Το αριστούργημα του Κάρολου Ντίκενς “Μεγάλες Προσδοκίες”, ανεβαίνει για πρώτη φορά στην Ελλάδα, στο Σύγχρονο Θέατρο, σε σκηνοθεσία Λίλλυς Μελεμέ με τη Φιλαρέτη Κομνηνού, τον Αλέκο Συσσoβίτη, το Γιώργο Χριστοδούλου, και τη Νατάσα Εξηνταβελώνη.
- Κριτική Κατια Σωτηρίου
- Φωτογραφίες για το mytheatro Ελπίδα Μουμουλίδου
Το έργο
Ο Πιπ ένα ορφανό δεκάχρονο αγόρι, ταπεινής καταγωγής, βοηθά έναν κατάδικο να δραπετεύσει. Ενα χρόνο μετά, θα αρχίσει να κρατά συντροφιά στην εκκεντρική κυρία Χάβισαμ, μια γυναίκα της υψηλής κοινωνίας, η οποία ζει απομονωμένη από τότε που την εγκατέλειψε ο άντρας που θα παντρευόταν πριν από 30 χρόνια. Τις ελεύθερες του ώρες τις περνά παίζοντας με την όμορφη Εστέλα. Όταν μετά από χρόνια ο Πιπ μαθαίνει ότι έχει κληρονομήσει μια τεράστια περιουσία, από έναν άγνωστο ευεργέτη, θα μετακομίσει στο Λονδίνο. Τα παιδικά του όνειρα αρχίζουν να εκπληρώνονται και ως τζέντλεμαν πλέον, χρησιμοποιεί την νέα του κατάσταση για να πλησιάσει την Εστέλα.
Οι “Μεγάλες Προσδοκίες”, είναι γραμμένες ως «Bildungsroman» που είναι το ύφος του βιβλίου που ακολουθεί την ιστορία ενός χαρακτήρα καθώς μεγαλώνει και ωριμάζει. Αρχικά ο Ντίκενς έγραφε το μυθιστόρημά του και το εξέδιδε συγχρόνως σε συνέχειες, μέχρι το 1861 που οι Μεγάλες Προσδοκίες, κυκλοφόρησαν ως ενιαίο βιβλίο. Ξεχωρίζουν απ’ τα προηγούμενα μυθιστορήματα του Ντίκενς για το πιο ανθρώπινο, οικείο και ψυχαναλυτικό τους χαρακτήρα, καθώς, εξαιρώντας τον Κομπέισον που αντιπροσωπεύει το απόλυτα κακό, και τον Τζο με τη Μπίντυ (από τα πρόσωπα που εμφανίζονται στη θεατρική διασκευή) που είναι ουσιαστικά καλοί, όλοι οι βασικοί χαρακτήρες κινούνται στον ενδιάμεσο χώρο ως ατελή πλάσματα με τις ανθρώπινες αντιφάσεις τους. Οι “Μεγάλες Προσδοκίες” έχουν αναμφισβήτητη δραματική δύναμη, κι η τέχνη τους, καθώς και το “μήνυμα” που αναπτύσσονται σ’ αυτές τις συγκινητικές σελίδες, έχουν μια βαθύτερη ανθρώπινη ουσία.
Η περίοδος του μυθιστορήματος ήταν μια εποχή αλλαγής. Η Αγγλία επεκτάθηκε σε όλο τον κόσμο και έγινε μια πλούσια παγκόσμια δύναμη. Η οικονομία μεταβαλλόταν από μια γεωργική κυρίως σε μια βιομηχανική και βασισμένη στο εμπόριο. Καθώς ο κόσμος έγινε πιο δημοκρατικός, το ίδιο συνέβη και με τη λογοτεχνία. Σε αντίθεση με τη ρομαντική λογοτεχνία που προηγήθηκε – λογοτεχνία που επικεντρώθηκε στις δόξες των ανώτερων τάξεων – η βικτοριανή λογοτεχνία επικεντρώθηκε στις μάζες. Οι άνθρωποι ήθελαν πλέον πραγματικούς χαρακτήρες, σχέσεις και κοινωνικές ανησυχίες που είχαν σημασία. Ο Ντίκενς έγραψε ένα μυθιστόρημα γεμάτο ακραίες εικόνες – φτώχεια, πλωτές φυλακές, αλυσίδες, και μάχες μέχρι θανάτου και έχει ένα πολύχρωμο cast χαρακτήρων, που έχουν κερδίσει τη δική τους θέση στην αστική και λαϊκή κουλτούρα.
