καλλιτεχνικό θέμα». Ένας σύγχρονος κριτής του έργου δήλωσε επίσης: «Όταν η Νόρα έκλεισε με δύναμη την πόρτα στο γάμο της, οι τοίχοι σείστηκαν σε χίλια σπίτια.”
Η Νόρα, ή το Κουκλόσπιτο ανέτμησε στη σκηνή για πρώτη φορά τις κοινωνικές, ψυχολογικές, συναισθηματικές και ηθικές αλήθειες κάτω από την ήρεμη επιφάνεια ενός συμβατικού, αξιοσέβαστου γάμου, δημιουργώντας μια νέα, ψυχολογικά περίπλοκη σύγχρονη ηρωίδα, η οποία εξακολουθεί να καταφέρνει να σοκάρει και να αναστατώνει το κοινό περισσότερο από έναν αιώνα αργότερα. Η Νόρα, είναι, επομένως, ένα από τα πρωτοποριακά σύγχρονα λογοτεχνικά κείμενα που καθιέρωσαν με θεμελιώδεις τρόπους την ευθύνη και το κόστος της απελευθέρωσης των γυναικών και της ισότητας των φύλων. Σύμφωνα με τον κριτικό Έβερτ Σπρίνχορν, η Νόρα είναι «ο πιο πλούσιος, πιο περίπλοκος» γυναικείος δραματικός χαρακτήρας και όπως υποστήριξε η φεμινίστρια κριτικός Κέιτ Μίλετ στο Sexual Politics, ο Ίψεν ήταν ο πρώτος δραματουργός μετά από τους Έλληνες που αμφισβήτησε τον μύθο της ανδρικής κυριαρχίας.
Το “Κουκλόσπιτο” βασίστηκε στη ζωή της Laura Kieler, Δανής φίλης του Ίψεν και κατοπινής συγγραφέως, που όντως πλαστογράφησε υπογραφή για να σώσει τον σύζυγό της Βίκτορ, πράγμα που εκείνος όχι μόνον δεν αναγνώρισε, αλλά επιπλέον την έκλεισε και σε ψυχιατρική κλινική.
Η παράσταση
Το κεντρικό θέμα μας οδηγεί στο σημείο συνάντησης της κοινωνικής πίεσης και της προσωπικής ευθύνης όπου η Νόρα πρέπει να συμφιλιώσει αυτό που θέλει με αυτό που πρέπει και τις πρόσθετες συνέπειες της δύναμης, της φήμης και της ευθύνης. Ενώ οι υλικές συνθήκες της δύσκολης θέσης της είναι εξιδανικευμένες, η διαπραγμάτευση της γυναίκας για τον αναμενόμενο ρόλο της παραμένει μια σχετική συζήτηση περίπου 150 χρόνια μετά τον Ίψεν. Σε αυτήν την εκλεπτυσμένη προσαρμογή, η απήχηση αυτών των χρόνων που μεσολάβησαν ηχεί ξεκάθαρα. Πάνω σε αυτό το πνεύμα πάτησε η έξοχα ρεαλιστική και ατμοσφαιρική σκηνοθεσία του Πέτρου Νάκου, που με μέτρο και σεβασμό ανέδειξε το κοινωνικό κλίμα της εποχής, την καταπιεστική πατριαρχία, τις ηθικές και συναισθηματικές συγκρούσεις των προσώπων και κορύφωσε το δράμα σταδιακά, ακολουθώντας πιστά το ρυθμό σκηνικής και συναισθηματικής κλιμάκωσης που πρότεινε ο Ίψεν.
Η σκηνοθεσία του βρήκε ένα γλυκό σημείο στον τόνο μεταξύ της ιψενικής εγκεφαλικότητας και του αστικού μελοδράματος, δημιουργώντας μια σκηνική ενέργεια που μετέφρασε εύκολα τους χαρακτήρες στο νέο τους πλαίσιο. Πέρα όμως από την ευρυθμία, τη σωστή καθοδήγηση των ερμηνευτών, θα πρέπει να δώσουμε τα εύσημα στον Πέτρο Νακο ως σκηνοθέτη κυρίως για την επίμονη ανάγνωση του κειμένου (καθοριστικής σημασίας η δραματουργική επεξεργασία της Μίνας Χειμώνα). Οι λέξεις στην παράσταση έχουν βάρος και αυτός είναι ο μόνος τρόπος να επιτευχθεί ο πιο υψηλός στόχος ενός κειμένου : να περάσει στο κοινό. Με αυτόν τον τρόπο, η παράσταση φαίνεται να κάνει σύγχρονα σχόλια για την ανθρώπινη αδυναμία, τη συγχώρεση, την αυτοδιάθεση, την ελευθερία δυο ανθρώπων που ζουν μαζί.
