Η θεατρική παράσταση Η αποθέωση της τρέλας, σε σκηνοθεσία Κωνσταντίνου Χατζή, ανεβαίνει σε παγκόσμια πρώτη στο θέατρο Άλμα, με τον Γιώργο Παπαπαύλου στο ρόλο του Άξελ – Αύγουστου Στρίντμπεργκ.
- Κριτική Κατια Σωτηρίου
- Αποκλειστικές φωτογραφίες για το Mytheatro Ελπίδα Μουμουλίδου
Ο ‘Αξελ, ένας νεαρός τότε βιβλιοθηκάριος και συγγραφέας μας διηγείται τις περιπέτειες του πρώτου, σκανδαλώδη και ταραχώδη γάμου του, την επιτυχία του ως συγγραφέας που άλλαξε τη λογοτεχνική πραγματικότητα της εποχής και χαρακτηρίστηκε ως πρωτοπόρος και εισηγητής του νατουραλισμού με εξπρεσιονιστικές πινελιές και τέλος τη διάλυση αυτού του γάμου.
Το περιβόητο αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα του Strindberg “Le Plaidoyer d’un fou”, ένα αδιέξοδο για τον ταραχώδη, σκανδαλώδη και εντελώς παράξενο γάμο του με τη βαρόνη Siri von Wrangel, είναι μάλλον ένα από τα σημαντικότερα έργα του και παρόλα αυτά είναι σχετικά ελάχιστα γνωστό στο κοινό, ακόμα και στους πολλούς θαυμαστές των σημαντικότερων συμβολών του Strindberg στη θεατρική λογοτεχνία και την σκηνική παράσταση.
Ο Strindberg έγραψε δυο αυτοβιογραφικά μυθιστορήματα, την Αποθέωση της τρέλας, μια ιστορία γραμμένη στα γαλλικά και δημοσιευμένη το 1887, και το Inferno, το οποίο είναι επίσης γραμμένο στα γαλλικά και δημοσιεύτηκε δέκα χρόνια αργότερα, το 1897. Αυτά τα αυτοβιογραφικά κείμενα είναι πολύτιμα για την ψυχιατρική γιατί, όπως γράφει ο Jaspers, ο Strindberg “έδωσε για τον εαυτό του μια εξαιρετικά λεπτομερή και υποβλητική εικόνα των πτυχών της ψύχωσής του.»
Ο ίδιος ο Strindberg είχε ονομάσει την Αποθέωση της τρέλας ένα φοβερό βιβλίο και εξέφρασε τη λύπη του για το γεγονός ότι το έγραψε. Ποτέ δεν το δημοσίευσε στη σουηδική, τη δική του γλώσσα, γιατί όχι μόνο είναι πολύ προσωπικό έργο αλλά κυρίως γιατί αποκάλυπτε μια πληγή που ακόμα αιμορραγούσε. Περιέχει την αδυσώπητη περιγραφή του πρώτου γάμου του, τόσο εξαιρετικά ειλικρινή, που θυμίζει την τελευταία δοκιμασία ενός ανθρώπου για τον οποίο ο θάνατος δεν προσφέρει πια κανένα τρόμο. Από αυτή τη νουβέλα του αντιλαμβανόμαστε το πόσο επώδυνο ήταν το βάρος που έπρεπε να φέρει και πόσο τρομερά υπέφερε κατά την περίοδο του πρώτου γάμου του. Τόσο πολύ, πράγματι, που έπρεπε να γράψει αυτό το βιβλίο προτού να μπορέσει να αντιμετωπίσει τη σκέψη του θανάτου με ψυχραιμία. Αναμφισβήτητα, ένας άνθρωπος για τον οποίο η ζωή δεν έχει πλέον καμιά γοητεία δε θα μπορούσε παρά να προσφέρει με ειλικρινή αλήθεια την εσωτερική ζωή του.
