Η παράσταση «Πλάσματα του Θεού: υπόθεση Παπέν» μια πρωτότυπη σκηνική σύνθεση του καλλιτεχνικού οργανισμού Altera Pars βασισμένη στην αληθινή ιστορία των αδελφών Παπέν, των δύο αδερφών που διέπραξαν ένα από τα πιο στυγερά και αινιγματικά εγκλήματα του 20ού αιώνα, παίζεται στην σκηνή του Altera Pars σε σκηνοθεσία Πέτρου Νάκου.
- Κείμενο Κάτια Σωτηρίου
- Φωτογραφίες Ελπίδα Μουμουλίδου
- Ημερομηνία Δημοσίευσης 30/12/2023
Οι αδελφές Κριστίν και Λέα Παπέν, εσωτερικές υπηρέτριες σε ένα σπίτι στη μικρή πόλη Λε Μαν της Γαλλίας καταδικάστηκαν για τη δολοφονία της κυρίας και της κόρης της, στις 2 Φεβρουαρίου του 1933. Η Κριστίν (1905-1935) και η Λέα (1911-2001) γεννήθηκαν και μεγάλωσαν σε ένα μικρό χωριό στα νότια του Λε Μαν. Ο πατέρας τους ήταν αλκοολικός και η μητέρα τις εγκατέλειψε νωρίς -είχαν και μια μεγαλύτερη αδελφή, την Αιμίλια. Πέρασαν την παιδική τους ηλικία μπαινοβγαίνοντας σε ιδρύματα και καθώς μεγάλωναν άρχισαν να εργάζονται μαζί ως υπηρέτριες, επιζητώντας να μείνουν αχώριστες. Γύρω στο 1926 τους προσέλαβε ο κύριος Ρενέ Λανσελέν, για να φροντίζει το σπίτι και την οικογένειά του -τη σύζυγο και την κόρη του. Οι αδελφές Παπέν ήταν ήσυχες και καλές στη δουλειά τους. Το μόνον που ήθελαν ήταν να μοιράζονται τον ελάχιστο ελεύθερο χρόνο που τους απέμενε.
Στις 2 Φεβρουαρίου του 1933 ο κύριος Λανσελέν ήταν καλεσμένος για δείπνο σε ένα φιλικό σπίτι, μαζί με τη σύζυγο και την κόρη τους. Εκείνος πήγε στο κάλεσμα αμέσως μετά τη δουλειά, αλλά οι δύο γυναίκες της οικογένειας δεν έφτασαν ποτέ. Ανήσυχος επέστρεψε στο σπίτι να τις αναζητήσει, αλλά βρήκε την πόρτα κλειδωμένη από μέσα. Πρόσεξε όμως ότι ένα κερί έκαιγε στο δωμάτιο των δύο υπηρετριών. Ειδοποίησε την αστυνομία και όταν έσπασαν την πόρτα και βρέθηκαν μέσα στο σπίτι, το θέαμα που αντίκρυσαν ήταν ανατριχιαστικό: Μάνα και κόρη, δολοφονημένες, αγνώριστες από την κακοποίηση, με βγαλμένα τα μάτια…. Παραδίπλα, στο δωμάτιό τους, ξαπλωμένες και γυμνές στο κρεβάτι, μαζί, οι αδελφές Παπέν, παραδέχθηκαν την ενοχή τους -ούτε που διανοήθηκαν να αρνηθούν το έγκλημά τους ή να το σκάσουν. Ενα μαχαίρι κουζίνας, ένα σφυρί και μια τσαγιέρα ήταν τα φονικά αντικείμενα που βρέθηκαν στον χώρο. Δεν επικαλέστηκαν κανένα ελαφρυντικό και το μόνο που ζήτησαν ήταν να μοιραστούν το ίδιο κελί -τελικά φυλακίστηκαν χωριστά.
Δεν ήταν λίγοι εκείνοι που είδαν στην υπόθεση Παπέν την κορύφωση της «εκμετάλλευσης του εργαζόμενου», που ενώ δουλεύει δέκα τέσσερις ώρες καθημερινά, δεν έχει παρά μισή μέρα ρεπό την εβδομάδα. Η ιστορία τους πήρε κοινωνικές διαστάσεις και επηρέασε συγγραφείς και στοχαστές: Δεν ήταν μόνο ο Ζαν Ζενέ (1910-1986) που εμπνεύστηκε τις «Δούλες» του, αλλά και πολλοί ακόμα, ανάμεσά τους ο Ζαν-Πολ Σαρτρ και ο Ζαν Λακάν, ενώ θεατρικά έργα, ταινίες, μελέτες, τραγούδια ακόμα και έργα τέχνης έχουν στην αφετηρία τους την υπόθεση των αδελφών Παπέν.
