Η «Αμφιβολία» του John Patrick Shanley, έκανε πρεμιέρα στις 21 Οκτωβρίου στο Θέατρο Δημήτρης Χορν, σε σκηνοθεσία Γιώργου Παπαγεωργίου με τη Φιλαρέτη Κομνηνού, Νικόλα Χανακούλα, Χριστίνα Χριστοδούλου, Ξένια Ντάνια.
- Κείμενο Κάτια Σωτηρίου
- Ημερομηνία Δημοσίευσης 23/10/2024
Το θεατρικό έργο του John Patrick Shanley , που έκανε την πρεμιέρα του το 2004 στο Μπρόντγουεϊ, προκάλεσε ενθουσιώδεις κριτικές και σάρωσε τα βραβεία. Το 2005 ανέβηκε στο θέατρο Γουόλτερ Κερ και παρέμεινε εκεί για 525 παραστάσεις, ενώ στη συνέχεια περιόδευσε στην Αμερική αλλά και στον υπόλοιπο κόσμο, ενώ το 2008 παρουσιάστηκε η κινηματογραφική του διασκευή που σάρωσε τα ταμεία λόγω του εκπληκτικού διδύμου, Μερυλ Στριπ και Φιλιπ Σέιμουρ Χόφμαν.
Ο Shanley εμβαθύνει σε βαθιά ηθικά ερωτήματα μέσα από το φακό ενός από τους πιο διαρκείς θεσμούς της ιστορίας, της Καθολικής Εκκλησίας. Με φόντο το 1964, μια περίοδο μεγάλης πολιτιστικής και θρησκευτικής αναταραχής, το έργο αντανακλά έναν κόσμο σε μετάβαση. Η ιστορία του έργου διαδραματίζεται στο St. Nicholas Church School στο Μπρονξ. Η αδελφή Aloysius Beauvier η αυστηρή και συντηρητική διευθύντρια, μαθαίνει από τη μικρότερη αδελφή James τις υποψίες της τελευταίας για την πιθανή ανάρμοστη σχέση του Πατέρα Flynn με έναν μαθητή, τον πρώτο Αφροαμερικανό μαθητή του σχολείου, πυροδοτώντας έναν τεταμένο αγώνα μεταξύ βεβαιότητας και αμφιβολίας. Η αδελφή Aloysius ενσαρκώνει το θέμα της αμφιβολίας όχι απλώς ως αβεβαιότητα αλλά ως μια περίπλοκη ηθική στάση. Η καχυποψία της για τις προθέσεις του πατέρα Flynn απέναντι στο νεαρό μαθητή, έχει τις ρίζες της στα προστατευτικά της ένστικτα που όμως έχουν χρωματιστεί από την άκαμπτη προσήλωσή της στους κανόνες και την τάξη. Η μητέρα του αγοριού, η κυρία Muller περιπλέκει την κατάσταση εκφράζοντας την υποστήριξή της στον Flynn και προτείνοντας ότι ο γιος της μπορεί να έχει τους δικούς του λόγους για την προσοχή που λαμβάνει. Το έργο αφήνει το κοινό με μια παρατεταμένη αβεβαιότητα, αβέβαιο για την ενοχή ή την αθωότητα του Flynn και αμφισβητεί τη φύση της ίδιας της αμφιβολίας.
Η Αμφιβολία είναι ένα γνωσιολογικό παιχνίδι μυστηρίου, θρησκευτικό όχι μόνο σε σκηνικό αλλά και σε θέμα: μια ανάκριση της ίδιας της πίστης, της επιλογής του τι να πιστέψει κανείς για λόγους που δεν αποδεικνύονται άμεσα. Η δυναμική μεταξύ της αδελφής Aloysius και του πατέρα Flynn βρίσκεται στο επίκεντρο της αφήγησης. Η Aloysius αντιπροσωπεύει την παλιά φρουρά της Εκκλησίας, που δεσμεύεται από αυστηρούς ηθικούς κώδικες, ενώ ο Flynn ενσαρκώνει μια πιο προοδευτική ιδεολογία, αντανακλώντας τις μεταβαλλόμενες παλίρροιες της κοινωνίας γενικότερα. Μέσα από τις αλληλεπιδράσεις τους, ο Shanley εγείρει βαθιά ερωτήματα σχετικά με τη φύση της ηθικής: ορίζεται από άκαμπτους κανόνες ή είναι μια πιο ρευστή, συμφραζόμενη κατανόηση της ανθρώπινης συμπεριφοράς; Η επιμονή του Flynn στη συμπόνια και την κατανόηση προκαλεί αρχικά τη συμπάθεια, αναγκάζοντας το κοινό να αναρωτηθεί εάν οι υποψίες της αδελφής Aloysius και άρα οι μέθοδοι της είναι δικαιολογημένες ή απλώς αντανακλά την ανικανότητά της να προσαρμοστεί σε έναν κόσμο που αλλάζει ταχέως.