Η παράσταση
Η σκηνοθεσία της Λίλλυς Μελεμέ ακολουθεί τη λογική της ετεροτοπίας, που, κατά τον Φουκώ, δίνει ονομασία στον τόπο που δεν ανήκει σε συγκεκριμένο χωροχρόνο. Δημιουργεί έτσι μια σειρά εικόνων και σκηνών που κινoύνται μεταξύ πραγματικότητας και προσδοκιών, συνείδησης και υποσυνείδητου, κοινωνίας και ατομικού βίου, τοποθετημένη σε ένα πεδίο αμφίσημο και αμφίδρομο, καθώς ο παρών βίος των ηρώων μπερδεύεται πυρετικά, με εφιαλτικά όνειρα, με «φαντάσματα» από το παρελθόν τους, με αγνούς, αλλά και χαμένους έρωτες, με ανικανοποίητους πόθους, με προδομένες προσδοκίες. Για να υποστηρίξει αυτή την ετεροτοπία δημιούργησε ένα καλαίσθητο και συμβολιστικό, παρά την αφαιρετικότητά του, σκηνικό (Κωνσταντίνος Ζαμάνης) που μας δίνει εξαιρετικές εικαστικές εικόνες με τη διάταξη των ηθοποιών επί σκηνής και με τα δύο επίπεδα δράσης. Η γεωμετρία της αίθουσας ήταν ξεκάθαρα μοντερνική, μια πρόταση που υποστηρίχθηκε από την εξίσου, και ουσιωδώς μοντερνική παρουσίαση ολόκληρης της παράστασης, που ξεφεύγει από την αναμενόμενη βικτωριανή εποχή του Ντίκενς, συγκροτώντας ένα συμπαγές όλον αισθητικής άποψης.
Κατάφερε έτσι ως επί το πλείστον να διατηρήσει το ύφος του ειρωνικού δραματικού γκροτέσκου, που ήθελε να περάσει ο Ντίκενς, αλλά κυρίως να σαρώσει τις αρκετές ατέλειες της δραματουργικής προσέγγισης. Είναι δύσκολο εγχείρημα να συμπυκνωθεί ένα υπέροχο και πυκνό λογοτεχνικό έργο σε μιάμιση ώρα, ωστόσο η δραματουργική επεξεργασία χρειαζόταν μια πιο καθαρή γραμμή, ειδικά για το θεατή που δεν είχε διαβάσει το βιβλίο ή δεν είχε δει κάποια από τις κινηματογραφικές διασκευές του, καθώς αφήνει αρκετά κενά στη συνέχεια της ιστορίας, αλλά και προσεγγίζει κάπως επιδερμικά την κοινωνική πραγματικότητα που περιγράφει τόσο αναλυτικά ο Ντίκενς, την υποκρισία και την έπαρση, τη γκρίζα, συννεφιασμένη και απάνθρωπη καθημερινότητα του Λονδίνου. Είναι επίσης αξιοσημείωτο ότι το φινάλε που επιλέχθηκε δεν είναι το πρωτότυπο, αλλά αυτό που ξαναέγραψε ο Ντίκενς όταν πια εκδόθηκε το έργο ως βιβλίο, μετά από πιέσεις κριτικών, που χαρακτήρισαν το αρχικό τέλος πολύ ψυχαναλυτικό και απαισιόδοξο για το μέσο αναγνώστη.