Η περίφημη ψυχαναλυτική ερμηνεία του Λακάν για την υπόθεση Παπέν είναι μια πρώιμη προσπάθεια να κατανοηθεί η επίθεση των αδελφών στους εργοδότες τους. Η θέση του Λακάν είναι ότι οι ενέργειες των υπηρετριών προέκυψαν από μια διαταραχή στη δυναμική της οικογένειας, την οποία ερμηνεύει προβληματικά σύμφωνα με το αστικό μοντέλο της ψυχανάλυσης του Οιδιπόδειου συμπλέγματος. Το έργο του, «Motives of Paranoid Crime» είναι μια προσπάθεια να γίνουν διαφανείς οι φαινομενικά αινιγματικές και απειλητικές ψυχές των εργατικών τάξεων της αστικής κοινωνίας, τις οποίες ενσαρκώνουν οι Christine και Léa Papin.
Η παράσταση
Εγκλήματα πάθους, που εκτελούνται εν θερμώ, παραμένουν ανατριχιαστικά στη μνήμη. Λειτουργούν ως ανεπιθύμητες υπενθυμίσεις ότι κάτω από τις κατάλληλες συνθήκες, ο κάθε άνθρωπος μπορεί να είναι ικανός να δολοφονήσει.
Ο Πέτρος Νάκος έφερε στην επιφάνεια την ουσία του ιστορικού πλαισίου και των πρωταγωνιστών του. Είδε το έργο μέσα από ένα απέριττο, καθάριο ιδεολογικοαισθητικό πρίσμα, φώτισε το βαθύτατα ταξικό του υπόβαθρο και τα ταξικά χαρακτηριστικά του διπόλου: Την επηρμένη, επιτηδευμένη «φινέτσα» και την υποκριτική «ανωτερότητα» της «Κυρίας» και της κόρης της, και τη στερημένη από κάθε χαρά, απόλαυση και ελπιδοφόρα προοπτική, ζωή των υπηρετριών. Στέρηση που γεννά ανεξέλεγκτο ψυχοδιανοητικό άλγος, ταξικό μίσος και φονικές πράξεις. Η ατμόσφαιρα που δημιουργεί η σκηνοθεσία του σταδιακά, μαζί με τη μουσική, την κίνηση και τα βλέμματα είναι ατμόσφαιρα θρίλερ, σαν ταινία τρόμου που οδηγείται αργά αλλά με μαθηματική ακρίβεια προς ένα τραγικό τέλος. Η εξαιρετικά εύστοχη δραματουργία και σκηνοθεσία αναπαράγουν μια έντονη ατμόσφαιρα περιορίζοντας το καστ σε τέσσερις χαρακτήρες. Ο πατέρας της οικογένειας, ή ακόμη και ο άνδρας φωτογράφος που βγάζει τη φωτογραφία των αδελφών δεν φαίνεται ποτέ. Αυτή η ακραία απομόνωση, και η ασφυξία του περιβάλλοντος, που τονίζονται εύστοχα στην παράσταση, είναι που προκαλεί τις αδερφές να στρέψουν τις ματαιωμένες επιθυμίες τους η μια προς την άλλη και να διογκώσουν τις αντιθέσεις του διπόλου.
Η παράσταση ευτυχεί σε τέσσερεις εξαιρετικές ερμηνείες.
Η Μίνα Χειμώνα ερμηνεύει την κα Λανσελέν με χιούμορ και φινέτσα, και, όταν φορά το λευκό της γάντι για να ελέγξει τα επίπεδα καθαριότητας του σπιτιού, φέρνει σωματικά και υφολογικά στη σκηνή τη ρητορική της γαλλικής αστικής τάξης. Σταδιακά όμως, η συμπεριφορά της κας Λανσελέν αποκαλύπτει τη σκοτεινή, απόλυτα χειραγωγική, αυταρχική και αυτοαναφορική θέση της, που ερμηνεύεται με εντυπωσιακή ακρίβεια από την Μίνα Χειμώνα. Στη σκηνή έκρηξης της Λανσελέν, που οδηγεί στο φόνο της, η Χειμώνα αποδεικνύει για μια ακόμα φορά την εμπειρία και το ερμηνευτικό της εύρος.
Οι δυο αδερφές – Αγγελική Κόντου και Αιλιάνα Μαρκάκη , δίνουν ερμηνείες ουσίας, στα ενδότερα της διαταραγμένης ψυχικής κατάστασης των υπηρετριών.