Η παράσταση
Η σκηνοθεσία του Γιώργου Παπαγεωργίου απέριττα και οικονομικά χτίζει μια παράσταση στην οποία κεντρικό θέμα είναι η σπουδή της ανθρώπινης συμπεριφοράς μέσα σε μια ιδιαίτερα δύσκολη συνθήκη, την υποψία παιδικής κακοποίησης σε ένα καθολικό σχολείο. Η σκηνοθετική προσέγγιση αποφεύγει τη φλογερή, δογματική καταγγελία, και επιλέγει μια πιο ανθρώπινη και λεπτή διερεύνηση, με πρόθεση την πολιτική ορθότητα, αλλά που ανορθόδοξα ηθικά ισορροπεί σε τεντωμένο σκοινί. Εύστοχα φωτίζει την βασική πρόθεση του Shanley, εκφρασμένη από τον ίδιο : « η φύση της αμφιβολίας τείνει στο άπειρο, ότι η αμφισβήτηση επιτρέπει την εξέλιξη και την αλλαγή σε αντίθεση με τη βεβαιότητα, που οδηγεί σε αδιέξοδα». Επιλέγει ένα γραμμικό κλειστοφοβικό , παρά το λευκό του χρώμα, σκηνικό (Αλέγια Παπαγεωργίου), που έξυπνα «εμφανίζει» και «εξαφανίζει» τους ήρωες, και που λειτουργεί ως μικρογραφία των ευρύτερων κοινωνικών συγκρούσεων όπου η ακαμψία της βεβαιότητας αντιμετωπίζει την πολυπλοκότητα της ανθρώπινης παρόρμησης, παρασύροντας το κοινό σε ένα ηθικό τέλμα που αμφισβητεί τις δικές του πεποιθήσεις.
Η ατμόσφαιρα στη σκηνή είναι ηλεκτρισμένη, αν και συγκρατημένη ειδικά στις πρώτες σκηνές. Το έργο δεν κορυφώνεται με φωνές και κραυγαλέους θεατρινισμούς, ουρλιάζοντας ατάκες, αλλά αντίθετα, οι ηθοποιοί χτίζουν την ένταση στη σκηνή προσεκτικά και μελετημένα . Έξοχη η σκηνή που ο Πατέρας Flynn πετά το μαύρο χώμα, εν είδη της δυσφήμισης που μαυρίζει προσωπικότητες και καταστάσεις. Η κορυφαία όμως σκηνή του έργου έρχεται λίγο πριν το τέλος, με την αντιπαράθεση της Aloysius και του Flynn, με την Κομνηνού -Aloysius – κάτω από το σταυρό να κατακεραυνώνει τον οριακά ένοχο, ή ίσως απλά απελπισμένο πατέρα Flynn.
Η Φιλαρέτη Κομνηνού παραδίδει μια ερμηνεία λεπτοδουλεμένη σε βάθος. Από τη στιγμή που εμφανίζεται στη σκηνή περιποιούμενη ένα bonsai ( εξαιρετική η επιλογή ενός φυτού που σημασιολογικά εστιάζει στην ταπεινοφροσύνη του ανθρώπου ) με λόγο ελεγχόμενα αυστηρό και απόλυτο, αλλά και με λεπτές ειρωνείες όπου απαιτείται, τόσο όσο να προκαλέσει το μειδίαμα του κοινού, αποκαλύπτει μέσα από στενές, σχεδόν ανεπαίσθητες εκφράσεις το προστατευτικό ένστικτο που είναι βαθιά συνυφασμένο με την άκαμπτη προσήλωσή της στους κανόνες και την τάξη. Η ερμηνεία της κινείται συνεχώς στα όρια, για να αποκαλύψει την επιτακτικότητα των ψυχολογικών και συναισθηματικών διαστάσεων της Aloysius υποδεικνύοντας ότι η ηρωίδα της παλεύει με τις δικές της αμφιβολίες, ακόμη και όταν προβάλλει μια εικόνα αποφασιστικής βεβαιότητας για να σπάσει την συγκαλυπτικά πατριαρχική αλυσίδα διοίκησης της Εκκλησίας. Έτσι, η Κομνηνού κατορθώνει να χτίσει έναν χαρακτήρα ουσιώδη, ολοκληρωμένο, αποφεύγοντας με χαρακτηριστική άνεση την παγίδα του μονοδιάστατου χαρακτήρα της στριφνής κακιάς ηγουμένης, και παραμένει καθηλωτική, μέχρι που η αποφασιστική της πρόσοψη καταρρέει σε μια έξοχη στιγμή ψυχολογικού άλγους.
