Το Θέατρο Πορεία παρουσιάζει το εμβληματικό έργο του Χένρικ Ίψεν, το Κουκλόσπιτο, σε σκηνοθεσία Δημήτρη Τάρλοου.
To Kουκλόσπιτο του Χένρικ Ίψεν, είναι ένα θεατρικό έργο γεμάτο στοιχεία που σχετίζονται με την πτυχή του «τυπικού ιδανικού οικογενειακού νοικοκυριού» και τον ρόλο του φύλου. Η ιστορία ξεκινάμε ένα οικογενειακό πορτρέτο κατά τη διάρκεια των γιορτών των Χριστουγέννων. Η Νόρα, η πρωταγωνίστρια και σύζυγος του Τόρβαλντ Χέλμερ παρουσιάζεται ως μια αφελής και αυτοαναφορική γυναίκα που δεν έχει προηγούμενη εμπειρία από τον έξω κόσμο. Ο σύζυγος της αντιπροσωπεύει τη θέση της εξουσίας, αντιμετωπίζοντας τη γυναίκα του ως όχι ίση αλλά μάλλον ως παιδί. Με αυτόν τον τρόπο ο συγγραφέας καταφέρνει εξαρχής να ενσωματώσει το στερεότυπο της τέλειας οικογένειας και των αντίστοιχων ρόλων της.
- Κείμενο Κάτια Σωτηρίου
Ο Ίψεν δείχνει την ανισότητα στη δυναμική μεταξύ της Νόρας και του Τόρβαλντ από την αρχή του έργου. Ο Τόρβαλντ ήταν στοργικός με τη Νόρα, αλλά την αποκαλούσε «καρδερινούλα» ενώ ταυτόχρονα την τιμωρούσε επειδή ξόδευε πάρα πολλά σε χριστουγεννιάτικα δώρα ή έτρωγε γλυκά. Για τον Τόρβαλντ, η Νόρα ήταν πάντα το «μικρό» του «κάτι», που φαινομενικά συμβόλιζε τόσο την κατοχή του όσο και την άποψή του για αυτήν ως λιγότερο από ένα πλήρες ανθρώπινο ον. Μέσα από την επανεμφάνιση της παλιάς της φίλης κυρίας Λίντε και την αποκάλυψη του μακροχρόνιου ψέματος της στον Τόρβαλντ για ένα δάνειο που πήρε για να τους βοηθήσει οικονομικά, η Νόρα συνειδητοποιεί ότι υπήρξε θεατής στον γάμο και την οικογένειά της. Αφού συνειδητοποίησε ότι ήταν απλώς μια κούκλα του Τόρβαλντ και πριν από τον γάμο της , μια κούκλα του πατέρα της, η Νόρα αποφασίζει να αφήσει την οικογένειά της και να ξεκινήσει μόνη της.
Ο Ίψεν και το Κουκλόσπιτο παραμένουν πολύ επίκαιρα σήμερα για το μήνυμα που στέλνουν σχετικά με την κοινωνική ευθύνη και την αναγνώριση των δικών μας κοινωνικών θέσεων. Ο Ίψεν θα μπορούσε εύκολα να γράψει έργα που ακολουθούσαν τους πολύ άκαμπτους θεατρικούς «κανόνες» του δέκατου ένατου αιώνα, αλλά αντίθετα επέλεξε να χρησιμοποιήσει το συγγραφικό του ταλέντο για να επιστήσει την προσοχή σε ζητήματα μέσα στην κοινωνία, ανεξάρτητα από την ταλαιπωρία που συνδέονται με αυτά. Αν και ορισμένες γυναικείες οργανώσεις γίνονταν όλο και πιο διαδεδομένες την εποχή της δημοσίευσης του Ίψεν, οι περισσότερες ομάδες ψήφου και ίσων δικαιωμάτων δεν ήταν σε πλήρη εξέλιξη μέχρι τις δεκαετίες του 1880 και του 1890. Ο Ίψεν πρέπει να γνώριζε και πιθανώς να χαιρέτιζε τη διαμάχη που θα περιέβαλλε αυτό το έργο. Ο Νορβηγός δραματουργός εκφράζει με το συγκεκριμένο θεατρικό έργο -όπως και με αρκετά από τα επόμενα- την έντονη αντίθεση και κριτική του απέναντι στην υποκρισία και τον συντηρητισμό της σύγχρονής του θρησκόληπτης και πατριαρχικής κοινωνίας.
