Το εμβληματικό έργο του Ευριπίδη, Ιφιγένεια η εν Ταύροις, ανέβηκε το τριήμερο 2-4/7 στην Επίδαυρο, σε σκηνοθεσία Γιώργου Νανούρη, με τη Λένα Παπαληγούρα, το Μιχάλη Σαράντη στους βασικούς ρόλους, και στο ρόλο της Θεάς Αθηνάς τη Χαρούλα Αλεξίου.
- Κείμενο – Κριτική Κάτια Σωτηρίου
Τι σημαίνει να είσαι εξόριστος και ξένος; Πώς ξεφεύγει ο άνθρωπος από το παρελθόν και τη μοίρα του; Μέσα στα συντρίμμια του Πελοποννησιακού Πολέμου, σε μια περίοδο κρίσης – που θυμίζει, με έναν τρόπο, τη σημερινή – ο Ευριπίδης γράφει την Ιφιγένεια η εν Ταύροις, εξυμνώντας το μεγαλείο της αδερφικής αγάπης και τις μεγάλες αξίες που βλέπει να χάνονται.
Η Ιφιγένεια η εν Ταύροις πρέπει να γράφτηκε σε κάποια χρονική περίοδο μεταξύ του 414 και 412 π.Χ. Πάντως για τους εγκυρότερους σήμερα εκδότες και μελετητές του ευριπίδειου έργου, πιθανότερο φαίνεται ότι αυτό γράφτηκε το 414 π.Χ. Αρκετοί φιλόλογοι, στηριζόμενοι στην πλοκή του έργου και ιδιαίτερα στο τέλος του, θεωρούν ότι δε θα έπρεπε να χαρακτηρίζεται ως τραγωδία γι’ αυτό και το έχουν ονομάσει ρομαντικό δράμα ή μελόδραμα, τραγι-κωμωδία, ενώ, όπως τονίζει ο Levsky, η τραγωδία αυτή του Ευριπίδη δεν ανήκει στο είδος εκείνο των τραγωδιών, όπου συναντάμε «μια άποψη του κόσμου εξ ολοκλήρου τραγική». Ούτε ακόμη στο είδος εκείνο που αντιμετωπίζουμε μια «ολοκληρωτική τραγική σύγκρουση». Η μοίρα ωστόσο της Ιφιγένειας και του Ορέστη, μας επιτρέπει να το θεωρήσουμε τουλάχιστον «σαν μία τραγική κατάσταση, μια θυελλώδη φάση στο δρόμο προς την αρμονία».
Οι τραγωδίες του Ευριπίδη, που χρονολογούνται στο δεύτερο μισό του 5ου αιώνα π.χ., είναι ανθρωποκεντρικές και αυτό είναι αποτέλεσμα της επίδρασης των σοφιστών, περισσότερο του Πρωταγόρα και της άποψής του ότι ο άνθρωπος είναι το μέτρο για τα πάντα.
Η παράσταση
Ο Γιώργος Νανούρης στην παρθενική του εμφάνιση σκηνοθετικά στην Επίδαυρο τήρησε απόλυτα το μέτρο στη διδασκαλία της τραγωδίας, κάτι που είναι ίσως η σπουδαιότερη αρετή στο κλασικό θέατρο, και δημιούργησε ένα αρμονικό ερμηνευτικό σώμα. Κατάφερε να αποδώσει το λυρισμό του έργου, αλλά και τη λεπτή του ειρωνεία. Σημαντικό στοιχείο της εξαίσιας διδασκαλίας του είναι ότι κατάφερε να το αποσπάσει το από το στενό κοινωνικοιστορικό πλαίσιο στο οποίο γράφτηκε, μεταφέροντας με τον τρόπο αυτό στο σύγχρονο κοινό, το διαχρονικό και πανανθρώπινο νόημα και περιεχόμενο του, θυμίζοντας ίσως και κάποιες σύγχρονες περιπέτειες του κόσμου μας – η στιγμή που η Ιφιγένεια τονίζει ότι ο λαός της Ταυρίδας πρέπει να κλειστεί στα σπίτια του για να γλιτώσει από το μίασμα, ακούγεται σήμερα κάπως διαφορετικά, ενάμιση χρόνο μέσα σε πανδημία. Σημαντικός σύμμαχος στη μεταφορά των διαχρονικών ιδεών και συναισθημάτων ο υπέροχος λόγος του Γιώργου Ιωάννου, που ακούστηκε με τη δέουσα δωρικότητα και σεβασμό, δίνοντας έμφαση στις έννοιες της τιμής, της ιερότητας των συγγενικών και φιλικών δεσμών, αλλά και της νοσταλγίας της πατρίδας.
