Το πολυβραβευμένο έργο του Αμερικανού συγγραφέα Μάθιου Λόπεζ Η Κληρονομιά μας ανεβαίνει για πρώτη φορά στην Ελλάδα, από τις 13 Φεβρουαρίου, στη Σκηνή «Νίκος Κούρκουλος» του Κτηρίου Τσίλλερ, με τη σκηνοθετική σφραγίδα του Γιάννη Μόσχου.
- Κριτική Κάτια Σωτηρίου
- Δημοσίευση 8/4/2025
Πρώτα μέσα από τη μεταφορά του στον κινηματογράφο το 1992 και αργότερα διαβάζοντας το πρωτότυπο βιβλίο, ο νεαρός, queer Lopez καθηλώθηκε από την ιστορία που αποτύπωνε τις σχέσεις ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις στην Εδουαρδιανή Αγγλία. Αυτή η αγάπη μετουσιώνεται στο θεατρικό έργο “The Inheritance”, το οποίο έκανε πρεμιέρα στο Broadway τον Νοέμβριο του 2019 στο Ethel Barrymore Theatre, μετά από έναν ενθουσιώδη κύκλο παραστάσεων στο Young Vic και το West End του Λονδίνου.
Αν κάποιος έχει διαβάσει το “Howards End”, θα αναγνωρίσει αναλογίες: οι αδελφές Schlegel μεταμορφώνονται στους Eric και Toby, δύο γκέι συγκάτοικους στο Upper West Side. Ο πλούσιος επιχειρηματίας Henry Wilcox γίνεται εδώ ένας gay Ρεπουμπλικάνος, και η γυναίκα του Ruth μετατρέπεται στον Walter, έναν ήσυχο άντρα που δίνει στον Eric —κρυφά— το σπίτι του, ένα εξοχικό καταφύγιο γεμάτο μνήμες. Αυτό το σπίτι, που πρωτολειτούργησε ως τόπος απόδρασης για τον Henry και τον Walter τη δεκαετία του ’80, εξελίσσεται σε άτυπο κέντρο φροντίδας για τους ετοιμοθάνατους του AIDS. Είναι το Howards End αυτής της εποχής.
Οι Eric και Toby περιβάλλονται από έναν κύκλο γκέι φίλων, τριαντάρηδων, μορφωμένων, πολιτικά δραστήριων, καλλιεργημένων. Όμως η εμφάνιση ενός νεαρού ηθοποιού, του Adam, θα διαταράξει τη σχέση τους. Ο Adam εξαφανίζεται, αφήνοντας πίσω του έναν άλλον άντρα, τον Leo, που του μοιάζει πολύ αλλά προέρχεται από τη σκοτεινή πλευρά της πόλης. Μια πρόταση γάμου ανατρέπεται, δεσμοί δοκιμάζονται, και όλοι οι χαρακτήρες καλούνται να αναμετρηθούν με τον εαυτό τους και με όσα κουβαλούν. Στο δεύτερο μέρος του έργου εμφανίζεται η Margaret Avery, ο μοναδικός γυναικείος ρόλος. Η ταυτότητά της και η σημασία της στην πλοκή αξίζει να ανακαλυφθούν στη σκηνή.
Ένα έργο συνολικής διάρκειας έξι περίπου ωρών, «η Κληρονομιά», πέρα από το σχόλιο για την ταξική δομή και τα προνόμια στον σημερινό κόσμο, το έργο συνομιλεί και με την απώλεια — με μια ολόκληρη γενιά ανδρών που χάθηκε λόγω του AIDS. Πραγματεύεται τι σημαίνει να είσαι ο πρώτος που ζει χωρίς το άμεσο φάσμα της επιδημίας, και ρωτά: Ποιοι είμαστε; Ποιοι θα γίνουμε; Δεν υπάρχει μία απάντηση. Ούτε είναι η δουλειά ενός έργου να προσφέρει εύκολες λύσεις. Το νόημα βρίσκεται στην ίδια την ερώτηση.
