*Αποκλειστικές φωτογραφίες από τις πρόβες για το Mytheatro , Ελπίδα Μουμουλίδου
Λίγες ώρες πριν κάνει επίσημα την πρεμιέρα της στο θέατρο Τζένη Καρέζη, μπήκαμε στις πρόβες της Δίκης του Σωκράτη, με το Γιάννη Μόρτζο σε σκηνοθεσία Γιούλης Ζήκου. Η παράσταση πραγματεύεται με τρόπο άμεσο, αλλά και συμβολικό τη δίκη και την απολογία του Σωκράτη, μεταφέροντας όμως όχι μόνο τη σοφία του, αλλά και την διαχρονική αξία των λόγων του.
Η παράσταση μεταφέρει το θεατή στο χωροχρόνο, δίνοντας βήμα στον ίδιο το Σωκράτη την ώρα της απολογίας του, αλλά και λίγες στιγμές πριν πιει το κώνιο, ενώ ταυτόχρονα οι σχολιαστές της δίκης του στο σήμερα ρίχνουν φως σε ιστορικές πτυχές της δίκης και των κοινωνικοπολιτικών συνθηκών.
Η Δίκη του Σωκράτη, στοχεύει στην παράλληλη αποτύπωση της σύγχρονης ελληνικής πραγματικότητας με έναν ιδιαίτερο τρόπο, αναδεικνύοντας την ενότητα της ελληνικής ιδιοσυγκρασίας ανά τους αιώνες. “Με το πρόσχημα της αρχαίας Ελλάδας και της σωκρατικής φιλοσοφίας σατιρίζεται η σημερινή αντιδραστική Ελλάδα και η “κοινή γνώμη” του κοπαδιού και των “προδομένων Ελλήνων” (όπως θα έλεγε ο Σολωμός) που η κυρίαρχη τάξη τους τυφλώνει τόσο επιτήδεια, ώστε να μην μπορούν να βλέπουν και να κατανοούν την πραγματικότητα.”
Χρονικό πλαίσιο
Η δίκη διεξάγεται το 399 π.Χ., μόλις πέντε χρόνια μετά την ήττα της Αθήνας στον Πελοποννησιακό Πόλεμο, και τέσσερα χρόνια μετά την κατάρρευση της τυραννίας των Τριάκοντα, που η Σπάρτη εγκατέστησε ως τοποτηρητές της ηγεμονίας της. Η δημοκρατία έχει αποκατασταθεί και διατηρεί ακόμη αρκετά στοιχεία από τη γενναιοδωρία της πρώτης της ορμής. Αξίζει να σημειωθεί ότι ισχύει ακόμη το διάταγμα που φέρει τον τίτλο «Περί του μη μνησικακείν», το οποίο παρείχε αμνηστία σε όσους Αθηναίους είχαν συνεργαστεί με τους τυράννους, όσους, εννοείται, δεν ήταν φυσικοί αυτουργοί εγκλημάτων.
Οι κατήγοροι
Τρεις ήταν οι κατήγοροι του Σωκράτη:
-
- Μέλητος: άσημος τραγικός ποιητής, που εμφανίστηκε ως ο κύριος κατήγορος που κατέθεσε την καταγγελία («επίδοση της γραφής»), προκειμένου σε περίπτωση ήττας να μην καταβληθεί μεγάλο χρηματικό ποσό από όλους τους κατήγορους.
- Άνυτος: πλούσιος βυρσοδέψης με μεγάλη πολιτική επιρροή στην Αθήνα. Διετέλεσε υπαρχηγός της ομάδας των Αθηναίων που αποκατέστησαν τη δημοκρατία, ανατρέποντας τους Τριάκοντα. Φανατικός εχθρός των σοφιστών, με προσωπική αντιπάθεια προς τον Σωκράτη, εξαιτίας της κριτικής που του είχε ασκήσει ο τελευταίος για την απαγόρευση της ενασχόλησης του γιου του με τη φιλοσοφία. Κύριος δημιουργός της καταγγελίας.
- Λύκων, δεινός ρήτορας και με αυτήν του την ιδιότητα κατηγόρησε τον Σωκράτη, κατόπιν προτροπής των προαναφερομένων ώστε να ενισχύσουν την κατηγορία για να επιτύχουν την καταδίκη του Σωκράτη. Ελάχιστα έχουν σωθεί για τη δράση του.
Το κατηγορητήριο
Όπως όριζε ο νόμος, ο Μέλητος έπρεπε να συναντήσει το Σωκράτη παρουσία μαρτύρων και, αφού του θέσει υπόψη την καταγγελία, να τον καλέσει να παραστεί στην επίδοσή της στον άρχοντα βασιλέα, που ήταν αρμόδιος για τις θρησκευτικές υποθέσεις.