Σε μια από τις πιο έντονες στιγμές του έργου, η Νόρα εκφράζει τη λύπη της για το πώς δεν γνωρίζει τον κόσμο. Πώς, δεμένη από τις μητρικές και συζυγικές της ευθύνες, δεν ένιωσε ποτέ την ελευθερία. Η δύναμη του μονολόγου ήταν μια κραυγή μάχης, ένας βρυχηθμός που συμβόλιζε τον αγώνα που έπρεπε να αναλάβει η Νόρα για να ξεφύγει από τους κοινωνικούς περιορισμούς. Και αυτό που κάνει ο Ίψεν εντυπωσιακά είναι ότι δεν μας δίνει μια αισιόδοξη εικόνα για το μέλλον της Νόρας. Κλείνοντας την πόρτα πίσω της, η «κούκλα» γίνεται μια αληθινή γυναίκα, μια επιτέλους ελεύθερη, δρώσα συνείδηση. Θα τα καταφέρει; Δεν το ξέρει κανείς.
Η έμφαση στον διάλογο στο έργο προσθέτει επίσης την πρόκληση της διατήρησης ενός ελκυστικού ρυθμού σε όλη τη διάρκεια. Μια πρόκληση που αντιμετωπίζουν καλά οι ηθοποιοί των οποίων η συνεχής κίνηση στη σκηνή γαλβανίζει τις διαλογικές σκηνές. Έτσι ως έργο κατασκευασμένο αποκλειστικά σε διάλογο, η χημεία μεταξύ των ηθοποιών είναι απαραίτητη για την απόδοση μιας δυνατής ερμηνείας. Ερμηνείες, που καθιστούν διαχρονικό, οικείο στο σύγχρονο θεατή το δράμα των προσώπων και το κοινωνικό μήνυμα του έργου.
Η Αγγελική Κόντου και ο Πέτρος Νάκος στους ρόλους των Χέλμερ είναι πολύ επιτυχημένοι σε αυτό. Οι συγκαταβατικοί τρόποι του Τόρβαλντ προς τη σύζυγό του φαίνεται να εμποτίζουν την ερμηνεία της Αγγελικής Κόντου με μεγαλύτερη δύναμη ακόμα και απεικονίζουν τη Νόρα (πολύ σωστά) ως ελαστική, παρά ως μια επιπόλαιη καρδερίνα. Η Αγγελική Κόντου, με γερή θεατρική παιδεία είναι υπέροχη ως η «επιπόλαιη» Νόρα, που εκ πρώτοις φαίνεται σχεδόν ρηχή: Η Νόρα της αρχικά, με όλη τη δροσιά, την αφέλεια, τη θηλυκότητα του κοριτσιού που τρώει κρυφά σοκολάτες, τονίζει το ρόλο που της έχουν αναθέσει: από «κούκλα – κόρη» εύκολα γίνεται «κούκλα – σύζυγος» και «κούκλα – μητέρα» τριών παιδιών. Μια γυναίκα – παιχνίδι, που όμως σταδιακά αποκτά νέες διαστάσεις και γίνεται μια ταραγμένη, ανήσυχη γυναίκα που έχει βαθιά επίδραση σε όλους όσοι τη γνωρίζουν. Εξαιρετική στις «ψυχολογικές» μεταπτώσεις της, ιδιαιτέρως στον «γειωμένο» μονόλογο του τέλους. Η Τρίτη πράξη της είναι υποκριτικό μάθημα. Η σκηνή που η Νόρα της προσπαθεί να χορέψει την ταραντέλα, σαν να σπάει τα δεσμά της ζωής της είναι πολύ δυνατή.
Οι ανδρικοί χαρακτήρες σε καμία περίπτωση δεν μένουν πίσω. Ο Πέτρος Νάκος προσφέρει μια πολύ δουλεμένη ερμηνεία ως Τόρβαλντ με την απαραίτητη λιτότητα του σοβαρού δικηγόρου, αλλά και τη λεπτή ειρωνεία και δραματικότητα. Επίσης εξαιρετικός στην Τρίτη πράξη, και κυρίως στην εκρηκτική από πλευράς συναισθημάτων συζήτηση του Τόρβαλντ με τη Νόρα, που ήταν και η πρώτη, όπως αποκαλύπτεται σοβαρή συζήτηση του ζευγαριού.
