Τενεσί Ουίλιαμς Tennessee Williams (1911-1983)
Για τη ζωή και το έργο του Τενεσί Ουίλιαμς, τον οποίο θεωρώ ως έναν από τους μεγαλύτερους θεατρικούς συγγραφείς όλων των εποχών, έχω γράψει με την ευκαιρία κριτικών δοκιμίων που έχω συμπεριλάβει στα βιβλία μου Κριτική και Κριτική ΙΙ. Στο Κριτική γράφω για τα έργα Ξαφνικά πέρσι το καλοκαίρι (σελ. 60) και Η Κραυγή (σελ. 107). Στο Κριτική ΙΙ γράφω για το Τριαντάφυλλο στο στήθος (σελ. 165). Όλα, όπως και η τελευταία κριτική που έγραψα για τον Γυάλινο κόσμο, έχουν αναρτηθεί στη θεατρική ιστοσελίδα mytheatro.gr και δημοσιευτεί στη μόνιμη θεατρική μου στήλη της εφημερίδας “Ο Πολίτης”.
Έχοντας την εμπειρία της μελέτης ενός μεγάλου αριθμού θεατρικών έργων παρατήρησα ότι στην υπόθεση πάρα πολλών υπάρχει πάντα κάτι που αφορά στο παιδί. Ερεύνησα λίγο περισσότερο και το συμπέρασμα μου αποτέλεσε θέμα ομιλιών σε συνέδρια και γραπτών κειμένων μου που δημοσιεύτηκαν σε περιοδικά.
Στη Νύχτα της Ιγκουάνα όλα ξεκινούν από τη στιγμή που η μητέρα του ήρωα τον συλλαμβάνει να αυνανίζεται. Φυσικά και πολλές μητέρες ή πατέρες έχουν πιάσει τα παιδιά τους να αυτοϊκανοποιούνται αλλά όλα τα παιδιά δεν είναι ίδια. Οι εκφοβισμοί, οι ενοχές, οι τιμωρίες δρουν διαφορετικά σε κάθε παιδί, κάτι που διδάσκει η Παιδιατρική και κάτι για το οποίο οι γονείς πρέπει να συμβουλεύονται τον παιδίατρό τους. Στην προκειμένη περίπτωση η επίδραση έχει πολύ σοβαρά αποτελέσματα με ενοχές, ερινύες, φαντάσματα και πολλά άλλα ψυχολογικά προβλήματα που βασανίζουν για μια ολόκληρη ζωή. Ο νεαρός αυνανιστής ακολουθεί τον ιερατικό κλάδο αλλά δεν μπορεί να συνεχίσει κάτω από το βάρος του σχήματος με αποτέλεσμα τον αποσχηματισμό του. Τελικά με πολύ σοβαρά προβλήματα προσαρμογής βιοπορίζεται κάνοντας τον ξεναγό σε μια τουριστική εταιρεία τρίτης κατηγορίας.
Κριτική Στέλιος Αντωνιάδης
Το έργο
Η γραφή του έργου ξεκίνησε ως διήγημα το 1948. Το 1959 ο συγγραφέας το ξανάγραψε ως θεατρικό μονόπρακτο το οποίο αργότερα παρουσιάστηκε μετά από ξαναγράψιμο ως έργο σε τρεις πράξεις το οποίο ανέβηκε στο Broadway το 1961. Έχει μεταφερθεί στον κινηματογράφο δύο φορές, την πρώτη στη θαυμάσια ταινία του John Huston το 1964 με ένα εξαιρετικό καστ ηθοποιών (Richard Burton, Ava Gardner, Deborah Kerr και Sue Lyon κερδίζοντας ένα Όσκαρ. Υπάρχει και η δεύτερη, μεταγενέστερη κροατική παραγωγή του 2000. Στην Ελλάδα πρωτοπαρουσιάστηκε από τον μεγάλο Κάρολο Κουν στη θεατρική σεζόν 1963-1964.
