Διασκευή: Θανάση Τριαρίδη
Προλογικά αισθάνομαι την ανάγκη να δηλώσω ότι εκτιμώ πάρα πολύ το σύνολο του έργου του Μ. Καραγάτση αλλά και έχω γράψει θεατρικές κριτικές για τα έργα του Γιούγκερμαν και Η μεγάλη χίμαιρα.
Το έργο βασίζεται στην τριλογία του Καραγάτση «Ο κοτζάμπασης του Καστρόπυργου». «Αίμα χαμένο και κερδισμένο», «Τα στερνά του Μίχαλου», τρία έργα γραμμένα από το 1944 έως το 1949. .
Κριτική Στέλιος Αντωνιάδης
Υπάρχουν άνθρωποι που σε δύσκολες καταστάσεις μπορεί να κάνουν κάποια πράγματα που ποτέ δεν θα έκαναν. Να πάρουν κάποιες αποφάσεις που ποτέ δεν θα έπαιρναν. Σημασία έχει ο βαθμός του κινδύνου που προσπαθούν να αποφύγουν, το μέγεθος του φόβου. Ο λόγος περί των αιτίων που μπορούν να σε κάνουν να αλλαξοπιστήσεις. Αυτό το θέμα από την πλοκή του έργου μου έφερε στον νου την υπόθεση των Ποντίων αλλά και άλλων Ελλήνων της διασποράς που κάποιοι από αυτούς, ευτυχώς πολύ λίγοι, όταν βρέθηκαν μπροστά στο να αποφύγουν τον εξευτελισμό, τα βασανιστήρια και τον μαρτυρικό θάνατο αναγκάστηκαν να δηλώσουν ότι αλλάζουν θρησκεία για να σώσουν τη ζωή τους. Το πόσο πραγματικά άλλαξαν πίστη ήταν πάντα και θα συνεχίσει να είναι συζητήσιμο μια και άλλο αυτό που δηλώνεις και άλλο αυτό που έχεις στην ψυχή σου. Είναι γνωστό ότι πολλοί από αυτούς, κυρίως γυναίκες των οποίων ολόκληρη η οικογένεια είχε σφαχτή, έκαναν σε όλη την υπόλοιπη ζωή τους καθημερινά την ορθόδοξη χριστιανική προσευχή τους, Είναι επίσης γνωστό ότι έχουν βρεθεί κρυφά υπόγεια εκκλησάκια, εικονίσματα κτλ. Τέλος αξίζει να αναφέρω ότι σε μεγάλη διεθνή επιστημονική συγκέντρωση, αγαπητός φίλος από τη γειτονική χώρα έσκυψε και μου ψιθύρισε στο αφτί λέγοντας: «η γιαγιά μου μόνο ελληνικά μιλούσε».
Το έργο
Σχετικά με τα παραπάνω ο ήρωας του έργου, ο πρωταγωνιστής, περνάει πάρα πολύ καλά ζώντας μια πλούσια και ήρεμη ζωή με την οικογένειά του, την αγαπημένη σύζυγό του, την αγορασμένη σκλάβα την οποία μολονότι απελευθερώνει εκείνη προτιμά να μείνει μαζί του (από έρωτα😉καθώς και τη σύζυγό του δημιουργώντας έναν περίεργο για την εποχή τρόπο συμβίωσης, οικογένειας με τρία άτομα (ménage à trois).
Δεν αρκείται όμως στο τρίο αλλά έχει και πολλές άλλες ερωτικές περιπέτειες. Ραχάτι με όλα τα καλά στον Καστρόπυργο της Πελοποννήσου. Τα έχει βρει με τους Τούρκους που δεν τον ενοχλούν αλλά τουναντίον του είναι πολύ φιλικοί, Στα πλαίσια αυτής της φιλίας τον ενημερώνουν για όσα γίνονται και όσα χειρότερα θα γίνουν με το ξέσπασμα της ελληνικής επανάστασης. Όταν ο κοτζάμπασης ακούει τα δυσάρεστα, χωρίς ακόμα να συμβαίνει τίποτα στη δική του ζωή, χωρίς περίσκεψη, χωρίς λύπη, χωρίς αιδώ αποφασίζει άμεσα να αλλαξοπιστήσει και από Μιχάλης βγάζοντας τα τρία πρώτα γράμματα γίνεται Αλής. Φυσικά και δεν πείθει τους Τούρκους φίλους του αλλά γίνεται κατάπτυστος περίγελως, προδότης των ομοεθνών του.