Άξια μνείας, η στιγμή που ο Ορέστης ακουμπά το κεφάλι του στη θυμέλη. Είναι μια στιγμή που κορυφώνεται ο σκηνοθετικός σεβασμός στην τραγωδία. Επιτέλους, μετά από χρόνια, βλέπουμε τη σκηνοθετική χρήση της Θυμέλης, με ευγένεια και λεπτότητα.
Οι ερμηνείες
Η Λένα Παπαληγούρα συντετριμμένη Ιφιγένεια στον αρχικό της μονόλογο, παλμώδης και αποφασιστική στη συνέχεια, εξωτερίκευσε με ευγένεια αλλά και βάθος όλη την γκάμα των συναισθημάτων της ηρωίδας της: την αγωνία, το θρήνο, τη νοσταλγία, τη χαρά, την αγάπη. Στην Ιφιγένεια εν Ταύροις, ο χαρακτήρας της Ιφιγένειας είναι ολότελα ανθρώπινος: μισεί τους υπεύθυνους του χαμού της στην Αυλίδα, στρέφεται ενάντια στον πατέρα της, στην Ελένη, σ` ολόκληρη την Ελλάδα που φταίει για την απομάκρυνσή της από την πατρική γη. Αυτήν την ανθρώπινη διάσταση τόνισε η Λένα Παπαληγούρα παραδίδοντας μας μια Ιφιγένεια ζεστή, πειστική, με σκηνική άνεση και αυτοπεποίθηση αλλά και λυρισμό. Η σωματική της έκφραση στην αναγνώριση ήταν υποδειγματική.
Ο Μιχάλης Σαράντης, ηθοποιός υψηλών δραματικών δονήσεων, απέδωσε τις παραληρηματικές, ψυχοσωματικές κρίσεις που προκαλούν στον Ορέστη οι εφιαλτικές εικόνες της πράξης του, σε συνδυασμό με το φόβο και την αγωνία του εγχειρήματος του στην Ταυρίδα, κρατώντας σε όλη την παράσταση τον παλμό και τη συγκίνηση σε υψηλά επίπεδα, με έξοχες διακυμάνσεις του τρυφερού και του τραγικού, έστω και αν σε κάποιες στιγμές ίσως παρασύρθηκε σε μια σωματική υπερβολή που γρήγορα διορθώθηκε. Η σκηνή του εναγκαλισμού του με την Ιφιγένεια είναι από τις συγκινητικές και όμορφες στιγμές της παράστασης, αλλά και ίσως μια από τις πιο τρυφερές στιγμές που είχαμε τη χαρά να δούμε ποτέ στην Επίδαυρο. Δεν είναι τυχαία τα πνιχτά αναφιλητά που ακούγονταν από το κοίλον, στα μισά της παράστασης.
Με τη σκηνοθετική ευφυΐα που τον διακρίνει ο Γιώργος Νανούρης ήξερε πώς να χρησιμοποιήσει σωστά ένα από τα σημαντικότερα εργαλεία του. Έτσι, τοποθετεί τη, πανέμορφα ντυμένη Χαρούλα Αλεξίου στο ναό, απόκοσμα φωτισμένη, με χειλόφωνο, ώστε να διατηρείται η φωνή της ακέραια και αταλάντευτη, επιτρέποντας της τον απόλυτο έλεγχο των εκφραστικών της μέσων, με μίνιμουμ κινήσεις, και σταθερό τόνο, αλλά με μέγιστη αποτύπωση της κατάστασης: η από μηχανής Θεά Αθηνά, γίνεται η προστάτιδα, η μητέρα, η θεά της σοφίας, της δίκης, της λύσης. Ο λόγος της πειθαρχημένος, έντονος. Η αγαπημένη χροιά της φωνής της Αλεξίου κυριαρχεί στη σκηνή, δημιουργώντας ταυτόχρονα θαυμασμό, τον δέοντα φόβο και το έλεος που θα φέρει την κάθαρση. Ίσως μια από τις ωραιότερες αισθητικά, αλλά και ουσιαστικά, αποδόσεις της Θεάς Αθηνάς.