Ως γνωστόν, δύο κατηγορίες του απαγγέλθηκαν. Η πρώτη ήταν ότι με τη διδασκαλία του διαφθείρει τη νεολαία. Η δεύτερη, ότι εισάγει καινά δαιμόνια στην πόλη, κοινώς ότι δεν πιστεύει στους θεούς της, ακόμη κι αν δεν είναι άθεος δεν είναι ευσεβής (ασέβεια), όπως οφείλει να είναι κάθε αθηναίος πολίτης.
Συγκεκριμένα, η κατηγορία είχε ως εξής:
«ἀδικεῖ Σωκράτης, οὓς μὲν ἡ πόλις νομίζει θεοὺς οὐ νομίζων, ἕτερα δὲ δαιμόνια καινὰ εἰσηγούμενος· ἀδικεῖ δὲ καὶ τοὺς νέους διαφθείρων.
Τίμημα θάνατος.»
O Σωκράτης
το 399 π.Χ ο φιλόσοφος Σωκράτης καταδικάζεται να πιει το κώνειο, επειδή «εισήγαγε καινά δαιμόνια» στην Αθηναίων Πολιτεία.
Γεννήθηκε και έζησε στην Αθήνα από το 470 π.Χ. έως το 399 π.Χ. Ήταν γιος του Σωφρονίσκου και της Φαιναρέτης από το δήμο της Αλωπεκής. Οι πληροφορίες για τη ζωή του Σωκράτη είναι ποικίλες και διάφοροι αξιόλογοι συγγραφείς ασχολήθηκαν μαζί του. Έτσι, ο Πορφύριος μας πληροφορεί ότι ο Σωκράτης, όπως συνηθιζόταν στην αρχαία Αθήνα, ασχολήθηκε αρχικά με τη γλυπτική τέχνη, το επάγγελμα του πατέρα του, ο οποίος ήταν λιθοξόος, πριν το εγκαταλείψει «χάριν της παιδείας», όπως έγραψε αργότερα, ο Λουκιανός. Ο Έλληνας Αθηναίος φιλόσοφος, θεωρείται μία από τις σημαντικότερες φυσιογνωμίες του ελληνικού και παγκόσμιου πνεύματος και πολιτισμού και ένας από τους ιδρυτές της Δυτικής φιλοσοφίας.
Έλαβε μέρος στον Πελοποννησιακό Πόλεμο (431-04 π.Χ.), όταν η Αθήνα βρέθηκε στο στόχαστρο της Σπάρτης, όπου και διακρίθηκε για το θάρρος του στη μάχη. Στοιχεία για τα παιδικά του χρόνια δεν υπάρχουν παρά ελάχιστα, αν και φαίνεται ότι δεν είχε λάβει κάτι περισσότερο από τη συνηθισμένη ελληνική εκπαίδευση που περιελάμβανε μαθηματικά αστρονομία και φυσική, πριν αποφασίσει να ασχοληθεί σχεδόν εξ ολοκλήρου με τη φιλοσοφία και τα πνευματικά ενδιαφέροντα, ενώ έδειξε και έντονο ενδιαφέρον για τα έργα των φυσικών φιλοσόφων, όπως έχει καταγράψει ο Πλάτωνας, αναφέροντας το γεγονός της συναναστροφής του Σωκράτη με τον Ζήνωνα της Ελέας (495-430 π.Χ.) και τον Παρμενίδη (515 π.Χ.) στα ταξίδια τους στην Αθήνα, τα οποία έλαβαν χώρα κατά πάσα πιθανότητα περίπου το 450 π.Χ.
Ο Σωκράτης είχε έναν πολυάριθμο κύκλο πιστών φίλων, κυρίως νέων απ’ όλη την Ελλάδα. Ορισμένοι από αυτούς έγιναν γνωστοί ως ιδρυτές φιλοσοφικών σχολών διαφόρων κατευθύνσεων. Οι γνωστότεροι ήταν ο Πλάτωνας και ο Αντισθένης στην Αθήνα, ο Ευκλείδης στα Μέγαρα, ο Φαίδωνας στην Ηλεία και ο Αρίστιππος στην Κυρήνη.
Στα 17 του χρόνια γνώρισε το φιλόσοφο Αρχέλαο, που του μετέδωσε το πάθος για τη φιλοσοφία και τον έπεισε να αφιερωθεί σ’ αυτήν. Ο ίδιος δήλωνε συχνά ότι άκουγε μέσα του μία φωνή που τον εμπόδιζε να πράττει ότι δεν ήταν σωστό, την οποία φωνή ονόμαζε «δαιμόνιο».