Στη συνέχεια συμβαίνουν πολλά και τελικά από ένα λάθος λόγο του φόβου του, στη διάρκεια μιας μάχης γίνεται ήρωας στα Δερβενάκια, μετά ήρωας στο Μανιάκι και έτσι κατορθώνει όχι μόνο να ξεπλυθεί από τον λεκέ του προδότη αλλά φτάνει ακόμα και στον βαθμό του στρατηγού! Και αργότερα του ομιλητή στην Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου. Τύπος από αυτούς που λέμε για όλες τις εποχές, οπορτουνίστας, πάει όπου φυσάει ο άνεμος, πάντα στην πλευρά του νικητή. Αυτά ως μια απλή ιστόρηση της υπόθεσης του έργου, εκείνα όμως που έχουν περισσότερη σημασία είναι ότι αυτός ο ¨φελλός¨, όπως πολλές φορές γίνεται, κατηγορεί τους πάντες και τα πάντα, τα όσια και τα ιερά. Εξευτελίζει ήρωες της επανάστασης, τον κλήρο που ο ρόλος του σε όλα τα χρόνια της σκλαβιάς ήταν πολύ σημαντικός καθώς και πολλούς άλλους. Φυσικά όλοι όσοι συμμετείχαν σε αυτήν την ιερή προσπάθεια δεν ήταν άψογοι, σίγουρα υπήρχαν και σκοτεινές πλευρές. Φυσικά και έγιναν πράγματα που δεν θα έπρεπε να γίνουν, έγιναν όμως από ανθρώπους που ήταν εκείνου του είδους που μπορούσαν να τα κάνουν.
Πουθενά δε αναφέρεται το επίπεδο των ελλαδιτών Ελλήνων της εποχής. Σε κανένα σημείο δεν υπάρχουν οι αγώνες που έγιναν πριν το ξεκίνημα της επανάστασης. Δεν υπάρχουν οι προσπάθειες ανθρώπων όπως αυτές του Ρήγα Βελεστινλή, του Αδαμάντιου Κοραή, του Ιώσηπου Μοισιόδακα και πολλών άλλων που έκαναν ότι μπορούσαν για να «ξυπνήσουν» τους Έλληνες που βρίσκονταν σε βαθύ ύπνο διάρκειας τετρακοσίων χρόνων. Ούτε καν η Φιλική Εταιρεία δεν αναφέρεται. Ο μέγας φιλόπατρις Καποδίστριας, τον οποίο δολοφονήσαμε δεν υπάρχει, ευτυχώς που υπάρχει ο Γέρος του Μωριά που και αυτόν τον φυλακίσαμε. Θα πει κανείς ότι το έργο δεν είναι ιστορικό αλλά σατιρίζει ένα συγκεκριμένο πρόσωπο με φόντο την Ελληνική επανάσταση, Δεκτό και υπερβέβαιο το ότι υπήρχε η παντοτινή μάστιγα της φυλής μας που λέγεται διχόνοια. Σίγουρο ότι είχαν παρεισφρήσει και τέτοια σιχαμερά άτομα αντιήρωες ανάμεσα στους πραγματικούς ήρωες όμως σε καμία περίπτωση αυτό δεν πρέπει να εξαλείφει την αξία της Εθνικής Παλιγγενεσίας. Τους κόπους και τις προσπάθειες, το αίμα που χύθηκε, τις ζωές που χάθηκαν για να υπάρξει η ελεύθερη Ελλάδα.
Φυσικά αιτία της συγγραφής του έργου δεν ήταν η παρουσίαση της ιστορίας αλλά μόνο η αναφορά στον βίο και στην πολιτεία του προπάππου του Μ. Καραγάτση, του Μήτρου Ροδόπουλου. Στην ουσία πρόκειται για ένα ψυχογράφημα του φόβου της απώλειας της ζωής και των κεκτημένων. Στη ζωή του ο Κοτζάμπασης τα καταφέρνει με διάφορους τρόπου στο τέλος όμως λίγο πριν πεθάνει αντιμετωπίζει την οργή και το μίσος από μια δούλα που είναι νόθα κόρη του, αποτέλεσμα βιασμού κάποιας από της υπηρέτριές. Και αυτό το τέλος είναι ένα πολύ πικρό τέλος καθόλου ανώδυνο, καθόλου ανεπαίσχυντο, καθόλου ειρηνικό.
Καλοί οι αντιήρωες αλλά τα έθνη έχουν ανάγκη από τους ήρωες τους οποίους πρέπει να σέβονται και να εκτιμούν δεν χρειάζονται κατά τη γνώμη μου οι απομυθοποιήσεις, οι μύθοι παίζουν πάντα τον δικό τους πολύ σημαντικό ρόλο άσχετα με τον τρόπο που γράφεται η ιστορία.
Διάρκεια: 130 λεπτά
Συντελεστές
Διασκευή: Ο Θανάσης Τριαρίδης αξίζει πολλά συγχαρητήρια, Έκανε μια καταπληκτική δουλειά, ‘ο.τι καλύτερο μπορούσε να γίνει
Σκηνοθεσία: Ο Δημήτρης Τάρλοου όπως πάντα εξαιρετικός. Γρήγοροι ρυθμοί με πολλά ευρήματα ανάμεσα στα οποία ξεχωρίζουν το ξεκίνημα με τον Όθωνα και την Αμαλία που εξόριστοι πια και πικραμένοι ανεβαίνουν σε ένα θεωρείο από όπου θυμούνται και συζητούν αυτά που έγιναν στην Ελλάδα και τον Μίχαλο Ρούση που κάποτε είχαν γνωρίσει. Εξίσου σημαντικό εύρημα η εξαιρετικά επιτυχημένη παράσταση Καραγκιόζη, με θέμα τον διάλογο ανάμεσα στον Ρούση και στον Παπαφλέσα.