Αυτό που αποκομίζει κανείς βλέποντας την Κληρονομιά στη σκηνή του Εθνικού είναι μια λεπτομερής, στοχαστική αντανάκλαση μιας ολόκληρης κουλτούρας. Τι σημαίνει να είσαι γκέι όταν η κουλτούρα σου γίνεται mainstream; Πόσο απαραίτητοι είναι οι παραδοσιακοί χώροι σύναξης, όταν όλα χωρούν πια σε ένα app; Οι γκέι άνδρες πάντα έπρεπε να φτιάξουν τις δικές τους οικογένειες. Χωρίς γονεϊκά πρότυπα, σε συνθήκες κοινωνικής απόρριψης. Και τώρα που αυτό αλλάζει, τι σημαίνει; Τι κερδίζεται; Τι χάνεται;
Η Κληρονομιά μας είναι ένας θεατρικός μαραθώνιος: μια ιστορία που απλώνεται σε δεκαετίες, διατρέχει προσωπικές και συλλογικές μνήμες, και εναλλάσσει το τραγικό με το όμορφο. Μιλά για ζωές που αγαπήθηκαν και χάθηκαν, για μια κοινότητα που ακόμα παλεύει να θυμηθεί ποια είναι. Εστιάζει σε θεματικές βαθιά συνδεδεμένες με τη ζωή της LGBTQ+ κοινότητας: την ανάγκη για συντροφικότητα, την κληρονομιά της επιδημίας του AIDS, την επιθυμία για αληθινή σύνδεση και την αγωνία να βρεις νόημα.
Στον πυρήνα του, ο τίτλος η Κληρονομιά μας αναφέρεται σε ένα πραγματικό σπίτι —ένα σπίτι που κληρονομείται, μα τελικά αφαιρείται από εκείνον που το αξίζει. Όμως είναι πολλά περισσότερα από αυτό: είναι η κληρονομιά της ίδιας της LGBTQ+ κοινότητας. Η ιστορία της. Η συλλογική της μνήμη.
Το έργο μάς υπενθυμίζει πόσο κρίσιμο είναι να μην χαθεί αυτή η μνήμη. Αυτό το «κάτι» που κάνει τους γκέι ανθρώπους γκέι —και όχι απλώς «όμοιους» με όλους τους άλλους. Γιατί η διαφορά δεν είναι μόνο η σεξουαλικότητα. Είναι η εμπειρία του coming out. Είναι η ανάγκη να χτίσεις μια δεύτερη οικογένεια από το μηδέν. Είναι η πορεία προς την αποδοχή, προς το να βρεις ένα σπίτι που σε χωράει. Αυτές είναι διαδρομές που οι στρέιτ δεν καλούνται να διανύσουν. Η Κληρονομιά είναι μια γιορτή αυτής της διαφοράς —και ταυτόχρονα, μια επείγουσα υπενθύμιση να μην την ξεχάσουμε. Γιατί μέσα σ’ αυτήν βρίσκεται η ταυτότητα, η αντοχή και η ομορφιά μιας κοινότητας που επιβίωσε, αγαπώντας.
Ίσως εκ πρώτης όψεως να μοιάζει πως ο Lopez επιχειρεί να πιάσει υπερβολικά πολλά νήματα ταυτόχρονα. Κι όμως, καταφέρνει να τα υφάνει όλα σε ένα αφήγημα γεμάτο βάθος και ένταση, που δεν σε αφήνει ανεπηρέαστο. Είναι ένα έργο που σε διαπερνά, που κουβαλάς μέσα σου αφού φύγεις από την αίθουσα.
Μέσα στο πολυεπίπεδο πολιτισμικό περιβάλλον που απεικονίζει –μιας παρέας πλούσιων, ταλαντούχων φίλων που ζουν στο Upper West Side του Μανχάταν– το έργο μοιάζει να κινείται σε έναν σχετικά εκλεπτυσμένο κόσμο (΄ίσως όχι πολύ διαφορετικό από τους Έλληνες γκέι αστούς) : τακτικές επισκέψεις σε βιβλιοπωλεία όπως το Strand, προβολές στο Film Forum, χριστουγεννιάτικες εξόδους για το The Nutcracker στο Lincoln Center. Ωστόσο, όσο και αν βασίζεται σε αυτήν την ιδιαίτερη ατμόσφαιρα, παραμένει απόλυτα αυθεντικό, ακομπλεξάριστο και παιγνιώδες. Υπάρχει μάλιστα και ένα έντονα μεταθεατρικό στοιχείο, όπου ο θρυλικός γκέι συγγραφέας E.M. Forster συμμετέχει ενεργά στη διαμόρφωση της πλοκής, σαν να συντονίζει ένα εργαστήριο δημιουργικής γραφής.
