Το εμβληματικό έργο του Νίκου Καζαντζάκη «Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά» σε θεατρική διασκευή του Γιάννη Κακλέα και του Γεράσιμου Ευαγγελάτου και σκηνοθεσία Γιάννη Κακλέα ανεβαίνει από τις 19 Οκτωβρίου στο «ΘΕΑΤΡΟΝ» του Κέντρου Πολιτισμού «Ελληνικός Κόσμος», σε παραγωγή του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού και των θεατρικών παραγωγών «Τεχνηχώρος»
Κριτική: Κάτια Σωτηρίου
Ο βίος και η πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά», το απόλυτο μπεστ σέλερ του Καζαντζάκη και της ελληνικής λογοτεχνίας στο εξωτερικό, μπόρεσε να καθορίσει τον τρόπο και το ύφος του Έλληνα, να γίνει δοξαστής μιας γήινης, φιλάνθρωπος και επιπόλαιας φυλής που θεωρεί την ελευθερία ως φυσική κατάσταση του γένους. Στην πιο εμπορική εκδοχή του Ζορμπά, η φιγούρα του έχει γίνει εθνικό σήμα κατατεθέν, στο καλούπι ενός μεγαλόκαρδου, τραχύ λάτρη της ζωής και των απολαύσεων της που επιβιώνει ξυπόλητος στις παραλίες.
Ο Ζορμπάς είναι ένας λάτρης της ζωής σε όλες τις διαφορετικές πτυχές της, που κυμαίνονται από το φαρσικό έως το τραγικό, και όπως αποτυπώνεται στον λάγνο χαρακτήρα του τίτλου. Ανταποκρίνεται με πάθος σε όλα όσα του προσφέρει η ζωή, είτε επιβλέπει εργάτες σε ορυχείο, αντιμετωπίζει τρελούς μοναχούς σε ένα μοναστήρι στο βουνό, εξωραΐζει τις ιστορίες των περασμένων του περιπετειών ή κάνει έρωτα. Ο Ζορμπάς εξερευνά την ομορφιά και τον πόνο της ύπαρξης, προσκαλώντας τους αναγνώστες / θεατές να επανεκτιμήσουν τις πιο σημαντικές πτυχές της ζωής τους και να ζήσουν στο έπακρο. Ενώ πολλά για τον Ζορμπά φαίνονται υπερβολικά, ο Καζαντζάκης εξανθρωπίζει επιδέξια το πορτρέτο του με μια δόση αμφιβολίας για τον εαυτό του και περιστασιακή αβεβαιότητα. Ήταν «ένας άνθρωπος πρακτικός και προσγειωμένος, δίχως υπερβατικές σκέψεις και ψυχικές ανησυχίες», όπως αναφέρει ο μελετητής -και διαχειριστής του έργου του Καζαντζάκη- δρ. Πάτροκλος Σταύρου, ο οποίος πάντως συμπληρώνει πως: «Στην ουσία όμως είναι εμποτισμένος με φιλοσοφικές ιδέες και θεωρίες. Μπορεί ο ίδιος να μην τις συνειδητοποιούσε, όμως τις εζούσε και τις εξέπεμπε».
Για να δραματοποιήσει αυτό το θέμα, η δραματουργική επεξεργασία των Ευαγγελάτου – Κακλέα είναι γεμάτη με περιστατικά διαφορετικών διαθέσεων που μερικά από τα πιο σημαντικά δεν μπορούν να αναπτυχθούν πλήρως. Η ιστορία διαδραματίζεται σε ένα απομακρυσμένο τμήμα του νησιού της Κρήτης, όπου ο Ζορμπάς έχει έρθει ως ο αυτόκλητος βοηθός ενός νεαρού ελληνικής καταγωγής. Ο τελευταίος, που περιγράφει τον εαυτό του ως συγγραφέα που δεν έχει γράψει τίποτα εδώ και πολύ καιρό, σκοπεύει να ανοίξει ξανά ένα παλιό λιγνιτωρυχείο που έχει κληρονομήσει. Οι μετέπειτα περιπέτειές τους αποτελούν το σώμα της παράστασης.