Στις φιλοσοφικές του έρευνες τον παρακολουθούσαν πολλοί, ιδιαίτερα νέοι, που ένιωθαν ευχαρίστηση ακούγοντας τον να μιλάει και να συζητάει για θέματα κοινωνικά, πολιτικά, ηθικά και θρησκευτικά. Έτσι σχηματίστηκε γύρω του ένας όμιλος, που δεν αποτελούσε όμως σχολή, γιατί ο Σωκράτης δεν δίδαξε συστηματικά, αλλά διαλεγόταν σε κάθε σημείο της πόλης, με ανθρώπους κάθε κοινωνικής τάξης και σε αντίθεση με τους σοφιστές δεν έπαιρνε χρήματα από τους μαθητές του.
Ο Σωκράτης ο ίδιος δεν έγραψε ποτέ τίποτα για την ζωή του, ως εκ τούτου όλες οι πληροφορίες προέρχονται από τα γραπτά του Πλάτωνα και του Ξενοφώντα. Ωστόσο καμία από αυτές τις πληροφορίες δεν παρουσιάζουν μια πιστή εικόνα γι ΄αυτόν, αν και οι ειδικοί υποστηρίζουν ότι η Απολογία του Πλάτωνα, ο Κρίτων, ο Φαίδων και το Συμπόσιο περιέχουν λεπτομέρειες που πρέπει να είναι κοντά στην πραγματικότητα.
Στον χαρακτήρα του υπήρχε μία ισχυρή θρησκευτική πλευρά και σκέψη, η οποία γινόταν συνεχώς ορατή. Τα λόγια και οι πράξεις του στην Απολογία, τον Κρίτωνα, τον Φαίδωνα και το Συμπόσιο αποκαλύπτουν έναν βαθύ σεβασμό για τις θρησκευτικές παραδόσεις των Αθηναίων αλλά και τους θεούς. Η θεϊκή φωνή, το “Δαιμόνιο του Σωκράτη” ήταν εκείνη που άκουγε ο Σωκράτης σε σημαντικές στιγμές στη ζωή του. Στην Απολογία αφηγείται πριν το Αθηναϊκό δικαστήριο, την ιστορία του φίλου του Χαιρέφοντα, ο οποίος ζητώντας χρησμό από το Μαντείο των Δελφών μαθαίνει ότι ο πιο σοφός άνθρωπος δεν είναι άλλος από τον Σωκράτη. Ο χρησμός είχε προβληματίσει ιδιαίτερα τον Σωκράτη που κατέφυγε για μία ακόμα φορά στην διαλεκτική του μέθοδο με άλλους φημισμένους σοφούς προσπαθώντας να αντιληφθεί την ουσία των λόγων του Μαντείου. Μετά τις συζητήσεις του με σοφούς της εποχής κατέληξε στο γεγονός πως η σοφία, που του είχε αποδώσει το μαντείο δεν είχε να κάνει με την πληρότητα των γνώσεών του, αλλά τη γνώση του ότι δεν μπορούσε να τα ξέρει όλα, κάτι φυσικά που κανένας από τους σοφούς που είχε συνομιλήσει δεν το είχαν αναφέρει και δεν το πίστευε.
Από τις 25 Μαΐου στο Θέατρο Τζένη Καρέζη και για λίγες παραστάσεις
Θεατρικό κείμενο – Σκηνοθεσία: Γιούλη Ζήκου. Σκηνικά- κοστούμια: Φαίδων Πατρικαλάκης. Μουσική: Χριστόδουλος Χάλαρης. Φωτισμοί: Τάκης Ποδαρόπουλος. Φωτογράφιση: Ζώης Τριανταφύλλου Σφακιανάκης. Γραφικά: Βαγγέλης Καλαϊτζής. Εκτέλεση Σκηνικών: Κώστας Αβραμιώτης. Ζωγραφική Σκηνικών: Ευθύμιος Ζήσης. Εκτέλεση Κοστουμιών: Ελένη Μελισάρη. Περούκες: Ευγενία. Κομμώσεις: Όλγα Νικόλα
Τα πρόσωπα του έργου: Σωκράτης: Γιάννης Μόρτζος, Δικαστής: Μανώλης Γεραπετρίτης, Μαθητής: Ηλίας Γκογιάννος, Φοιτητής- Κρίτων: Γιώργος Μαγκίνης,Φοιτήτρια: Ελεάννα Πουλίδα, Αφηγήτρια: Έφη Χαντζούλη, Α΄ Νόμος: Ελεάννα Πουλίδα, Β΄ Νόμος: Μανώλης Γεραπετρίτης, Γ΄ Νόμος: Ηλίας Γκογιάννος
Εξαιρετική δουλειά συγχαρητήρια