Η Κριστίν της Αγγελικής Κόντου είναι μια τεντωμένη, δονούμενη χορδή, με μια αγάπη που καταναλώνει τα πάντα στον μικρό σκοτεινό κόσμο της – και εν προκειμένω τη μικρότερη αδερφή της, τη Λέα. Μεγαλωμένη ως φτωχό κορίτσι σε ένα μοναστήρι, η Κριστίν έμαθε να αρνείται τις επιθυμίες της, κάτι που την κάνει να αναπτύσσει υψηλές εντάσεις. Μισεί τη μητέρα της που την απομάκρυνε από τη Λέα για να δουλεύουν ως υπηρέτριες, και στη συνέχεια οικειοποιείται σχεδόν όλα τα χρήματα που κέρδισαν με κόπο. Σε μια απόκοσμη προδιαγραφή του τι πρόκειται να έρθει, η Κριστίν και η Λέα σκοτώνουν συμβολικά τη μητέρα τους σκίζοντας την κουβέρτα που έραψε για τη Λέα όταν το μικρότερο κορίτσι ήταν μόλις μωρό. Η κλιμακούμενη ένταση της Κριστίν, και η πορεία της προς τον πλήρη παραλογισμό σωματοποιείται απόλυτα από την Αγγελική Κόντου, που δίνει μια ακόμα έξοχη ερμηνεία.
Η Αιλιάνα Μαρκάκη στο ρόλο της Λέα, φέρει την απόγνωση και το φόβο τηςηρωίδας της, αλλά και την ανάγκη της να αγαπήσει και να γίνει ταυτόχρονα αποδεκτή. Η Λέα της, εύθραυστη, καθοδηγείται από την Κριστίν, και γίνεται ένα μαζί της, έτσι ώστε ο εφιάλτης, το παρελθόν και το παρόν τους καθορίζεται από την ακανόνιστη ανάγκη τους να απεμπλακούν από την υπόσταση τους και την πραγματικότητα.
Η Άντα Κουγιά, ηθοποιός με εξαιρετικό έλεγχο των εκφραστικών της μέσων ερμηνεύει τη μικρή κόρη με τη δέουσα αφέλεια και κωμικότητα της ηλικίας στην αρχή – ειδικά στις σκηνές που κλέβει τα σοκολατάκια, ως μια απόπειρα απόδρασης από την καταπίεση της μητέρας της, είναι απολαυστική. Η Άντα Κουγιά αποδίδει όμως εξαίσια το πέρασμα από την παιδικότητα της ηρωίδας στην αστική ενηλικίωση, τη σταδιακή της ταύτιση με την μητέρα της, και την υποτιμητική αντιμετώπιση των υπηρετριών στο σπίτι.
Αξιοσημείωτα τα υπέροχα σκηνικά που εκμεταλλεύονται απόλυτα τον υπέροχο χώρο του Altera Pars, και μια ειδική μνεία στους φωτισμούς του Πέτρου Νάκου που τονίζουν την ιστορία και την κάνουν σκοτεινή, τολμηρή και αξιομνημόνευτη.
Με το πολιτικό κλίμα σήμερα, μια ιστορία για δύο αντίπαλες τάξεις, των οποίων ο ανταγωνισμός τροφοδοτείται από την αδυναμία τους να καταλάβουν η μία την άλλη, αντηχεί έντονα διαχρονική. Στο σύνολο της είναι μια πολύ καλά δουλεμένη παράσταση, με εξαιρετική δραματουργία, μια πολύ ενδιαφέρουσα και ψυχογραφικά ισορροπημένη μεταφορά των ιστορικών γεγονότων που συγκλόνισαν τη Γαλλία του 20ου αιώνα στο θέατρο. Να τη δείτε, είναι μια παράσταση που ξεχωρίζει στη θεατρική Αθήνα σήμερα.
Ταυτότητα παράστασης:
Δραματουργία-σύνθεση κειμένων: Altera Pars
Σκηνοθεσία- Φωτισμοί: Πέτρος Νάκος
Σκηνικά- Κοστούμια: Altera Pars
Σύνθεση μουσικής: Νίκος Κριτσέλης
Μουσική επιμέλεια: Aγγελική Κοντού – Πέτρος Νάκος
Επιμέλεια κίνησης: Eλβίρα Μπαρτζώκα
Eπεξεργασία ήχων: Διονύσης Μανιώτης
Στίχοι τραγουδιού: Γεωργία Δρακάκη
Φωτογραφίες: Eλπίδα Μουμουλίδου
Γραφείο τύπου – Επικοινωνία: Ράνια Παπαδοπούλου
Παραγωγή: Altera Pars
Παίζουν: Mίνα Χειμώνα, Αγγελική Κοντού, Άντα Κουγιά, Αιλιάνα Μαρκάκη
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ:
Παραστάσεις: Kάθε Τετάρτη και Πέμπτη στις 21.00, θέατρο Altera Pars (Μεγ.Αλεξάνδρου 123, στάση μετρό: Κεραμεικός)
Εισιτήρια: 16€ (Κανονικό), 12€ (Φοιτητικό/Ανέργων/ΑΜΕΑ), 10€ (Oμαδικό: για γκρουπ άνω των 10 ατόμων), 8€ (Aτέλειες)
Κρατήσεις εισιτηρίων more.com και τηλεφωνικά στο 210 3410011