Η σκηνοθεσία της Μελεμέ έδωσε έμφαση στους χαρακτήρες και τις ρωγμές τους, και παρέδωσε ένα αρκετά σφιχτοδεμένο σύνολο, με ίσως ένα μικρό πλατειασμό στο χορό της Εστέλα, που όμως εγγράφεται στις ατμοσφαιρικές – αν και όχι αναγκαίες σκηνές της παράστασης. Η κίνηση των σωμάτων στο χώρο, που αναζητούν τη σύνδεση και οι φωτιστικές παρεμβάσεις υποκαθιστούν την ρεαλιστική αναπαράσταση και υποστηρίζουν το σκηνοθετικό όραμα. Οι φωτισμοί της Μελίνας Μάσχα αποτέλεσαν ατού της παράστασης παίζοντας με υποφωτισμένα κάδρα και σκιές και δημιουργώντας υπέροχες εικόνες. Στα θετικά της παράστασης και ενδυματολογικές επιλογές (Βασιλική Σύρμα), που ισορροπούν ανάμεσα στο τώρα και στο άλλοτε – η όψη της διδος Χάβισαμ θα πρέπει να καταγραφεί ως μια από τις πιο ενδιαφέρουσες μεταμορφώσεις των τελευταίων ετών.
Οι ερμηνείες
H Φιλαρέτη Κομνηνού με τη σπάνια θεατρικότητα και πνευματικότητα που τη διακρίνει υπερασπίζεται την δεσποινίδα Χάβισαμ με εκρηκτική δύναμη σε μια θεατρική στιγμή που θα την ακολουθεί. Η ερμηνεία της εξαιρετικά πυκνή και υπονοηματική, δηλητηριώδους ειρωνικής αμφισημίας, και εσωτερικών μετεωρισμών μας μεταφέρει στον τραγικό κόσμο μιας σχεδόν σουρεάλ και υπερβατικής Χάβισαμ, που όμως πάσχει, που ζει στην ίδια ώρα της ημέρας, τότε που ο χρόνος σταμάτησε για πάντα ραγίζοντας της την καρδιά. Eυάλωτη και ταυτόχρονα σκληρή, τραγικά εγκλωβισμένη στο εγώ της και συνυπεύθυνη για τις δυστυχίες που συσσωρεύονται γύρω της, η κα Χάβισαμ της Κομνηνού υποφέρει, πενθεί αλλά και χειραγωγεί αποπροσωποποιώντας τους γύρω της και κάνοντας τους πιόνια σε ένα οδυνηρό παιχνίδι – μέχρι τη στιγμή που η Εστέλλα θα εναντιωθεί σε αυτό το παιχνίδι ζωής που οργάνωσε για εκείνη και τον Πίπ. Τότε, η πρωτογενής ανάγκη του ανήκειν θα την οδηγήσει σε μια επώδυνη πορεία προς την εξανθρωποίηση, που ολοκληρώνεται με έναν λυγμικό μονόλογο της Κομνηνού, υψηλής συγκινησιακής φόρτισης. Στην ίσως πιο δυνατή σκηνή της παράστασης, της μπαλάντας, σε ένα ρεσιτάλ αδιαπραγμάτευτης βιρτουοζιτέ, η Φιλαρέτη Κομνηνού διαρρηγνύει την υποκριτική γραμμή του ψυχολογικού ρεαλισμού απογειώνοντας την παράσταση.
Ο Γιώργος Χριστοδούλου προσεγγίζει το ρόλο του Πιπ με ευαισθησία, τρυφερότητα και δεινή σωματικότητα ,ισορροπώντας έξοχα ανάμεσα στον ρομαντισμό και στο υφέρπον δράμα Με το ζεστό συναισθηματισμό και την ειλικρινή αθωότητα του, η ερμηνεία του ωριμάζει μαζί με τον ήρωα του και καταλήγει σε μια συγκινητική έκρηξη όταν φτάνει πια σε μια συνειδητοποίηση συνακόλουθη με αυτήν της μάταιης και ερημικής ύπαρξης του, στη διάψευση των προσδοκιών του. Ο Πιπ του τα έχει «όλα». Απογοήτευση, αγωνία, τραγικότητα, κοινωνιολογικές και ηθικές προεκτάσεις, χιουμοριστικά σχόλια, αισιοδοξία, αλλά κυρίως θεατρικότητα και πάθος.
