«Η Ράβδος» το έργο του επιδραστικού εκπρόσωπου του «in-yer-face theatre» Μαρκ Ρέιβενχιλ ανεβαίνει στο «Αμφιθέατρο», από τις 24 Φεβρουάριου μέχρι τις 2 Απριλίου σε σκηνοθεσία Γιώργου Σκεύα.
- Κριτική Κάτια Σωτηρίου
- Ημέρα δημοσίευσης 20 Μαρτίου
Το έργο
Μετά από 45 χρόνια υπηρεσίας, επίκειται η συνταξιοδότηση του πατέρα από το τοπικό κρατικό σχολείο. Απομακρυνόμενοι από την εορταστική ατμόσφαιρα, η διάθεση των μαθητών του παρελθόντος και του παρόντος αλλάζει απέναντι του όταν η έρευνα αποκαλύπτει τη χρήση της ράβδου για σωματική τιμωρία ως μέρος του ρόλου του ως Αναπληρωτή Διευθυντή. Το γεγονός ότι η χρήση της ράβδου ήταν νόμιμη και εγκεκριμένη τόσο από το διευθυντή όσο και από τους γονείς κάθε παραβατικού αγοριού είναι το κύριο ζήτημα του έργου, ρίχνοντας ένα έντονο φως στην αναπόφευκτη σύγκρουση της χρήσης των σημερινών προτύπων ως μέσων κριτικής και καταδίκης των ενεργειών και αποφάσεων του παρελθόντος.
Το έργο του Ravenhill δεν μπορεί να παρακολουθηθεί χωρίς να αναγνωριστεί η σύνδεσή του με τα κινήματα #metoo και #cancel, καθώς οι κάποτε προνομιακές ενέργειες ενός λευκού άνδρα επιστρέφουν για να τον στοιχειώσουν μέσα από οργισμένες αντεγκλήσεις και διαμαρτυρίες. Ο Ravenhill καταβάλλει κάθε δυνατή προσπάθεια για να δικαιολογήσει τη χρήση της ράβδου, ενταγμένης μέσα σε ένα εντελώς διαφορετικό κοινωνικό και αξιακό πλαίσιο. Ο ξυλοδαρμός των μαθητών, όταν ο καθηγητής εκτελούσε τις τιμωρίες, ήταν νόμιμος και μέρος των θεσμικών κανόνων του σχολικού συστήματος. Δεν χτυπούσε τους μαθητές από τις δικές του ιδιοτροπίες και την ανάγκη για επιβολή εξουσίας, κάτι που δεν μοιάζει με τις καταστάσεις του κινήματος #metoo όπου οι αυθεντίες έκαναν κατάχρηση της δύναμής τους για να λεηλατήσουν τους αδύναμους.
Αυτή είναι;», ρωτάει η σύζυγος, όταν ο καθηγητής κατεβάζει επιτέλους τη ράβδο από τη σοφίτα και την ξετυλίγει από την κουβέρτα. Κατά τη διάρκεια του έργου, η ράβδος έχει πάρει τόσο μεγάλο συμβολικό ανάστημα που το να δει κανείς πόσο μικρή και ελαφριά είναι δεν μπορεί παρά να είναι μια απογοήτευση. Όλα αυτά για ένα κομμάτι ξύλο; Αλλά δεν είναι απλώς ένα κομμάτι ξύλο. Η Ράβδος αντιπροσωπεύει την κατάχρηση εξουσίας, την πατριαρχία που επικυρώνεται από το κράτος. Η Ράβδος εστιάζει στη νέα λαϊκή εμμονή, δηλαδή τη θυματοποίηση και ενοχή, και περιγράφει έναν κόσμο στον οποίο η δίκαιη αγανάκτηση έχει γίνει μια μορφή μαζικής ψυχαγωγίας, ένα σχεδόν χόμπυ αναζήτησης αίματος. Με αυτόν τον τρόπο, το έργο υπογραμμίζει μια από τις πιο άβολες αφηγήσεις που αναδύεται στην εποχή του #MeToo: δεν μπορεί ποτέ να υπάρξει κατανόηση και έλεος για τους δράστες των ιστορικών αδικημάτων, σε μεγάλο βαθμό επειδή δεν είναι τα θύματα, αλλά ο όχλος που θέλει να δει ένα συγκεκριμένο είδος δικαιοσύνης και που δεν εξετάζει το ιστορικό κοινωνικό πλαίσιο των γεγονότων.