Η παράσταση
Με δεδομένο αυτό το ιστορικό – κοινωνικό πλαίσιο στην παράσταση του Δημήτρη Τάρλοου ήταν από την αρχή προφανές ότι τόσο η Νόρα όσο κα ο Χέλμερ βρίσκονταν παγιδευμένοι μέσα στα όρια των ρόλων που τους είχαν ανατεθεί, ωστόσο η Νόρα ήταν η μόνη που αντιλαμβανόταν, έστω θολά, όλη αυτή τη μασκαράτα. Η απόφασή της να φύγει γεννιέται από μέσα της, από την ίδια τη συνειδητοποίηση της απομόνωσης και της πνευματικής αποξένωσής της. Η ίδια μεγαλώνει τα παιδιά τους σαν να είναι οι δικές της κούκλες. Πάντα υιοθετούσε τα πιστεύω και τα θέλω των ανδρών. Ποτέ δεν της δόθηκε ο χώρος για να αναπτύξει της δική της προσωπικότητα και αυθυπαρξία. Αυτός είναι και ο λόγος που εγκαταλείπει το κουκλόσπιτο. Για να βρει τον εαυτό της.
Ο Τάρλοου , που έστησε μια ιδιαίτερα καλαίσθητη παράσταση, επιλέγει συνειδητά να μεταφέρει το έργο σε μια σύγχρονη συνθήκη, με τον Τόρβαλντ να γράφει στο λαπτοπ του, την Νόρα να συνομιλεί με τα παιδιά της μέσω τάμπλετ, ή να αναφέρεται στον «Ψ» του συζύγου της. Με τον τρόπο αυτόν μας θυμίζει ότι το Κουκλόσπιτο είναι ένα έργο επίκαιρο – η επικαιρότητα του έργου σήμερα εντοπίζεται στο γεγονός ότι ο γάμος καταλήγει σε τέλμα και οι ενδοοικογενειακές σχέσεις σε μία σύμβαση, αφού επηρεάζει τα μέλη της μέσω ενός «οικονομικού μηχανισμού επιβίωσης» και τα εξαναγκάζει στην παραμονή τους σε μια καθεστηκυία «οικογενειακή» συνθήκη, με τα παιδιά να αποτελούν τη μείζονα στόχευση και επιβεβαίωση. Η εκσυγχρονισμένη δραματουργική δομή του έργου στηρίζεται και από την έξοχη ζωντανή μουσική της Κρυσταλίας Θεοδώρου, αλλά και τα υπέροχης αισθητικής και λειτουργικότητας σκηνικά της Θάλειας Μέλισσα.
Ο Τάρλοου πιστώνεται επίσης και μια έξοχη επιλογή ερμηνευτών, που κατάφεραν να αποδώσουν το ψυχολογικό βάθος των ηρώων τους. Η ψυχολογική παράμετρος των ηρώων εκφράζεται στην παράσταση με τα διαφορετικά φωνητικά επίπεδα που υιοθετεί κάθε ήρωας – κυρίως η Νόρα της Λένας Παπαληγούρα και η Χριστίνα της Βίκυς Κατσίκα – τα οποία παρακολουθούν και τα επίπεδα ψυχολογικού βάθους κάθε ομιλούντος υποκειμένου.
Η Λένα Παπαληγούρα στην ίσως κορυφαία ερμηνεία της, κατάφερε να αποδώσει τους κυματισμούς και αποχρώσεις της ηρωίδας της, από την αλαζονεία και τον χαριτωμένο ναρκισσισμό της Νόρας – ξεκάθαρο καθρέφτη του Τόρβαλντ – στην πρώτη πράξη, ως την πειστική ένταση της αφύπνισης της. Η άνεση, η χάρη μαζί με αφέλεια και παιδικότητα αλλά και θηλυκότητα της ηρωίδας στις πρώτες πράξεις του έργου, δόθηκαν σωστά και με μέτρο. Το κρεσέντο της τελευταίας πράξης, με την αλλαγή που συμβαίνει στη ζωή της «κούκλας» και την εμφάνιση του Κρόγκσταντ, της απειλής δηλαδή που εισβάλλει στο κουκλόσπιτο, οδήγησε την Νόρα στην πλήρη αποδόμηση της, και τη γέννηση μιας νέας , ενήλικης και έτοιμης να μάθει, γυναίκας.
