«Γιούγκερμαν» του Μ. Καραγάτση (1908-1960) θεατρική κριτική

«Γιούγκερμαν» του Μ. Καραγάτση (1908-1960) – Κριτική Στέλιος Αντωνιάδης
Όποτε διαβάζω τη βιογραφία ενός μεγάλου συγγραφέα προσέχω τις ημερομηνίες της γέννησης και του θανάτου του. Ο Καραγάτσης έζησε μόνο 52 χρόνια και ποιος ξέρει αν ζούσε περισσότερο με πόσα άλλα ωραία έργα θα πλούτιζε την ελληνική λογοτεχνία. Δεν νομίζω ότι μπορεί να υπάρχουν πολλοί Έλληνες που αγαπούν το βιβλίο και δεν έχουν διαβάσει κάποια από τα γνωστά μυθιστορήματά του (Συνταγματάρχης Λιάπκιν, Μεγάλη Χείμαιρα, Γιούνκερμαν). Και σίγουρα δεν θα είναι λίγοι αυτοί που έχουν διαβάσει μερικά από τα άλλα πολύ γνωστά έργα του όπως: Ο Κοτζαμπάσης του Καστρόπυργου, Αίμα χαμένο και κερδισμένο, Τα στερνά του Μίχαλου, το πολύ αγαπημένο μου Σέργιος και Βάκχος, το Μυθιστόρημα των τεσσάρων μαζί με τους: Βενέζη, Μυριβήλη, Τερζάκη, το ημιτελές 10. Πολυγραφότατος συγγραφέας της γενιάς του ’30. Μου έκανε εντύπωση αυτό που διάβασα για το ότι δεν άλλαζε τίποτα και ούτε έκανε επιμέλεια στα έργα του. Έχοντας γράψει πολλά βιβλίο στα οποία κάνω προσωπικά την επιμέλεια, τις διορθώσεις και τα «χτενίσματα» πολύ καλά καταλαβαίνω πόσο σίγουρος ήταν για όσα έγραφε και ας έχει κατηγορηθεί για αυτό.
Ο Μ. Καραγάτσης προερχόταν από μια εύπορη οικογένεια με πατέρα δικηγόρο και πολιτικό. Το πραγματικό του όνομα ήταν Δημήτριος Ροδόπουλος. Το ψευδώνυμο Καραγάτσης ξέρουμε ότι το εμπνεύστηκε από το δέντρο φτελιά/καραγάτσι στη σκιά του οποίου διάβαζε βιβλία, στα νεανικά του χρόνια, στο εξοχικό της οικογένειας. Σε ότι αφορά στο Μ τα πράγματα είναι κάπως μπερδεμένα.

Υπάρχει η εκδοχή για το ότι προέρχεται από το Μίτια (ρωσικά ο Δημήτρης) όνομα που του είχαν δώσει οι συμφοιτητές του γιατί του άρεσε ο Ντοστογιέφσκι. Πολλοί ερμήνευαν το Μ ως το αρχικό του Μιχάλη και ακόμα περισσότεροι είναι αυτοί που δεν ξέρουν κάτι συγκεκριμένο μια και ο ίδιος δεν είχε ποτέ εξηγήσει τη σημασία του. Η ιστορία, του ότι σπούδασε νομικά χωρίς ποτέ να ασκήσει δικηγορία είναι γνωστή και από τις περιπτώσεις πολλών άλλων που τους κέρδισε η λογοτεχνία. Έγραψε ποιήματα, διηγήματα, μυθιστορήματα και κριτική θεάτρου. Παντρεύτηκε τη γνωστή ζωγράφο Νίκη Καραγάτση, απέκτησε μια κόρη, ταξίδεψε, για ένα μικρό διάστημα πολιτεύτηκε χωρίς επιτυχία και πέθανε από πρόβλημα καρδιάς.
Το έργο του χαρακτηρίζεται από μεγάλη αφηγηματική ευχέρεια, δημιουργία πρωτότυπων χαρακτήρων και πλοκή που κρατάει αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Υπάρχουν πολλές διασκευές των βιβλίων του για τηλεοπτικές σειρές. Υπάρχουν και οι θεατρικές διασκευές της Μεγάλης Χίμαιρας και του έργου «Το 10» όπως και Ο Γιούγκερμαν.