Εξαιρετικής αλήθειας και αμεσότητας το ερμηνευτικό αποτέλεσμα της Άντας Κουγιά ως Κριστίνα, με δυνατά εκφραστικά μέσα. Αποτελεί μια υποστηρικτική παρουσία για τη Νόρα, αλλά και η πρώτη που αντιλαμβάνεται την ανάγκη να ειπωθούν οι αλήθειες ανάμεσα στο ζευγάρι.
Η ερμηνεία του Δημήτρη Αγορά ως Δρ Ρανκ από τον είναι αξιέπαινη: είναι πολύ πειστικός καθώς ταλαντεύεται ανάμεσα σε μια διασκεδαστική και πιο ταπεινή και ευαίσθητη φιγούρα, ειδικά στις συνομιλίες του με τη Νόρα. Αντίστοιχα ακριβής στην ερμηνεία του και ο Σάκης Σιούτης (διπλή διανομή με το Δημήτρη Δρακόπουλο) ως Νιλς Κρογκσταντ, που παρέχει , μαζί με τον Δρ Ρανκ και την Κριστίνα τις απαραίτητες φωνές ηθικής, επιθυμίας και βίας στο ζευγάρι για να αποκαλύψουν τον ελαττωματικό γάμο τους.
Πειθαρχημένη και σωστή η Άννα της Σοφίας Παναγιωτάκη.
Άψογα πλαισιωτικά, λειτουργεί η σκηνογραφία, με τα λειτουργικά, καλαίσθητα σκηνικά με επιμελημένη χωροταξική διαρρύθμιση του Ohm David, και τα κομψά ρούχα της Δέσποινας Χειμώνα, ενώ και ο υποβλητικός φωτισμός βοηθά το θεατή να κατανοήσει την τεράστια πίεση που δέχεται αυτή η γυναίκα, καθώς το βλέμμα όλων είναι στραμμένο πάνω της, καθώς την παρακολουθούμε και την περιμένουμε να ραγίσει κάτω από την πίεση.
Στο σύνολο της η Νόρα, το σπίτι της Κούκλας είναι μια δεμένη, πολύ δουλεμένη παράσταση, με έμφαση στο λόγο, που περνά με παραστατικότητα και σεβασμό το μήνυμα και την πρόθεση του Ίψεν. Είναι από τα καλύτερα και πιο θεατρικά άρτια ανεβάσματα αυτού του τόσο σημαντικού έργου. Να τη δείτε οπωσδήποτε, θα κάνετε δώρο στον εαυτό σας μια θεατρική εμπειρία Ίψεν, όπως θα έπρεπε να είναι.
Συγγραφέας: H. Ibsen
Μετάφραση-Σκηνοθεσία: Πέτρος Νάκος
Σκηνικά: Ohm David
Κοστούμια: Δέσποινα Χειμώνα
Σχεδιασμός Φωτισμών: Πέτρος Νάκος
Μουσική επιμέλεια: Αγγελική Κοντού – Πέτρος Νάκος
Επιμέλεια Κίνησης: Ελβίρα Μπαρτζώκα
Δραματουργική επεξεργασία: Mίνα Χειμώνα
Επεξεργασία ήχων: Iωσήφ Τοπαλιάν
Βοηθός Παραγωγής: Διονύσης Μανιώτης
Κομμώσεις: Κωνσταντίνος Σαββάκης
Φωτογραφίες: Ελπίδα Μουμουλίδου
Trailer: Στέφανος Κοσμίδης
Γραφιστική επιμέλεια: Γιώργος Παπαδόπουλος
Επικοινωνία: Ράνια Παπαδοπούλου
Παίζουν οι:
Νόρα: Αγγελική Κοντού
Τόρβαλντ Χέλμερ: Πέτρος Νάκος
Χριστίνα Λίντε: Άντα Κουγιά
Νιλς Κρόγκσταντ (διπλή διανομή): Δημήτρης Δρακόπουλος, Σάκης Σιούτης
Γιατρός Ρανκ: Δημήτρης Αγοράς
Άννα: Σοφία Παναγιωτάκη