Είδαμε τον Άνθρωπο απο το Παντόλσκ – Κριτική της Παράστασης

Το Εθνικό Θέατρο, παρουσιάζει για δεύτερη χρονιά την παράσταση Ο άνθρωπος απ’ το Παντόλσκ του Ντμίτρι Ντανίλοφ σε σκηνοθεσία Γιώργου Κουτλή,  στο Θέατρο Κιβωτός, ως τις 19 Νοεμβρίου.

• Κριτική Παράστασης Κάτια Σωτηρίου
• Ημερομηνία δημοσίευσης 1/10/2023

Ο Νικολάι, ένας μέσος πολίτης από την επαρχιακή πόλη Παντόλσκ, συλλαμβάνεται στη Μόσχα και υποβάλλεται σε μια ντροπιαστική ανάκριση στο αστυνομικό τμήμα. Ο λόγος της σύλληψής του θα γίνει γνωστός αργά ή γρήγορα. Αυτό που ξεκινά ως μια ανησυχητική, μαύρη σάτιρα μιας ανάκρισης μετατρέπεται σε μια καφκική συνεδρία θεραπείας. Ο νεαρός άνδρας δεν έχει συλληφθεί για διάπραξη αδικήματος. Αντίθετα, η αστυνομία θέλει να τον βοηθήσει να ζήσει μια πιο ουσιαστική ζωή, να τον μετατρέψει σε αληθινό πατριώτη και να ανοίξει την καρδιά του στην αγάπη της όμορφης πατρίδας του, που σε καμία περίπτωση δεν είναι κατώτερη από το Άμστερνταμ, τον τόπο των ονείρων του. Και οι αστυνομικοί δεν είναι ούτε στερεότυποι βάναυσοι μπάτσοι, αλλά αποδεικνύονται ειδικοί στους στρουκτουραλιστές και στην πανκ-ροκ ομάδα «Einstürzende Neubauten». Έτσι, η φυλάκιση του Νικολάι μετατρέπεται σε επιβεβλημένη αναζήτηση νοήματος. Ο Άνθρωπος από το Παντόλσκ είναι το πρώτο και άκρως επιτυχημένο έργο του Ντμίτρι Ντανίλοφ, μια ανησυχητική σάτιρα για την πανταχού παρουσία του πατερναλιστικού κράτους, που διεισδύει στο τελευταίο καταφύγιο ενός ατόμου και επαναπροσδιορίζει τι σημαίνει «επανεκπαίδευση» ή και ευτυχία.

Κανείς δεν επιμένει ότι υπάρχει μόνο μία αλήθεια. Ωστόσο, η επιθυμητή πραγματικότητα δημιουργείται χρησιμοποιώντας κάθε δυνατό σοφιστικό συλλογισμό. Γι’ αυτό, όπως γράφει ο Danilov, αυτή η πραγματικότητα ξεκινά με κεφαλαίο Π – τόσο δημιουργικά διαμορφώνεται. Η επιθυμητή πραγματικότητα δημιουργείται μέσα από όμορφες επιφάνειες και άνευ όρων θετικισμό – παραστάσεις, πνευματικά παιχνίδια, υψηλή κουλτούρα και σύγχρονη τέχνη. Και, φυσικά, τη μαγευτική επαγγελματική τηλεόραση.

Στην παράσταση υπάρχει μια δεύτερη πραγματικότητα. Σε αυτήν οι αστυνομικοί φροντίζουν για την ευρυμάθεια των πολιτών. Μια συνηθισμένη ανάκριση μετατρέπεται σε προσωπικό και πνευματικό τρόμο που αποδεικνύεται πιο τρομερός από κάθε ηθική και σωματική ταπείνωση. Ο Νικολάι αγνοεί εντελώς το Παντόλσκ, γεμάτο με ήπια κτίρια κατοικιών της εποχής του Χρουστσόφ, αλλά λατρεύει το Άμστερνταμ. Χάρη σε μια νέα μορφή σκληρότητας, ο Νικολάι αναγκάζεται να δώσει προσοχή στην πραγματικότητα που τον περιβάλλει και να προσπαθήσει να ερωτευτεί τη γενέτειρά του Παντόλσκ, όσο κι αν συγκρίνεται με τη φιλελεύθερη πόλη του Άμστερνταμ. Με αυτόν τον τρόπο μια τακτική ανάκριση σε κανονικό αστυνομικό τμήμα μετατρέπεται σε συγκέντρωση εκκεντρικών διανοουμένων. Ο Άνθρωπος από το Παντόλσκ είναι γεμάτος από επώδυνες λεπτομέρειες. Αυτό δεν είναι τυχαίο, γιατί ο συγγραφέας ξεκίνησε την καριέρα του ως δημοσιογράφος γράφοντας για περιφερειακές ρωσικές πόλεις. Τα πρώτα του λογοτεχνικά έργα ήταν επίσης εμπνευσμένα από τη ρωσική περιφέρεια.