Το θέμα του έργου

Περίοδος μεσοπολέμου. Υπάρχουν πολλά από τα γεγονότα και τις καταστάσεις που σημάδεψαν αυτήν την πολύ δύσκολη εικοσαετία. Υπάρχει η επανάσταση στη Ρωσία. Ο Γιούγκερμαν αξιωματικός του τσαρικού στρατού με πολύ βεβαρυμμένο παρελθόν: φόνος, κραιπάλη, γυναίκες, ναρκωτικά, εκβιασμοί, χαρτοπαιξία, απάτες, έχοντας μαζί του και ένα χρηματικό ποσόν ύποπτης προέλευσης έρχεται στην Ελλάδα. Έξυπνος, πονηρός, αδίστακτος κατορθώνει με θεμιτές και αθέμιτες μεθόδους να επιτύχει κοινωνικά και οικονομικά. Ένας σούπερ αριβίστας που όμως έχει κάποιες δικαιολογίες, Είναι γόνος μιας περίεργης οικογένειας, νόθος γιός ερωτομανούς Φινλανδής αστής και ενός Γάλλου αλκοολικού τυχοδιώκτη και όπως είναι πολύ καλά γνωστό τα παιδικά χρόνια μας σημαδεύουν για όλη μας τη ζωή. Δεν είχε ποτέ τη θαλπωρή τού σπιτιού, μιας ζεστής αγκαλιάς, δεν τον είχε αγαπήσει κανείς αλλά ούτε και αυτός είχε αγαπήσει κανέναν.
Και ενώ είναι ικανοποιημένος για αυτά που κατάφερε ανακαλύπτει συμπωματικά ότι ένας στενός του συνεργάτης στην τράπεζα που εργάζεται, ο Μιχάλης Καραμάνος, είναι διάσημος συγγραφέας και διανοούμενος. Έτσι ξεκινάει μια πολύ βαθιά εκτίμηση και στενή φιλική σχέση. Ο Καραμάνος (Χ. Μαλάκης) τον κάνει να καταλάβει ποιες είναι οι πραγματικές αξίες στη σύντομη ζωή μας σε φάση όμως που ο Γιούγκερμαν έχει ικανοποιήσει ως ένα μεγάλο βαθμό τις φιλοδοξίες του.
Στην υπόθεση υπάρχει η τραγική για την Ελλάδα μικρασιατική καταστροφή (πρόσφυγας ο Γιούγκερμαν όπως και οι δύο ευγενικές κυρίες). Υπάρχουν ακόμα οι σχέσεις μεταξύ ζευγαριών που χαρακτήριζαν την εποχή εκείνη. Ο υποψήφιος γαμπρός (σπουδάζει ιατρική) που βρίσκεται επί οκτώ χρόνια στο εξωτερικό χωρίς να έχει επικοινωνήσει ούτε με μια επιστολή, επιστρέφει σαν να μην έχει γίνει τίποτα. Υπάρχει δείγμα από τις γνωστές ιστορίες οικογενειών που πίεζαν τις κόρες να παντρευτούν αυτούς που δεν ήθελαν, για οικονομικούς λόγους, ώστε να σωθούν από την καταστροφή και την αλλαγή κοινωνικού στάτους. Υπάρχει και ο έρωτας του Γιούκερμαν με το νεαρό καταπιεσμένο κορίτσι. Δυστυχώς όμως στο τέλος όλα πάνε στραβά. Ο λόγιος φίλος χάνει τα λογικά του και κλείνεται σε ψυχιατρείο (παράξενο πως μέχρι τότε δεν είχε δείξει κάποια σημάδια της πάθησής του), ενώ η νεαρή νοσεί από φυματίωση και πεθαίνει. Η φυματίωση είναι πολύ καλά γνωστό ότι αποτελούσε τη μάστιγα της εποχής και υπάρχει ειδική λογοτεχνία αλλά όσο καλπάζουσα και αν ήταν δύσκολα σκότωνε τον άρρωστο μέσα σε ένα μήνα, στην ιατρική όμως δύο και δύο δεν κάνουν πάντα τέσσερα, πόσο μάλλον σε ένα μυθιστόρημα.
Όλα αυτά παρουσιάζονται με έναν τρόπο σαν να έρχονται στη μνήμη του πρωταγωνιστή, σαν να βλέπει ξανά τη ζωή του.
Ο Γιούγκερμαν είναι αυτός που ο συγγραφέας ήθελε να ήταν, ο Καραμάνος είναι αυτός που ήταν. Στη φράση «Η μοίρα των ανθρώπων είναι ο θάνατος» δεν διακρίνω καμιά βαθιά φιλοσοφία εκτός από το ότι εκφράζει τη μελαγχολία και την απαισιοδοξία του Καραγάτση.