Στην Ιθάκη του ο Καβάφης λέει: «Τους Λαιστρυγόνας και τους Κύκλωπας, τον άγριο Ποσειδώνα δεν θα συναντήσεις, αν δεν τους κουβανείς μες στην ψυχή σου, αν η ψυχή σου δεν τους στήνει εμπρός σου». Τί γίνεται όμως όταν τους κουβανείς για όλη σου τη ζωή μες την ψυχή σου και όταν η ψυχή σου τους στήνει συνεχώς εμπρός σου. Αυτή είναι η υπόθεση του έργου, κυρίως τα όσα υπάρχουν στην ψυχή του κεντρικού ήρωα που είναι όμοια με αυτά που υπάρχουν στην ψυχή του ίδιου του συγγραφέα, αλλά και των άλλων προσώπων.
Με το ξεκίνημα βλέπουμε τον ξεναγό Shannon (Ιωάννης Παπαζήσης) να φέρνει μια ομάδα τουριστριών, ανάμεσα στις οποίες υπάρχει και ένα κορίτσι 16 χρόνων, ανεψιά της αρχηγού του γκρουπ Miss Fellowes (Δήμητρα Βλαγκοπούλου). Η θεία της μικρής επιτίθεται στον ιερέα κατηγορώντας τον με έντονες φωνές και κραυγές ότι έχει βιάσει την ανήλικη. Στην πραγματικότητα όμως η νεαρή είναι εκείνη που του έχει ριχτεί. Βρίσκονται σε ένα φτηνό, στο μέσο του πουθενά, ξενοδοχείο στο Μεξικό (υπαρκτό παραθαλάσσιο ξενοδοχείο)το οποίο διευθύνει η φίλη του Maxine (Ιωάννα Κεχαγιόγλου) της οποίας ο σύζυγος έχει πεθάνει πρόσφατα. Ο Shannon προσπαθώντας να αντιμετωπίσει τις έντονες διαμαρτυρίες-κατηγορίες της θείας εξασφαλίζει τη συμπάθεια της ξενοδόχου η οποία, στον υπέρμετρο ερωτισμό της, ενδιαφέρεται κυρίως για τη σεξουαλική του ανταπόκριση.
Είναι μια γυναίκα που προσπαθεί να ξεπεράσει τα δικά της σοβαρά προβλήματα μέσω του σεξ. Ο ιερέας την παρακαλεί να τους φιλοξενήσει για να μην μπορούν να φύγουν φοβούμενος ότι θα κατηγορηθεί για αποπλάνηση ανηλίκου.
Στη δύσκολη αυτή φάση εμφανίζεται η ζωγράφος Hannah (Σύρμω Κεκέ) μαζί με τον τυφλό ποιητή παππού της Nonno (Γιώργος Μπινιάρης) ο οποίος προσπαθεί να ολοκληρώσει το τελευταίο ποίημά του. Απένταροι και οι δύο, μια και η ποίηση δεν είναι εμπορεύσιμο είδος γραφής, κατορθώνουν να φιλοξενηθούν στο ξενοδοχείο δωρεάν. Η ζεστή, ανθρώπινη σχέση που δημιουργείται μεταξύ του ξεναγού-ιερέα και της ήρεμης, όμορφης, φιλοσοφημένης ζωγράφου αποτελεί σημαντικό μέρος του έργου. Όλη η δράση διαρκεί ένα μόνο εικοσιτετράωρο και πιο συγκεκριμένα από το απόγευμα μέχρι τη νύχτα, κυρίως τη νύχτα μια και όπως λέει ο συγγραφέας «η μέρα προσγειώνει στην πραγματικότητα».
Τρεις χαρακτήρες με σοβαρά προβλήματα που ο καθένας αντιμετωπίζει τον Γολγοθά του με διαφορετικό τρόπο ανάλογα με τον χαρακτήρα και την ψυχολογία του. Η ξενοδόχος έχει βρει τη σεξουαλική διέξοδο, η ζωγράφος τη φιλοσοφική ενώ ο ιερέας συνεχίζει να βασανίζεται από τις σαρκικές του επιθυμίες βρίσκοντας διέξοδο στο αλκοόλ. Βασανίζεται όπως η δεμένη από τον λαιμό της ιγκουάνα την οποία προορίζουν οι μεξικανοί υπηρέτες για ένα εκλεκτό έδεσμα.