Ακριβώς αυτός ο απρόσβλητος μηχανισμός αποκαλύπτεται καλά στο έργο του Danilov. Είναι μια συνηθισμένη μέρα σε ένα κανονικό αστυνομικό τμήμα. Τίποτα το ιδιαίτερο δεν συμβαίνει – αλλά η πραγματικότητα της πραγματικότητας, το κλουβί της αιχμαλωσίας που φαινόταν σαν ένα σύμπαν άπειρης ελευθερίας, αποκαλύπτονται ξαφνικά, όπως και στο The Matrix. Ο Γιώργος Κουτλης σκηνοθετεί  αυτό το έργο που ενώ περιέχει πολλές λεπτομέρειες που είναι ιδιόμορφες για τη Ρωσία, μια παρόμοια μήτρα λειτουργεί και εδώ – συχνά θεωρούμε αληθινά πράγματα που θα θέλαμε να είναι αληθινά, εξαπατώντας έτσι τον εαυτό μας και τους άλλους.

Παρά τους πολλούς παραλογισμούς και τις υπερβολές, είναι αναμφισβήτητο πώς ο Άνθρωπος από το Παντόλσκ είναι η «χειραψία» του Danilov όχι μόνο με τη σημερινή Ρωσία και το σύστημα που λειτουργεί εκεί αλλά με την αντίληψη περί ατομικής ευθύνης που φαίνεται να καταλαμβάνει τις χώρες της δύσης . Εδώ, το έργο και οι πρώτες του παραγωγές έγιναν δοκιμασία για την έννοια του πατριωτισμού. Ο «παράλογος ρεαλισμός» είναι ο τρόπος με τον οποίο οι κριτικοί θεάτρου περιγράφουν συχνά το είδος του Άνθρωπου από το Παντόλσκ. Η πατερναλιστική προσέγγιση, σύμφωνα με την οποία το κράτος παρεμβαίνει ενεργά στην ιδιωτική σφαίρα και αρχίζει να ρυθμίζει τη ζωή των ενήλικων πολιτών, κατ’ αρχήν δεν είναι ξένη σε κανένα από τα μεγάλα κόμματα.  Οι υποστηρικτές του κρατικού πατερναλισμού πιστεύουν ότι εάν κάποιοι άνθρωποι (ή η πλειονότητά τους) δεν είναι σε θέση να φροντίσουν τον εαυτό τους, να λάβουν υπεύθυνες αποφάσεις για το ένα ή το άλλο θέμα, τότε η προσωπική τους ελευθερία και αυτονομία είναι θεμιτό να περιοριστεί από το νόμο και τους κρατικούς θεσμούς. Υπάρχουν πολλά από αυτά και στη δική μας πολιτική, την αντίληψή μας τόσο για το παρόν όσο και για το παρελθόν και, αναπόφευκτα, στο μέλλον που δημιουργούμε, γεγονός που κάνει την προσέγγιση του Κουτλή ακόμα πιο επίκαιρη, οικεία και άρα πιο ζοφερή.

Η σκηνοθεσία του Γιώργου Κουτλή παρουσιάζει έξυπνα το ρωσικό έργο, τοποθετώντας τους χαρακτήρες σε ένα ρεαλιστικά σκηνογραφημένο αστυνομικό τμήμα, διερευνώντας όχι μόνο τα κοινωνικά ζητήματα, αλλά εμβαθύνοντας και στην ευρύτερη έννοια της δημόσιας ζωής ως φιλοσοφικού γρίφου, αναδεικνύοντας τον αιώνιο παραλογισμό του στη θεατρική σκηνή.  Ίσως σε κάποιες στιγμές το κωμικό στοιχείο να βαραίνει δυσανάλογα στο καφκικό ζόφο, ωστόσο συνολικά η παράσταση διατηρεί σαφές βλέμμα προς τον εφιάλτη της εξουσίας.

Το αφιλτράριστο και ρεαλιστικό στυλ που χρησιμοποιούν οι ηθοποιοί, στην προσέγγισή τους μαζί με την ικανότητά τους να αναδεικνύουν σημαντικά κοινωνικο-κριτικά θέματα χωρίς να μειώνουν τις λεπτές ανταλλαγές του διαλόγου, ευθυγραμμίζονται άψογα με το σενάριο του Danilov. Σε αυτήν την περίπτωση, ένα περίπλοκο μοτίβο με βαθιά σημασία και έντονο δράμα προκύπτει από τις φαινομενικά απλές φόρμες. Η ενσωμάτωση του χιούμορ, της αβίαστης υποβολής δεδομένων και των διαλόγων με νόημα, μαζί με σουρεαλιστικές πινελιές και στοιχεία του παραλόγου, κορυφώνονται σε μια ζωντανή θεατρική εμπειρία.