Η παράσταση
Η κύρια ιστορία πραγματεύεται το ρόλο της βίας και τις διαρκείς επιπτώσεις της. Το σκηνικό (Γιώργος Σκεύας) εντείνει αυτή τη διάθεση καθώς στον κεντρικό τοίχο υπάρχουν σημάδια που κόβουν την ταπετσαρία , κάτι που αργότερα μαθαίνουμε ότι συνέβη όταν η κόρη πήρε ένα τσεκούρι και κυνήγησε τον πατέρα της να τον σκοτώσει όταν ήταν νεότερη. Οι γονείς, επικαλούμενοι οικονομικούς λόγους, δεν επισκεύασαν ποτέ τον τοίχο. Ως εκ τούτου, ο θυμός που είναι εγγενής στη δυναμική της οικογένειας, έχει παραμείνει εκεί κολλημένος και έχει γίνει μια σταθερά στη ζωή του ζευγαριού. Ο Γιώργος Σκεύας πλαισιώνει τους χαρακτήρες αποτελεσματικά ενάντια σε αυτές τις εμφανείς πράξεις βίας, καθώς η αυξανόμενη γλωσσική βία μεταξύ των μελών της οικογένειας απηχεί την προηγούμενη σωματική βία που σημειώθηκε στο ίδιο δωμάτιο.
Αξίζει να σημειωθεί ένας βασικός παράγοντας στην πολύ ενδιαφέρουσα έλλειψη νατουραλισμού που χαρακτηρίζει το έργο, που είναι η απουσία ονομάτων χαρακτήρων. Οι τρεις πρωταγωνιστές έχουν ονόματα αλλά δεν χρησιμοποιούνται ποτέ στη σκηνή. Είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακό το γεγονός ότι οι γονείς δεν χρησιμοποιούν το όνομα της κόρης τους. Ακόμη και ο χαρακτήρας που απουσιάζει από το σχολείο του πατέρα αναφέρεται απλώς ως «Ο Διευθυντής».
Παρά το γεγονός ότι η Ράβδος είναι κατά κύριο λόγο ένα έργο ιδεών, η παράσταση ίσως να άφηνε ακόμα πιο έντονο το αποτύπωμα της αν η διασκευή του έργου είχε περικόψει τις πολλές λεπτομέρειες για το αγγλικό εκπαιδευτικό σύστημα, που ναι μεν οξύνουν τις αντιθέσεις των δυο κόσμων που εκπροσωπούν ο πατέρας και η κόρη, αλλά από την άλλη εμποδίζουν την εστίαση στα σημαντικά σημεία. Οι πιο σφιχτοδεμένοι διάλογοι θα οδηγούσαν και σε μικρότερη διάρκεια που θα ήταν σαφώς προτιμητέα. Προφανώς, είναι στη φύση του κειμένου, αλλά οι μακροσκελείς, περίπλοκες ομιλίες των χαρακτήρων, ιδιαίτερα του πατέρα, αφήνουν τους άλλους χαρακτήρες κάπως εγκλωβισμένους στο αναμφίβολα σκόπιμα μονότονο σαλόνι (βοηθούν και οι φωτισμοί του Λευτέρη Παυλόπουλου), με τα αραιά έπιπλά του (χωρίς βιβλία, χωρίς φωτογραφίες), τη λεκιασμένη και ξεθωριασμένη ταπετσαρία και μια σκάλα προς το πατάρι. Επιπλέον, ενώ ο σκηνοθέτης έχει επιτρέψει την ανάπτυξη των χαρακτήρων και έχει κερδίσει τρεις έξοχες ερμηνείες, υπάρχουν κάποιες αμήχανες σκηνοθετικά στιγμές, με τους πρωταγωνιστές να παίζουν για πολλή ώρα με πλάτη στο κοινό.