Η σκηνοθεσία έδωσε σαφέστερη ώθηση στο θέαμα, καθιστώντας το πρωταρχικό μέλημα. Και πραγματικά σε αυτό το επίπεδο τα κατάφερε υπέροχα. Ο Κακλέας έστησε ωραίες, ζωντανές και παλλόμενες πολυπρόσωπες σκηνές, βοηθούμενος από τα έξοχα σκηνικά και τις βίντεο προβολές. Επέλεξε εύστοχα να χρησιμοποιήσει την πρωτότυπη μουσική του Μίκη Θεοδωράκη και έκλεισε εύστοχα το μάτι στο θεατή με τον πεντοζάλη, αλλά και την ανάδειξη της κρητικής ζωής. Πιστώνεται επίσης μια καταπληκτικά στημένη σκηνή με τη σκύλευση του σώματος και της περιουσίας της Ορτάνς στο θάνατο της. Ίσως είναι η καλύτερη στιγμή του σκηνοθετικά. Ωστόσο, στο σύνολο της παράστασης περιόρισε σημαντικά το παραγόμενο συναίσθημα και τον δημιουργικό προβληματισμό του θεατή. Οι ερμηνείες ήταν γενικά καλές, με κάποιες καλές στιγμές και κάποιες πιο αδύναμες. Στο τέλος, προφανώς ο θεατής δεν θα απογοητευτεί με αυτό που βλέπει στο σανίδι του θεάτρου, αλλά δεν θα θυμάται πολλά από αυτά, γιατί η γραφή του Καζαντζάκη δεν υποστηρίζεται σε βάθος.
Στην παράσταση η πληθωρική περσόνα του Ζορμπά υπερκέρασε τον χαρακτήρα του Αφεντικού, ο οποίος βρίσκεται σε δεύτερο πλάνο, μένει στη σκιά του Ζορμπά, εμφανίζεται πιο αδύναμος και πιο άτολμος από τον αντίστοιχο χαρακτήρα του μυθιστορήματος, χωρίς φιλοσοφικό βάθος και ουσιαστικά χωρίς παρελθόν. Ίσως ο Αιμιλιανός Σταματάκης, που ωστόσο φάνηκε ότι δούλεψε πολύ στο κείμενο που του δόθηκε, να αδικήθηκε από τη δραματουργική επιλογή. Αυτή είναι μια σημαντική αδυναμία της παράστασης, καθώς απουσιάζει το φιλοσοφικό πλαίσιο, ενώ και η ερωτική ένωση του Αφεντικού με τη χήρα δεν έχει βάθος πέρα από την πολύ προφανή αίσθηση ότι ο συνεσταλμένος διανοούμενος ξεπερνά προσωρινά την ερωτική δειλία του.
Για τους ίδιους λόγους περισσότεροι χαρακτήρες δεν είχαν τις απαραίτητες προϋποθέσεις για να αναπτυχθούν και να αποκτήσουν οντότητα και ειδικό βάρος. Οι βαθιές αντιθέσεις τους έπαψαν να αποτελούν πηγή έμπνευσης και στοχασμού και επικεντρώθηκαν περισσότερο στην παραγωγή μιας «καλής αίσθησης» στιγμής χωρίς δημιουργική ή στοχαστική σκέψη.
Ο Γιάννης Στάνκογλου αναμφισβήτητα κλέβει την παράσταση: τραχύς, ακατέργαστος Ζορμπάς, πλάθει τον ήρωα του στα μέτρα του λαϊκού ανθρώπου και φέρει στη σκηνή τον πληθωρικό από ζωτική ορμή χαρακτήρα του Ζορμπά, όλο πρόκληση, πείσμα κι ανταρσία.
Η καταπληκτική για μια ακόμα φορά Όλια Λαζαρίδου με το ταλέντο, την προφορά και την αυτοπεποίθησή της, αποτυπώνει έξοχα την Μαντάμ Ορτάνς, με ένα συγκλονιστικά δραματικό κλαυσίγελο, αναδεικνύοντας τη γερασμένη ψυχή του χαρακτήρα που προσπαθεί απεγνωσμένα να σφραγίσει τον έρωτά της με ένα «συμβόλαιο αγάπης» λίγο πριν το τέλος. Έξοχη πραγματικά.
Η Ηλιάνα Μαυρομάτη, φέρει στη σκηνή την ομορφιά και τη στιβαρότητα της χήρας, και είναι υπέροχη τόσο στην εκφορά του λόγου όσο και στις εντάσεις της. Ωστόσο, πέφτει και εκείνη θύμα της δραματουργίας, που απλοποιεί το χαρακτήρα της χήρας, και περιορίζει σημαντικά τόσο το ειδικό της βάρος στην ιστορία, όσο και το βάθος της.