Ο Νίκος Ψαρράς, έξοχος Θόας, με απόλυτα ελεγχόμενη χιουμοριστική πλευρά στη συνδιαλλαγή του με την Ιφιγένεια, επιβλητικός και φοβερός στο θυμό του όταν καταλαβαίνει ότι ξεγελάστηκε.
Ο Πυγμαλίων Δαδακαρίδης απέδωσε με θεατρικότητα τον αγγελιοφόρο, με το λόγο του στη δεύτερη εμφάνιση του, στην αφήγηση της φυγής της Ιφιγένειας και του Ορέστη να ακούγεται με μεγαλύτερη ευχέρεια, εκφραστικότητα και ένταση.
Λίγο περισσότερο απαγγελτικός ανά στιγμές ο Προμηθέας Αλειφερόπουλος ως Πυλάδης, με στιγμές τρυφερότητας και ειλικρινούς, αδελφικής αγάπης προς τον Ορέστη.
Η παράσταση ευτυχεί να έχει έναν υπέροχο Χορό, που διακρίνεται για την καθαρότητα του Λόγου, τη ρυθμική και γλαφυρή απαγγελία που τονίζει την τραγικότητα του μύθου και της περιπέτειας, αλλά και που προσδίδει μια σχεδόν ιερατική τελετουργικότητα στα χορικά. Η Κίττυ Παϊταζόγλου ως κορυφαία ήταν ουσιώδης συμπαραστάτις της Ιφιγένειας, εναρμονισμένη τόσο με την λυρικότητα του χορού, όσο και την ανθρώπινη διάσταση της ιέρειας Ιφιγένειας. Έξοχη η μουσική διδασκαλία του Άγγελου Τριανταφύλλου, και η πρωτότυπη μουσική του.
Τα σκηνικά της Μαίρης Τσαγκάρη και τα κουστούμια της Ιωάννας Τσάμη συνθέτουν με ευγένεια και σεβασμό το εικαστικό πλαίσιο που χρειάζεται το έργο. Ξεχωριστή μνεία στους φωτισμούς, γιατί είναι πάντα ένα στοιχείο που ξεχωρίζει, και που περιμένουμε ως θεατές με αγωνία στις παραστάσεις του Γιώργου Νανούρη. Λάτρης του μέτρου στους φωτισμούς, αλλά με εξαιρετική ικανότητα να δημιουργεί ατμοσφαιρικές στιγμές και εικόνες, πολλές φορές σχεδόν κινηματογραφικές, ο Νανούρης με τον Αλέκο Γιάνναρο υπεύθυνο φωτισμού, αξιοποίησε έξοχα τους φωτισμούς με τα χρώματα, τις φωτοσκιάσεις, τα φαναράκια του χορού να δένουν με τους ήχους του περιβάλλοντος, τα λόγια και τις μελωδίες και να ενορχηστρώνονται ευφυώς σ’ έναν συγκινητικό οπτικοακουστικό σύνολο.
Στο σύνολο της η Ιφιγένεια του Γιώργου Νανούρη είναι μια σημαντική θεατρική στιγμή, μια θαυμάσια παράσταση υψηλής εικαστικότητας και ευγενικών συναισθημάτων, που αξιοποιεί τη δραματικότητα και την πλοκή του έργου, παρουσιάζοντας με ενάργεια και ενσυναίσθηση το ανθρώπινο περιεχόμενο του. Να τη δείτε οπωσδήποτε.