Η μεγάλη σημασία της Αποθέωσης της Τρέλας έγκειται στο γεγονός ότι απεικονίζει τον αγώνα ενός πολύ πνευματικού ανθρώπου για να απελευθερωθεί από τη δουλεία της σεξουαλικότητας και από μια γυναίκα που επιδεικνύει εξαιρετική φαυλότητα. Ο ποιητής ζει μια έντονη εσωτερική περιπέτεια, που τρέφει το μισογυνισμό του και την απέχθειά του για το γάμο και την οικογένεια. Η «μάχη των φύλων», ως μια προαιώνια και αδιάλειπτη μονομαχία άντρα και γυναίκας, βρίσκει την πλήρη έκφρασή της στα μετέπειτα έργα του Στρίντμπεργκ. Όπως έγραψε σ’ ένα θεατρικό του σημείωμα ο Άγγελος Τερζάκης – «Η γυναίκα θ’ ασκήσει πάνω στη ζωή του Στρίντμπεργκ μια αλλόκοτη και αντιφατική έλξη… Έχει συνειδητοποιήσει όσο κανένας άλλος το δραματικό, το σχεδόν μοιραίο βάρος του θηλυκού στοιχείου μέσα στη ζωή… Έβλεπε στην πάλη άντρα – γυναίκας μια στοιχειακή αναμέτρηση, που παίρνει διαστάσεις φυσικού νόμου».
Η επιρροή του Strindberg στη σύγχρονη δραματική λογοτεχνία και στην ψυχολογική σκέψη δεν μπορεί να αμφισβητηθεί. Περισσότερο από κάθε άλλο συγγραφέα της εποχής του, προσπάθησε να βρει την αλήθεια για τον εαυτό του μέσα από τα γραπτά του. Με τον τρόπο αυτό τα δράματα του και τα αυτοβιογραφικά του γραπτά παρουσιάζουν ένα ψυχολογικό αποτύπωμα των εσωτερικών βασάνων του.
Μέσα στο κείμενο του βλέπουμε τον Strindberg να παλεύει για την ψυχή του για να καταλάβει τα βάθη του. Βλέπει τις κρυμμένες πληγές του, τα κομμάτια και τα εσωτερικά γρανάζια του μηχανισμού της σκέψης του, ώστε να μας δείξει πώς γίνεται και ποια είναι η αιτία του ενστίκτου που τον οδηγεί να ομολογήσει και να δημιουργήσει. Ανοίγει ευρύτατα την καρδιά του και μας επιτρέπει να δούμε ό,τι ανυψώνει την ψυχή του και ό,τι τη βυθίζει στην τρομερή κόλαση. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Strindberg μέσα από τη νουβέλα του δίνει σχήμα («θέατρο ψυχολογικής σκληρότητας») σε ζητήματα και προβληματισμούς όπως τα ψυχικά εγκλήματα , τα δίπολα υποβολή και μαγνητική έλξη, ενοχή και αθωότητα, ομορφιά και γκροτέσκ τρόμος, τυραννία και υποταγή, αξίωση και εξευτελισμός, αμαρτία και λύτρωση, αγάπη και θάνατος – στοιχεία που τα συναντάμε σε πολλά θεατρικά του έργα. Στο κείμενο του αφιερώνει τη ζωή του σε ένα ψεύτικο είδωλο, βιώνει τη ματαίωση του μονόπλευρου έρωτα, αποδυναμώνεται εξαρτώμενος συναισθηματικά από τις γυναίκες της οικογένειάς του και συνειδητά συντηρεί μια ασφυκτική κατάσταση ζωής που τον οδηγεί στην παράνοια.