Ο Γιώργος Χριστοδούλου ερμήνευσε σωστά τον εγωκεντρικό, συναισθηματικά τυφλό Τόρβαλντ που, κυρίαρχος αρχικά, και απόλυτα χειριστικός εκφράζει έξοχα το πατριαρχικό κατεστημένο που θέλει να καυτηριάσει ο Ίψεν. Είναι από τις πιο πλήρεις ερμηνείες του Χριστοδούλου, ειδικά στην παραληρηματική σκηνή της αποκάλυψης.
Ο Κρόγκσταντ του Θανάση Δόβρη είχε πολλαπλά επίπεδα – ο ηθοποιός ερμήνευσε με άνεση τον «εκβιαστή», αλλά έδωσε έμφαση και στα τραύματα του ήρωα του που τον ωθούν να πάρει αποφάσεις καταλυτικές και για τους υπόλοιπους. Η ερμηνεία του ισορροπεί ανάμεσα στο προσωπικό συμφέρον και το ρεαλισμό της κατάστασης του.
Στην παράσταση μας ο Γιατρός Ρανκ ερμηνεύτηκε από τον Ιερώνυμο Καλετσάνο (που σε τρεις μέρες μόλις) κατάφερε να αποδώσει την γοητεία, ευθραυστότητα, αλλά και ανάγκη για ζωή του γιατρού – στις πολύ θετικές στιγμές του εγγράφεται και η σκηνή της ερωτικής εξομολόγησης του στη Νόρα.
Η Κριστίνα της Βίκυς Κατσίκα, με ωριμότητα αλλά και γήινο ρεαλισμό, στάθηκε ο καταλύτης για τη διάλυση ενός ζωτικού ψεύδους κι ενός ψεύτικου κουκλόσπιτου. Εξαιρετική η Όλγα Δαλέκου στο ρόλο της νταντάς.
Τα κοστούμια των Αλέξανδρου Γαρνάβου & Τζίνας Ηλιοπούλου, με ίσως μοναδική εξαίρεση το κουστούμι της Νόρα στο χορό, ήταν καλαίσθητα, απόλυτα ταιριαστά στο σύγχρονο χαρακτήρα του έργου. Οι φωτισμοί του Αλέκου Αναστασίου τόνισαν τις σκοτεινές πλευρές της ψυχολογίας των ηρώων.
Στο σύνολο του το Κουκλόσπιτο στο θέατρο Πορεία είναι μια υψηλής αισθητικής παράσταση που πατά εύστοχα στην πρόθεση του συγγραφέα και μεταφέρει ένα κλασικό κείμενο προσαρμοσμένο στις απαιτήσεις του σήμερα. Με οδηγό τις πολύ καλά διαβασμένες ερμηνείες της Λένας Παπαληγούρα και του Γιώργου Χριστοδούλου, η παράσταση τέμνει τις ζωές των ηρώων, και δίνει στο κοινό μια σύγχρονη ανάγνωση, ίσως ακόμα και σήμερα σοκαριστική για εκείνους που επιζητούν τη σταθερότητα του πατριαρχικού κατεστημένου.
Συντελεστές
Μετάφραση- Απόδοση – Σκηνοθεσία: Δημήτρης Τάρλοου, Συνεργάτις δραματουργός: Έρι Κύργια, Σκηνικά: Θάλεια Μέλισσα, Κοστούμια: Αλέξανδρος Γαρνάβος & Τζίνα Ηλιοπούλου
Πρωτότυπη μουσική σύνθεση: Κρυσταλία Θεοδώρου (CORNIZA), Κίνηση: Εύη Οικονόμου
Φωτισμοί: Αλέκος Αναστασίου, Βοηθός σκηνοθέτη: Δήμητρα Κουτσοκώστα, Βοηθός σκηνογράφου: Νάντια Κασσάρα, Διερμηνέας Νοηματικής: Μυρτώ Γκανούρη, Φωτογραφίες: Μαρίζα Καψαμπέλη, Trailer: Πάτροκλος Σκαφίδας.