Ο Δημήτρης Καταλειφός είναι εξαίσιος στο ρόλο του συνταξιοδοτούμενου καθηγητή. Ο Καταλειφός φαίνεται να απολαμβάνει να υποδύεται έναν χαρακτήρα που δοκιμάζεται, και κινείται με άνεση ανάμεσα στο σχολικό ορθολογισμό και στην ανεξήγητη οργή του ήρωα του, είναι σχολαστικός, σαρκαστικός, άσκοπα επικριτικός και με έναν αέρα λανθάνουσας απειλής που βασίζεται σε μια ακλόνητη αίσθηση δικαιώματος.
Η Ζωή Ρηγοπούλου και η Αλεξία Καλτσίκη κερδίζουν εύκολα το κοινό, παρά το γεγονός ότι οι χαρακτήρες τους είναι, ειδικά στη μεταξύ τους επικοινωνία, επιθετικοί. Η Ζωή Ρηγοπούλου με την εμπειρία και το μεγάλο ερμηνευτικό της μέγεθος καταγράφει ακριβώς την επιβεβλημένη υποταγή της συζύγου, της οποίας οι ιδιότροπες, επαναλαμβανόμενες τελετουργίες κρύβουν τους βαθιά ριζωμένους φόβους της, ενώ συνεχώς προτείνει επιδέξια ότι τα προοδευτικά ένστικτα της κόρης κρύβουν μια εξίσου μεγάλη πλευρά σκληρότητας. Είναι η συμβατική γυναίκα που μπορεί να ελαχιστοποιήσει ή να εκλογικεύσει οτιδήποτε.
Η Αλεξία Καλτσίκη ερμηνεύει με απόλυτα ελεγχόμενα εκφραστικά μέσα τη χειριστική κόρη. Είναι δυναμική στη χρήση της ξύλινης γλώσσας και των new age ορολογιών. Η δύναμη της ερμηνείας της έγκειται στη διφορούμενη σχέση του χαρακτήρα με τους γονείς της και με το δικό της παρελθόν, καθώς ενεργεί ως καταλύτης τόσο για την αποκάλυψη της βίας όσο και για την κάθαρση μέσα στην οικογένεια.
Στο σύνολο της η Ράβδος είναι ένα έργο για τις ταραγμένες εποχές μας. Αποκαλύπτει το παράδοξο της εποχής μας, σύμφωνα με το οποίο η εξάλειψη μιας μορφής βίας οδηγεί στην απελευθέρωση μιας ακόμα πιο επικίνδυνης δύναμης. Είναι επίσης μια ιστορία, στην οποία ο συγγραφέας έχει δώσει συναισθηματικό χώρο σε τρεις καλά στρογγυλεμένους και πειστικούς χαρακτήρες με πραγματικές ανθρώπινες αδυναμίες, κάνοντάς το ένα πολιτικό έργο που φέρει την έντονη πολεμική του ελαφρά και προσιτά.
Ταυτότητα της παράστασης
Κείμενο Μαρκ Ρέιβενχιλ
Μετάφραση Γιώργος Σκεύας (με τη συνεργασία των ηθοποιών)
Σκηνοθεσία Γιώργος Σκεύας
Σκηνικός χώρος / Κοστούμια Γιώργος Σκεύας
Μουσική / Sound design Σήμη Τσιλαλή
Φωτισμοί Λευτέρης Παυλόπουλος
Βοηθός σκηνοθέτη Γιάννης Σαβουιδάκης
Βοηθός σκηνογράφου / ενδυματολόγου Έμιλυ Κουκουτσάκη
Φωτογραφίες Πάνος Γιαννακόπουλος
Διεύθυνση παραγωγής Κωνσταντίνα Αγγελέτου
Παραγωγή Γιώργος Λυκιαρδόπουλος / Λυκόφως
Παίζουν οι ηθοποιοί
Δημήτρης Καταλειφός (Έντουαρντ)
Αλεξία Καλτσίκη (Άννα)
Ζωή Ρηγοπούλου (Μορίν)