Στη συνέχεια ο παππούς ποιητής τελειώνει το ποίημα του και πεθαίνει, Η ζωγράφος φεύγει για να βρει τον έρωτα της ζωής της ενώ ο ιερέας αποφασίζει να μείνει στο ξενοδοχείο ως συνεργάτης της διευθύντριας. Επίσης όμως αποφασίζει να απελευθερώσει την ιγκουάνα ως ένα σύμβολο απαλλαγής από τα βάσανα μέσω της καλοσύνης και της ανθρωπιάς, κάτι που πολύ θα ήθελε να συμβεί στον ίδιο και στους υπόλοιπους (το έργο έχει πολλούς συμβολισμούς).
Η πλοκή δεν αποτελεί την ουσία του έργου αλλά μόνο ένα πλαίσιο για να παρουσιαστεί ο εσωτερικός ταραγμένος κόσμος του κεντρικού ήρωα. Πρόκειται για ένα εσωτερικό έργο που στηρίζεται κυρίως στον τρόπο με τον οποίο εκφράζει ο πρωταγωνιστής τους πνευματικούς του προβληματισμούς και τα ψυχολογικά του προβλήματα, τη μοναξιά, τη σαρκική αμαρτία, την τιμωρία, τη σεξουαλική καταπίεση, την εξάρτηση από το αλκοόλ και όχι μόνο. Βάλσαμο σε όλα αυτά ακόμα και η πρόσκαιρη ανθρώπινη επαφή.
Ποιος είπε πως στην Αμερική των μεγάλων ευκαιριών και των ονείρων όλοι οι άνθρωποι είναι ευτυχισμένοι, φυσικά υπάρχει και η άλλη Αμερική των losers.
Το δύσκολο αυτό έργο θεωρείται το τελευταίο σπουδαίο έργο του συγγραφέα. Μετά από αυτό έκανε κάποιες προσπάθειες αλλάζοντας στιλ οι οποίες όμως δεν είχαν την αναμενόμενη επιτυχία κάτι που τον πίκρανε ιδιαίτερα.
Συντελεστές
Στη μετάφραση της Μαρίας Μαγκανάρη δεν διέκρινα κανένα λάθος. Η δική της επίσης σκηνοθεσία παρουσιάζει το έργο με τον τρόπο που περίμενα, επικεντρώνεται κυρίως στα ψυχολογικά προβλήματα που βασανίζουν τους κεντρικούς ήρωες. Τα σκηνικά της Τίνας Τζόκα αποδίδουν τη μεξικάνικη ατμόσφαιρα. Τα κοστούμια της Ιωάννας Τσάμη προσπαθούν να ταιριάξουν στον χαρακτήρα των ηρώων του έργου. Οι φωτισμοί της Μαρίας Γοζαδίνου σωστοί. Η μουσική της Nalyssa Green πολύ καλή.
Παίζουν
Ο Ιωάννης Παπαζήσης χωρίς να θέλω να υποτιμήσω την πολύ καλή προσπάθειά του δεν νομίζω ότι εξάντλησε τις απαιτήσεις του ρόλου του αποσχηματισμένου ιερέα με τον ταραγμένο ψυχικό κόσμο. Αναπόφευκτα τον συγκρίνω με τον κινηματογραφικό Richard Burton αν και ίσως δεν πρέπει.
Η έμπειρη και καλή ηθοποιός Ιωάννα Κεχαγίογλου στον ρόλο της ξενοδόχου, από το κοστούμι μέχρι το ντεκολτέ, τα χρώματα και τη συμπεριφορά νομίζω ότι έμεινε στο πετσί του ρόλου με μια επιφανειακή ερμηνεία ενός ρόλου που έχει και βάθος.
Η Σύρμω Κεκέ ως ζωγράφος πιστεύω ότι πέτυχε να εκφράσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τον ρόλο της. Το ίδιο και ο Γιώργος Μπινιάρης ως ποιητής-παππούς.
Οι άλλοι ηθοποιοί: Δ. Βλαγκοπούλου, Βίκυ Κατσίκα, Πέτρος Μάλαμας ερμήνευσαν ικανοποιητικά τους πολύ πιο εύκολους ρόλους τους.
Διάρκεια 100 λεπτά
Στέλιος Αντωνιάδης