Σκηνικά: Τα σκηνικά της Θάλειας Μέλισσα μινιμαλιστικά μεν λειτουργικά δε, μας πάνε από το ελληνικό στο οθωμανικό περιβάλλον και όπου αλλού χρειάζεται
Κοστούμια: Αλέξανδρος Γαρνάβος, Τζίνα Ηλιοπούλου. Από τα καλύτερα που έχω δει σε παρόμοιου θέματος παραστάσεις ακόμα και σε ελληνικές κινηματογραφικές ταινίες. Οι φουστανέλες λερωμένες και κάπως . ταλαιπωρημένες, τα φορέματα των γυναικών καθαρά. Όλοι οι ηθοποιοί έχουν βαμμένο το ένα τους μάγουλο με γκρίζο χρώμα κάτι που σημαίνει την πατίνα του χρόνου,
Μουσική: Άγγελος Τριανταφύλλου. Τέσσερις μουσικοί δημιουργούν με μεγάλη επιτυχία την κατάλληλη ατμόσφαιρα ανάλογα με την σκηνή.
Κίνηση: Κορίνα Κόκκαλη
Φωτισμοί: Αλέκος Αναστασίου
Βοηθός σκηνοθέτη: Δήμητρα Κουτσοκώστα
Βοηθός σκηνογράφου: Ίρις Σκολίδη
Βοηθός φωτιστή: Ναυσικά Χριστοδουλάκου
Επιστημονικός σύμβουλος: Στέφανος Καβαλλιεράκης
Ο Adrian Frieling Δίδαξε στους ηθοποιούς τη σωστή προφορά των γερμανικών λέξεων, σημασία στη λεπτομέρεια.
Παίζουν:
Μια ομάδα 18 πολύ καλών ηθοποιών
Μίχαλος Ρούσης: Ο Γιώργος Χριστοδούλου πάρα πολύ καλός εκφράζει με μεγάλη πειστικότητα την κάθε φάση της περίεργης ζωής του κεντρικού ήρωα του έργου
Κολοκοτρώνης, ενωμοτάρχης: Ο πολύ καλός ηθοποιός Δημήτρης Ήμελλος. Στην όλη του εμφάνιση και κυρίως στην περικεφαλαία κάτι δεν μου πήγε.
Ευαγγελία Ρούση: Η Βίκυ Κατσίκαπολύ καλή στον ρόλο της όπως και η Λεωνή Ξεροβάσιλα ως Βαγγελιώ Σπυροπούλου
Μουσταφάμπεης: Ο πολύ καλός ηθοποιός Χρήστος Μαλάκης τον οποίο θυμάμαι από τον ρόλο του στο «Ευτυχισμένο» που έμοιαζε καταπληκτικά στον Καραγάτση
Παπαφλέσσας, πρόκριτος, άντρας: Θανάσης Δόβρης
Όθωνας, Δωρόθεος: Κώστας Βασαρδάνης
Αμαλία: Ξανθή Γεωργίου
Άντρας, Σουλεϊμάν: Αλέξανδρος Μαυρόπουλος
Μοθωνίτης, Λουκάς Πύρρος, Αρβανίτης, Αχμέτ Τόσκα, Πλαπούτας,
Μακρυγιάννης, Καραγιαννόπουλος: Δημήτρης Μπίτος
Γερο-Μίχαλος, Τρούκας, Χουσεΐν Αγάς, Ανδρέας Μερσίνης: Γιώργος Μπινιάρης
Μάρθα, Χανούμισσα: Αρετή Πασχάλη
Πανάγος, Κοσμάς, πρόκριτος, άντρας: Δημήτρης Καπουράνης
Ρηνούλα, χανούμισσα: Μελισσάνθη Ρεγκούκου. Όλοι τους πολύ σωστοί στους ρόλους τους.
Οι μουσικοί: Γιώργος Δούσος (κλαρίνο, καβάλ), Κώστας Νικολόπουλος, Μηνάς Λιάκος (ηλεκτρική κιθάρα), Νίκος Παπαϊωάννου (μπάσο), Βασίλης Χωριανόπουλος (τύμπανα) συνέβαλαν σε μεγάλο βαθμό στην επιτυχία της παράστασης.
Βραβεία:
Θεατρικά βραβεία κοινού Αθηνοράματος 2022:
3ο βραβείο καλύτερης σκηνοθεσίας στον Δημήτρη Τάρλοου
3ο βραβείο μουσικής σύνθεσης στον Άγγελο Τριανταφύλλου
1ο βραβείο σχεδιασμού ήχου στον Παναγιώτη Γασπαράτο
Μήνυμα στους Στέλιος Αντωνιάδης Τέταρτη Σελίδα