Ο Νικόλας Χανακούλας, ενσαρκώνει τον πατέρα Flynn, τον ιερέα που σκοπεύει να αναδιαμορφώσει τη διακονία του. Ενώ στις αρχικές του σκηνές είναι χαμηλών τόνων εξελίσσεται η παράσταση, ο Χανακούλας αλλάζει ταχύτητα, ανακαλύπτοντας την απαραίτητη ισορροπία για τον ρόλο του. Η ερμηνεία του είχε ζέση, οι κινήσεις του έγιναν πιο δυναμικές και εξέφρασε έντεχνα τη θέση ενός κληρικού του οποίου η τιμή αμφισβητείται, καταφέρνοντας να αποτυπώσει όχι μόνο την αγωνία ενός άνδρα που παλεύει με την καταστροφή που προκλήθηκε από δυσαπόδεικτους ισχυρισμούς, αλλά και τη διάχυτη αβεβαιότητα που παραμείνει μέχρι το τέλος ζωντανή για το πρόσωπο του.
Η Χριστίνα Χριστοδούλου ως μοναχή James είναι κάπως ασταθής στις αρχικές σκηνές, ακροβατεί μεταξύ νεανικής αφέλειας και εκπαιδευτικού καθήκοντος, βρίσκει όμως τα πατήματα της στη σκηνή της συνάντησης της με τον Πατέρα Flynn και αποδίδει εύστοχα το ρόλο μιας γυναίκας που είναι οριακά δειλή και συγκρατημένη ως προς τη διάθεση της να βγει από τη ζώνη ασφάλειας της, άρα έτοιμη να πιστέψει τις αιτιολογήσεις των γεγονότων από τον Πατέρα Flynn.
Η Ξένια Ντάνια ως κα Muller, είναι συγκινητική, σε μια ερμηνεία που αναδεικνύει δύο ακόμη εντάσεις σε αυτό το έργο – διαφορετικές κοσμοθεωρίες που περιστρέφονται γύρω από τη φυλή και την τάξη. Υπάρχει κάτι το τόσο αποκαλυπτικό και τόσο αναντίρρητο στην επαναλαμβανόμενη φράση της «Όποιο και αν είναι το πρόβλημα, είναι μέχρι τον Ιούνιο» — ειδικά όταν μαθαίνουμε τις λεπτομέρειες της κατάστασης του γιου της. Η χημεία της με την Κομνηνού δημιουργεί μια από τις πιο έντονα συναισθηματικές σκηνές της παράστασης.
Ατού της παράστασης οι φωτισμοί του Σάκη Μπιρμπίλη, ειδικά στην σκηνή της αντιπαράθεσης της Aloysius και του Flynn, και ιδανικά τα κουστούμια από την Αλέγια Παπαγεωργίου, λιτά, σε αυστηρή γραμμή συμβάλλοντας στο αποπνικτικό, γραμμικό εικαστικό χαρακτήρα της παράστασης.
Στο σύνολο της είναι μια παράσταση-παραβολή για τα πολλαπλά πρόσωπα της αλήθειας, την γκρίζα ζώνη ανάμεσα στις προθέσεις και τις πράξεις, εκεί όπου φωλιάζει η αμφιβολία. Είναι μια παράσταση με ακριβή και ανελέητη γραφή, δυνατές ερμηνείες και διαχρονική συνάφεια. Είναι τελικά μια παράσταση ουσιώδης και σημαντική, που αφορά, τόσο γιατί θίγει ένα ζήτημα της εποχής, την κακοποίηση και την προσπάθεια συγκάλυψης, όσο και γιατί εξετάζει ταυτόχρονα την ευκολία σπίλωσης προσωπικοτήτων, αντικατοπτρίζοντας τις κοινωνικές επιπτώσεις της αμφιβολίας που διαπερνούν τόσο θρησκευτικά όσο και κοσμικά πλαίσια. Να τη δείτε.
Συντελεστές
Ταυτότητα παράστασης
«Αμφιβολία» του John Patrick Shanley
Μετάφραση : Αντώνης Γαλέος
Σκηνοθεσία : Γιώργος Παπαγεωργίου
Δραματουργική Επεξεργασία: Βασίλης Μαγουλιώτης
Σκηνικά-Κοστούμια : Αλέγια Παπαγεωργίου
Φωτισμοί : Σάκης Μπιρμπίλης
Μουσική : Βαγγέλης Τούντας
Βοηθός Σκηνοθέτη : Μαριτίνα Κουτσοχιώνη
Βοηθός ενδυματολόγου: Νικολέττα Αναστασιάδου
Φωτογραφίες παράστασης-trailer : Χρήστος Συμεωνίδης
Διεύθυνση Επικοινωνίας: Ελίνα Λαζαρίδου
Τμήμα Επικοινωνίας: Ειρήνη Τσίκα
Social Media: Μαργαρίτα Μαρμαρά
Παραγωγή : Αθηναϊκά Θέατρα- Apparat Athen
Παίζουν :
Φιλαρέτη Κομνηνού, Νικόλας Χανακούλας, Χριστίνα Χριστοδούλου, Ξένια Ντάνια.