O Κωνσταντίνος Χατζής χτίζει την παράσταση του γύρω από το Γιώργο Παπαπαύλου με τρόπο που αναδεικνύει τόσο την ευελιξία του χαρισματικού ερμηνευτή, όσο και τη δύναμη του λόγου του Strindberg. Αντιλαμβάνεται τον Άξελ ως μια κατακερματισμένη ύπαρξη, που παλεύει να βρει νόημα κι απαντήσεις σ’ ένα κόσμο εχθρικό και που αποδύεται στον αγώνα να ανασυνθέσει εαυτόν μέσα από θραύσματα του παρόντος και του παρελθόντος. Η σκηνοθετική του πρόταση διέπεται, λοιπόν, από απλότητα και οικονομία. Βασίζεται, στην αλλαγή φωτισμού αλλά και στη χρήση μερικών στοιχείων του σκηνικού χρησιμοποιημένα έτσι ώστε να αποκτούν συμβολική για το θεατή διάσταση με σκοπό η φαντασία του τελευταίου να κάνει τη δουλειά από μόνη της. Έξοχο το σκηνικό της Λίας Ασβεστά, που τονίζει τη διανοητική πάλη η οποία πλήττει την καθαρή λογική και τη διαυγή σκέψη του ήρωα, και που τελικά τον παγιδεύει αδρανή, αντιμέτωπο με τον χώρο, τον χρόνο και τον εαυτό του.
Ο Γιώργος Παπαπαύλου δίνει θεατρική υπόσταση στο κείμενο του Στρίντμπεργκ και το μεταπλάθει σε λόγο σπαραχτικό, δημιουργώντας έναν ήρωα που ακροβατεί μεταξύ φαντασίας και πραγματικότητας και ξεπερνά την ιστορία αναφοράς του. Όρθιος, γονατιστός, ξαπλωμένος πάνω στο τραπέζι, κουβαριασμένος, εκτεθειμένος στο κεκλιμένο επίπεδο της ζωής του που απειλεί να τον εγκλωβίσει, ο Παπαπαύλου γίνεται οργή, σώμα, εγωπάθεια και φαντασίωση, μια ομιλούσα κραυγή που αρθρώνει, ουρλιάζει, υπαινίσσεται, φτάνει από το θυμό μέχρι τον παθιασμένο αλλά καταστροφικό έρωτα , την παράνοια , τη θλίψη , τη χαρά , το απόλυτο τίποτα . Ακριβώς όπως τα συνεχώς εναλλασσόμενα – ακραία αισθήματα ενός διαταραγμένου μυαλού . Με τα ανεξάντλητα εκφραστικά του μέσα τονίζει την τυφλή, φαταλιστική πίστη του Άξελ στη γυναίκα που αγάπησε, αλλά και το μαζοχιστικό αισθησιασμό αυτού του γάμου . Οι διακυμάνσεις της φωνής του, η σωματική του έκφραση και διάθεση αποτελούν αδιάσειστα στοιχεία της δημιουργίας ενός έξοχου, παραληρηματικού θεατρικού χαρακτήρα. Πρόκειται αναμφισβήτητα για μια από τις πιο άφθονες και συναρπαστικές θεατρικές ερμηνείες της χρονιάς.
Στο σύνολο της πρόκειται για μια παράσταση που θα πρέπει να μπει στο θεατρικό καλεντάρι. Όχι μόνο γιατί πρόκειται για την πρώτη παρουσίαση της αυτοβιογραφικής νουβέλας του Στριντμπεργκ, αλλά κυρίως γιατί σπάνια έχει κανείς την τύχη να δει μια σπουδαία ερμηνεία σε αντρικό μονόλογο, σε λόγο βιτριολικά σαρκαστικό και τραγικά κωμικό, μια ερμηνεία που να ξεδιπλώνει με τόση μαεστρία τις βαθύτερες ανθρώπινες ψυχικές εντάσεις.
Μετάφραση: Αντώνης Γαλέος
Σκηνοθεσία/Διασκευή: Κωνσταντίνος Χατζής
Επιμέλεια κίνησης: Χριστίνα Βασιλοπούλου
Σκηνική εγκατάσταση: Λία Ασβεστά
Παραγωγή: 5η Εποχή Τέχνης
Θέατρο Άλμα, (Ακομινάτου 15), Μεταξουργείο