Συντελεστές

Η θεατρική διασκευή του Στρατή Πασχάλη αποτελεί ένα πολύ σημαντικό επίτευγμα. Το να μεταφέρεις στο θέατρο ένα τόσο πολυσέλιδο βιβλίο αποτελεί άθλο. Δυστυχώς όμως εκεί βρίσκεται και η αδυναμία του έργου κάτι που θα έπρεπε να προσέξει και ο Σκηνοθέτης. Οι τρίωρες θεατρικές παραστάσεις κουράζουν τον θεατή και υπήρχαν πάρα πολλά που θα μπορούσαν να μην συμπεριληφθούν.
Η σκηνοθεσία του Δημήτρη Τάρλοου ο οποίος γνωρίζει πολύ καλά τα έργα του συγγραφέα που ήταν παππούς του είναι πολύ καλή χωρίς ωστόσο κάτι ιδιαίτερο εκτός από κάποια λίγα σκηνοθετικά ευρήματα. Φυσικά πρέπει κανείς να λάβει υπόψη και το πολυπρόσωπο του έργου. Τονίζω ξανά το ότι θα πρέπει να προσέχει το θέμα της διάρκειας των παραστάσεων που σκηνοθετεί μια και με έχει κουράσει και άλλη φορά (Αγριόπαπια).
Τα σκηνικά και τα Κοστούμια της: Έλλης Παπαγεωργακοπούλου ικανοποιητικά. Μουσική: Κατερίνα Πολέμη. Φωτισμοί: Αλέκος Αναστασίου. Χορογραφία – Επιμέλεια κίνησης: Κορίνα Κόκκαλη
Ζωντανά μουσική παίζει η Λένα Χατζηγρηγορίου.

Παίζουν

Ο Γιούκερμαν, Γιάννης Στάνκογλου ερμήνευσε ικανοποιητικά τον δύσκολο ρόλο που του ταιριάζει πολύ. Είναι έμπειρος ηθοποιός ο οποίος έπαιξε σε πολλές σειρές στην τηλεόραση, σε κινηματογραφικούς ρόλους αλλά και στο θέατρο. Μπορεί να πει κανείς ότι τα έβγαλε πολύ καλά πέρα στην τρίωρη απαιτητική ερμηνεία του.
Ο Χρήστος Μαλάκης ως Καραμάνος ξεχωρίζει. Οι άλλοι ηθοποιοί που είναι πολλοί, περισσότεροι από είκοσι, ερμήνευσαν με συνέπεια τους ρόλους τους, άλλοι λιγότερο καλά άλλοι περισσότερο: Ντάινα: Βασιλική Τρουφάκου, Γιώργος Μάζης: Γιάννης Σοφολόγης, Κλεό: Αλέξανδρος Βαμβούκος, καθώς και οι: Ειρήνη-Ερωφίλη Κλέπκου, Στεφανία Γώγου, Στέλλα Ζιοπούλου.

Διάρκεια: 180 λερκεια: 180 λεπτά

Κριτική Στέλιος Αντωνιάδης