Ο Αλέκος Συσσοβίτης, προσδίδει στον κατάδικο Μάγκουιτς την στιβαρότητα που απαιτεί ο ρόλος του. Η λιτότητα της ερμηνείας του είναι καίριας σημασίας για την σωστή αποτύπωση της πρόθεσης του Μαγκουιτς, που συνδέεται με δυο ιδιαίτερα δυνατά μηνύματα του κειμένου: τη δύναμη του σεβασμού και της ευγνωμοσύνης, αλλά και το αναπόφευκτο αποτέλεσμα του παρελθόντος στο παρόν. Ο ενθουσιασμός και η αμεσότητα του στη σκηνή της αποκάλυψης της ταυτότητας του ευεργέτη είναι από τα θετικά στοιχεία της ερμηνείας του.
Η Νατάσα Εξηνταβελώνη, ηθοποιός με ωραία παρουσία και κίνηση, πλάθει μια ενδιαφέρουσα, ελκυστική και αισθησιακή Εστέλα, αλλά ανά στιγμές παγιδεύεται από την παγωμένη καρδιά της ηρωίδας της, και γίνεται ίσως λίγο πιο άχρωμη.
Οι ικανοί Κωνσταντίνος Γεωργαλής και Λήδα Κουτσοδασκάλου παρά το γεγονός ότι ενσαρκώνουν πολλαπλούς ρόλους, γεγονός που δεν επιτρέπει την εμβάθυνση στους χαρακτήρες τους, καταφέρουν να αφήσουν θετικό αποτύπωμά με την κίνηση και την εκφραστικότητα τους, πλαισιώνοντας άξια τους πρωταγωνιστικούς ρόλους.
Στο σύνολο της πρόκειται για μια ιδιαίτερα ατμοσφαιρική παράσταση, ανθρώπινη, με ψεγάδια αλλά και βαθιά συγκινητικές στιγμές, στην οποία ζωγραφίζονται οι χαμένες προσδοκίες, τα πάθη, τα ελαττώματα, οι προβληματικές σχέσεις, ο πόνος της ανέφικτης ευτυχίας, η ανάγκη για αγάπη και ειλικρίνεια, ο έρωτας που καταλύει τις άμυνες. Οι θεματικές αυτές αναπτύσσονται σε κύκλους, τονίζοντας τον εγκλωβισμό των ηρώων στο αναπόδραστο της τύχης. Μια σημαντική, αντισυμβατική παράσταση με έντονη εικαστική ματιά, που αξίζει να δείτε.
Συντελεστές
Σκηνοθεσία: Λίλλυ Μελεμέ
Μετάφραση-Διασκευή: Μαριλένα Παναγιωτοπούλου
Σκηνικά: Κωνσταντίνος Ζαμάνης
Κοστούμια: Βασιλική Σύρμα
Φωτισμοί: Μελίνα Μάσχα
Μουσική: Σταύρος Γασπαράτος
Κίνηση-Χορογραφία: Μόνικα Έλενα Κολοκοτρώνη
Βοηθός σκηνοθέτιδος: Μαριτίνα Αστρά
Βοηθός συνθέτη: Γιώργος Μιζήθρας
Βοηθοί ενδυματολόγου- Ειδικές κατασκευές: Κυράννα Γκιόκα, Αφροδίτη Αναστοπούλου
Trailer: Φώτης Φωτόπουλος
Υπεύθυνη Επικοινωνίας Παράστασης: Ελεάννα Γεωργίου
Οργάνωση Παραγωγής: Λίνα Αξιωτάκη, Μαρία Αναματερού
Παραγωγή: Ομάδα Νάμα – Λυκόφως Ι.Κ.Ε.
Παίζουν: Φιλαρέτη Κομνηνού, Αλέκος Συσσοβίτης, Γιώργος Χριστοδούλου, Νατάσα Εξηνταβελώνη, Κωνσταντίνος Γεωργαλής, Λήδα Κουτσοδασκάλου
Styling φωτογράφισης: Βασιλική Σύρμα | Mακιγιάζ: Αχιλλέας Χαρίτος
Κοστούμια: Βεστιάριο Κώνστα | Περούκα κας Φ.Κομνηνού: Στέφανος Βασιλάκης