Στις πολύ θετικές εμφανίσεις ο Ιβάν Σβιτάιλο στο ρόλο του Μαυραντώνη, αλλά και ο Δημήτρης Φουρλής στο ρόλο του τρελού είναι απολαυστικός μέσα στην αφοπλιστική αφέλειά του. Άξιοι αναφοράς όλοι στο πολυπληθές καστ που με τις συνεχείς εναλλαγές προσώπων έδωσαν ένταση και ρυθμό στην παράσταση – και ένα εντυπωσιακό χορό που ξεσήκωσε το θέατρο: Θοδωρής Τσουανάτος , Αντώνης Καρναβάς , Νίνα Φώσκολου , Γιάννης Γιαννούλης , Δέσποινα Πολυκανδρίτου , Νικόλας Γραμματικόπουλος, Τέλης Ζαχαράκης, Νίκος Κωνσταντόπουλος, Ηρακλής Κωστάκης, Σοφία Μιχαήλ, Ματίνα Περγιουδάκη, Πηνελόπη Σεργουνιώτη, Δανάη Σταματοπούλου, Εμμανουήλ Στεφανουδάκης, Βασίλης Τσιγκριστάρης.
Τα σκηνικά του Μανόλη Παντελιδάκη καλαίσθητα και λειτουργικά, βοήθησαν σημαντικά στη δημιουργία του υπερθεάματος στο οποίο στόχευσε η σκηνοθεσία. Οι φωτισμοί της Στέλλας Καλτσού εύστοχοι όπως πάντα, όπως και τα κουστούμια της Ηλένιας Δουλαδίρη.
Στο σύνολο της είναι μια παράσταση θεαματική, με ρυθμό και ένταση, γεμάτη μουσική, ηδονή, χορό, έρωτα και φως. Μπορεί να μην φτάνει τα βάθη της γραφής του Καζαντζάκη και να προσφέρει στιγμές μόνο φιλοσοφικής εμβάθυνσης, σε κάθε περίπτωση όμως είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα και αξιέπαινη προσπάθεια αποτύπωσης ενός ήρωα θρύλου, και ενός βιβλίου που έχει δημιουργήσει το δικό του μύθο στην ελληνική και παγκόσμια λογοτεχνία.
Συντελεστές
Σκηνοθεσία: Γιάννης Κακλέας
Θεατρική απόδοση/επεξεργασία: Γεράσιμος Ευαγγελάτος, Γιάννης Κακλέας
Σκηνικά: Μανόλης Παντελιδάκης
Κοστούμια: Ηλένια Δουλαδίρη
Πρωτότυπη μουσική: Μίκης Θεοδωράκης
Μουσική/Μουσική επιμέλεια παράστασης: Βάιος Πράπας
Κινησιολογία: Αγγελική Τρομπούκη
Φωτισμοί: Στέλλα Κάλτσου
Βοηθός σκηνοθέτη: Ρέα Σαμαροπούλου
Φωτογραφίες: Πάτροκλος Σκαφίδας
Προβολές βίντεο: Παντελής Μάκκας
Ερμηνεύουν: Γιάννης Στάνκογλου (Αλέξης Ζορμπάς), Όλια Λαζαρίδου (Ορτάνς), Αιμιλιανός Σταματάκης (Συγγραφέας), Ιβάν Σβιτάιλο (Μαυραντώνης), Ηλιάνα Μαυρομάτη (Χήρα), Θοδωρής Τσουανάτος (Μανόλακας), Αντώνης Καρναβάς (Παυλής), Δημήτρης Φουρλής (Μιμηθός), Νίνα Φώσκολου (Λόλα), Γιάννης Γιαννούλης (Αναγνώστης), Δέσποινα Πολυκανδρίτου (Μαυραντώνενα), Νικόλας Γραμματικόπουλος, Τέλης Ζαχαράκης, Νίκος Κωνσταντόπουλος, Ηρακλής Κωστάκης, Σοφία Μιχαήλ, Ματίνα Περγιουδάκη, Πηνελόπη Σεργουνιώτη, Δανάη Σταματοπούλου, Εμμανουήλ Στεφανουδάκης, Βασίλης Τσιγκριστάρης και οι Belly Dancers Anaiza (Αναστασία Βυλλιώτη & Ιζαμπέλα Καρκαρασβίλη)
Info
Ημέρες και ώρες παραστάσεων: Τετάρτη 19:00, Πέμπτη 19:00, Παρασκευή 20:00, Σάββατο 20:00, Κυριακή 18:30