Η σκηνοθεσία του Γιάννη Μόσχου είναι λιτή και ουσιαστική, επικεντρωμένη στην κίνηση των ηθοποιών και μαζι με την αφαιρετική σκηνική πρόταση της Τίνας Τζόκα επιτρέπουν στο κοινό να φανταστεί τα υπόλοιπα —όπως όταν διαβάζεις μυθιστόρημα – μια μεγάλη, λιτή πλατφόρμα γύρω από την οποία κάθονται οι ηθοποιοί όταν δεν συμμετέχουν ενεργά στις σκηνές, παρατηρώντας τη δράση
Παρά τις αρετές του, το έργο δεν είναι τέλειο. Μερικά σημεία γίνονται υπερβολικά αφηγηματικά, ειδικά στο δεύτερο μέρος, αφήνοντας τη δράση στην άκρη. Κάποιοι χαρακτήρες λειτουργούν ως φορείς ιδεών μάλλον παρά ως άνθρωποι. Κι όμως, η συγκίνηση παραμένει, γιατί τελικά, η Κληρονομιά μας, μας υπενθυμίζει πως ό,τι κι αν έχει αλλάξει, κουβαλάμε ακόμα τις σκιές εκείνων που δεν πρόλαβαν. Και μας καλεί όχι απλώς να επιβιώσουμε, αλλά να ζήσουμε, και να συνδεθούμε.
Οι ερμηνείες , όπως και η ροή του έργου είναι τα μεγάλα του πλεονεκτήματα. Ο Άγγελος Μπούρας αποδίδει απόλυτα την έμφυτη καλοσύνη του Eric. Η καλοσύνη του χαρακτήρα δεν είναι ποτέ αφελής, αλλά βαθιά ανθρώπινη. Κρατάει με συγκίνηση το κέντρο της παράστασης και λειτουργεί ως ήρεμη αντίσταση στη σκληρότητα του κόσμου γύρω του. Ο Γιώργος Χριστοδούλου ενσαρκώνει με ακρίβεια τον ναρκισσισμό αλλά και θλιβερά ρηχό εγωισμό του Toby. Η ερμηνεία του κινείται ανάμεσα στη γοητεία και την αυτοκαταστροφή, καταφέρνοντας να προκαλέσει ταυτόχρονα αποστροφή και οίκτο. Είναι μια δύσκολη, αντιφατική φιγούρα, και ο Γιώργος Χριστοδούλου δεν φοβάται να εκτεθεί πλήρως. Ο Κώστας Νικούλι εναλλάσσεται εντυπωσιακά ανάμεσα στον ανερχόμενο Adam και τον καταρρέοντα Leo μεταπηδώντας με εντυπωσιακή ακρίβεια από τη φρεσκάδα και φιλοδοξία του πρώτου στην ευθραυστότητα και την παραίτηση του δεύτερου, ενώ ο Θέμης Πάνου, ως Henry, ενσαρκώνει την συναισθηματική απομόνωση των υπερπλούσιων, ομοφυλόφιλων ανδρών “μιας κάποιας ηλικίας”, οι οποίοι ψήφιζαν Ρεπουμπλικάνους επειδή ήταν τόσο αποκομμένοι από τα συναισθήματά τους, που δεν σταματούσαν καν να σκεφτούν τι ακριβώς υποστήριζαν.