Μετάφραση Γιώργος Ιωάννου
Σκηνοθεσία Γιώργος Νανούρης
Μουσική Άγγελος Τριανταφύλλου
Φωτισμοί Αλέκος Γιάνναρος
Σκηνικά Μαίρη Τσαγκάρη
Κοστούμια Ιωάννα Τσάμη
Βοηθός σκηνοθέτη Γιώργος Παπαδάκης
Βοηθοί μουσικού Στέλλα Ζιοπούλου, Αρχοντούλα Μαρούση, Μαργαρίτα Χαλακατεβάκη
Βοηθός σκηνογράφου Κατερίνα Σιώσιου
Τρισδιάστατος σχεδιασμός σκηνικού Γιώργος Κατσούγκρης
Κατασκευή γυναικείων κοστουμιών Moutaki
Φωτογραφίες από πρόβες: Γιώργος Καπλανίδης, Ελίνα Γιουνανλή
Φωτογραφίες υπόκλισης: Ελπίδα Μουμουλίδου
Παίζουν Λένα Παπαληγούρα (Ιφιγένεια), Μιχάλης Σαράντης (Ορέστης), Νίκος Ψαρράς (Θόας), Πυγμαλίων Δαδακαρίδης (Αγγελιοφόρος), Προμηθέας Αλειφερόπουλος (Πυλάδης), Κίττυ Παϊταζόγλου (Κορυφαία Χορού) και η Χάρις Αλεξίου (Αθηνά)
Χορός Νικόλ Κουνενιδάκη, Μαρία Κωνσταντά, Άννα Κωνσταντίνου, Δανάη Πολίτη, Βιβή Συκιώτη, Αρετή Τίλη
Παραγωγή Το ΘΕΑΤΡΟ
Διεύθυνση παραγωγής Θεοδώρα Καπράλου
Μετά τη μεγάλη επιτυχία που σημείωσε η παράσταση στην Επίδαυρο, με 14.500 θεατές σε 3 ημέρες, θα ταξιδέψει σε ανοιχτά θέατρα της χώρας, ξεκινώντας από την Αθήνα, τον Ιούλιο:
ΔΕΥ 12/07: ΒΥΡΩΝΑΣ
ΤΕΤ 14/7: ΠΕΤΡΟΥΠΟΛΗ
ΠEM 15/7: BEAKEIO
ΣΑΒ 17/7 & ΚΥΡ 18/7: ΠΑΠΑΓΟΥ
Το ταξίδι θα συνεχιστεί στην Ελλάδα:
TPI 20/7 & TET 21/7: ΠΑΤΡΑ
ΠΕΜ 22/7: ΙΩΑΝΝΙΝΑ
ΠΑΡ 23/7: ΠΡΕΒΕΖΑ
ΣΑΒ 24/7: ΑΙΓΙΟ
ΤΕΤ 28/7: ΣΠΑΡΤΗ
ΠΕΜ 29/7: ΦΛΟΚΑ
ΠΑΡ 30/7: ΗΛΙΔΑ
ΔΕΥ 9/8 & TPI 10/8: HPAKΛEIO
TET 11/8: PEΘYMNO
ΠΕΜ 12/8: ΧΑΝΙΑ
ΔΕΥ 16/8: ΔΕΛΦΟΙ
TΡI 17/8: BΟΛΟΣ
TET 18/8: ΔION
ΠΕΜ 19/8: ΜΟΥΔΑΝΙΑ
ΠΑΡ 20/8 & ΣΑΒ 21/8: ΦΙΛΙΠΠΟΙ
ΔΕΥ 23/8: ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΗ
ΤΡΙ 24/8: ΚΙΛΚΙΣ
ΤΕΤ 25/8: ΓΙΑΝΝΙΤΣΑ
ΠΕΜ 26/8: ΕΔΕΣΣΑ
ΚΥΡ 29/8: ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ (ΔΑΣΟΥΣ)
ΔΕΥ 30/8: ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ (ΔΑΣΟΥΣ)
ΤΡΙ 31/8: ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ (ΔΑΣΟΥΣ)
TET 1/9: ΛΑΡΙΣΑ
ΠΕΜ 2/9: ΘHBA
ΣΑΒ 4/9: ΗΛΙΟΥΠΟΛΗ
ΠΑΡ 10/9 & ΣΑΒ 11/9: ΡΟΔΟΣ
ΔΕΥ 13/9 & TPI 14/9: ΚΑΤΡΑΚΕΙΟ