Ο Άρης Μπαλής, ως ο άνθρωπος από το Padolsk, ξεπερνά την απλή λεκτική έκφραση στην ερμηνεία του. Ενσαρκώνει πλήρως το χαρακτήρα του απορημένου και φοβισμένου τελικά ήρωα  του χρησιμοποιώντας ολόκληρο το σώμα του ως μέσο επικοινωνίας. Με το ιδιαίτερα επιδραστικό βλέμμα του, μεταφέρει εύστοχα μια σειρά συναισθημάτων από την αρχική ασφυξία έως την τελική αποδοχή, τον συμβιβασμό και την αυτοκατηγορία. Η περίπλοκη διαδικασία απεικόνισης μιας επιδεινούμενης συνείδησης, πλήρης με τις συνεχείς αλλαγές και μεταμορφώσεις της, και τη σκόπιμη επιλογή της «λυτρωτικής» υποβολής, είναι ένα αξιοσημείωτο επίτευγμα της ερμηνείας του Μπαλή.

Έξοχος ως Α Αστυνομικός ο Θανάσης Δόβρης, ο οποίος ισορροπεί υποδειγματικά σε μια ευθεία παραλογισμού και κωμικότητας, χωρίς να χάνει σε κανένα σημείο την υφέρπουσα απειλητική και αυταρχική του χροιά. Με τη στιβαρή ερμηνεία του δίνει ουσιαστικά το ρυθμό στην παράσταση.

Η Ελένη Κουτσιούμπα στο ρόλο της Αστυνομικίνας, εκμεταλλεύεται πλήρως το κείμενο για να αποδώσει την πατερναλιστική θεωρία μέσα από το συνδυασμό επιβολής και θέλγητρου, διατηρώντας την κωμικότητα της σε σωστά επίπεδα.

Απολαυστικά έντονος ο Αλέξανδρος Σιάτρας,  που πλαισιώνει την αστυνομική ομάδα με χιούμορ, σαρκασμό, και εύστοχη σοβαρότητα όπου απαιτείται.

Ο Γιλμάζ Χουσμέν, σε μια ξεχωριστή ερμηνεία, χτίζει το ρόλο του τόσο στα μετόπισθεν όσο και στη λεκτική του παρουσία,  δημιουργώντας έναν απόλυτα παραδομένο στην εξουσία ήρωα, που επιλέγει αυτόν τον τρόπο ως μέσο αυτοπροστασίας και επιβίωσης.

Τα σκηνικά και τα κοστούμια του Πάρη Μέξι ξεχωρίζουν για τον ρεαλισμό και την σκόπιμη προσήλωσή τους στις συμβάσεις. Ο Αλέκος Αναστασίου παραδίδει με συνέπεια εξαιρετικά σχέδια φωτισμού.

Εξαιρετικά ευχάριστη η δουλειά στην κινησιολογία που έχει το δικό της στίγμα στα κιναισθητικές ασκήσεις (Αλέξανδρος Βαρδαξόγλου) αλλά και στη μουσική διδασκαλία (Μελίνα Παιονίδου).

Στο σύνολο της είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα παράσταση που επιδεικνύει με συνέπεια την εξειδίκευσή του Κουτλή στην αφήγηση, στη σκηνοθεσία, στην ερμηνεία κειμένων, και στην καλλιέργεια μιας ιδιαίτερης θεατρικής δυναμικής.

Ταυτότητας παράστασης

Μετάφραση-Σκηνοθεσία-Δραματουργική επεξεργασία: Γιώργος Κουτλής
Σύμβουλος δραματουργίας: Βασίλης Μαγουλιώτης
Σκηνικά-Κοστούμια: Πάρις Μέξης

Κίνηση: Αλέξανδρος Βαρδαξόγλου
Μουσική: Παναγιώτης Μανουηλίδης
Φωτισμοί: Αλέκος Αναστασίου
Δραματολόγος παράστασης: Έρι Κύργια
Βοηθός σκηνοθέτη Α΄: Αλέξανδρος Σιάτρας
Βοηθός σκηνοθέτη Β΄: Πάνος Κούγιας
Βοηθός σκηνογράφου-ενδυματολόγου: Αλέγια Παπαγεωργίου

Διανομή (με αλφαβητική σειρά)
Πρώτος Αστυνομικός: Θανάσης Δόβρης
Γυναίκα Αστυνομικός: Ελένη Κουτσιούμπα
Το όργανο: Παναγιώτης Μανουηλίδης
Ο Άνθρωπος απ΄το Παντόλσκ: Άρης Μπαλής
Δεύτερος Αστυνομικός: Αλέξανδρος Σιάτρας
Ο Άνθρωπος απ΄το Μιτίς: Γιλμάζ Χουσμέν

Φωτογραφίες και video παράστασης: Xρήστος Συμεωνίδης