Πολλοί από τους δευτερεύοντες ρόλους βρίσκονται επί σκηνής καθ’ όλη τη διάρκεια, λειτουργώντας ως σιωπηλοί μάρτυρες, σχολιαστές, ή υποστηρικτικοί “αφηγητές” του συλλογικού τραύματος. Η φυσική τους παρουσία ενισχύει την αίσθηση ότι το έργο είναι κάτι περισσότερο από ένα αφήγημα – είναι μια διαγενεακή συζήτηση. Οι ήρωες που υφαίνει ο Λόπεζ στον κόσμο γύρω από τον Έρικ μοιάζουν να παλεύουν να διαφυλάξουν ό,τι έχτισαν, την ώρα που η ελπιδοφόρα εποχή Ομπάμα υποχωρεί και στον ορίζοντα ανατέλλει η ψυχρή, εχθρική Αμερική του Τραμπ (της πρώτης θητείας!). Ανάμεσά τους ξεχωρίζει ο Στέφανος Μουαγκιέ, που ενσαρκώνει με ακρίβεια έναν νεαρό γιατρό· μαύρος, ομοφυλόφιλος και οροθετικός, νιώθει πως η χώρα του πλέον δεν τον χωρά και επιλέγει να αναζητήσει ένα αύριο στον Καναδά. Δίπλα του, το ζευγάρι Jason 1 και Jason 2, που ερμηνεύουν οι Γιώργος Μακρής και Αλκιβιάδης Μαγγόνας, δίνουν πνοή σε μια νέα οικογένεια: πλήρως ενταγμένοι στην κοινωνία, περιμένουν παιδί μέσω παρένθετης μητέρας, αποτυπώνοντας ένα μοντέλο αγάπης και σταθερότητας. Στον ίδιο ιστό δεσίματος με τον υπόλοιπο θίασο εντάσσονται και οι Γιώργος Ζιάκας, Παναγιώτης Παναγόπουλος και Θανάσης Ραφτόπουλος – όλοι ερμηνεύουν άντρες που ζουν με ελευθεριότητα, αλλά απόλυτα ενεργή κοινωνική συνείδηση, επιβεβαιώνοντας ή και αναμετρώμενοι με τα στερεότυπα που περιβάλλουν την gay κοινότητα.
Έξοχη η Αλεξάνδρα Σακελλαροπούλου σε έναν από τους πιο συγκινητικούς μονολόγους του έργου, δυστυχώς κοινό βίωμα για πολλούς ομοφυλόφιλους και τους γονείς του, είναι ο χαρακτήρας με την μεγαλύτερη μεταστροφή, ευκταία για την πραγματική ζωή.
Ωστόσο, η ερμηνεία που συνοψίζει με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο τις αξίες του έργου είναι αυτή του Κώστα Μπερικόπουλου. Ως Morgan Forster και Walter, αποπνέει μια ήσυχη, ουσιαστική ανθρωπιά, που υπενθυμίζει πως ο σεβασμός προς τους νεκρούς πρέπει να συνυπάρχει με την αγάπη προς τους ζωντανούς.
Στο σύνολο της η Κληρονομιά είναι μια ρέουσα παράσταση που διαθέτει ωμή σοβαρότητα και αψιά γοητεία. Είναι ένα έργο ρευστό και βαθιά όμορφο: ένα συγκινητικό κάλεσμα για έναν διάλογο μεταξύ γενεών, με ανοιχτή καρδιά, ένας ύμνος στη δύναμη της αφήγησης, που την ίδια στιγμή σε καλεί να ξανασκεφτείς τι σημαίνει να ζεις μια ζωή με σκοπό. Μη φοβηθείτε το εξάωρο. Να το δείτε.
Μετάφραση-Σκηνοθεσία: Γιάννης Μόσχος
Σκηνικά: Τίνα Τζόκα
Κοστούμια: Βάνα Γιαννούλα
Μουσική: Θοδωρής Οικονόμου
Κίνηση: Ανθή Θεοφιλίδη
Φωτισμοί: Χριστίνα Θανάσουλα
Δραματολόγος παράστασης: Έρι Κύργια
Βοηθός σκηνοθέτη: Θωμαΐς Τριανταφυλλίδου
Β’ Βοηθός σκηνοθέτη: Χριστιάννα Δημητρά
Βοηθός σκηνογράφου: Κυριακή Φόρτη
Βοηθός ενδυματολόγου: Αλέξανδρος Γαρνάβος
Βοηθός φωτιστή: Ιφιγένεια Γιαννιού
Σχεδιασμός κομμώσεων: Κωνσταντίνος Κολιούσης
Σχεδιασμός μακιγιάζ: Olga Faleichyk
Παίζουν (με αλφαβητική σειρά): Γιώργος Ζιάκας, Αλκιβιάδης Μαγγόνας, Γιώργος Μακρής, Στέφανος Μουαγκιέ, Κώστας Μπερικόπουλος, Άγγελος Μπούρας, Κώστας Νικούλι, Παναγιώτης Παναγόπουλος, Θέμης Πάνου, Θανάσης Ραφτόπουλος, Αλεξάνδρα Σακελλαροπούλου, Γιώργος Χριστοδούλου
Φωτογραφίες: Ελίνα Γιουνανλή
Βίντεο: Νίκος Πάστρας