Ένα χρόνο μετά το θάνατο του ποιητή, στιχουργού και συγγραφέα Μάνου Ελευθερίου, το φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου παρουσιάζει στην Πειραιώς 260 την παραγωγή Ξένες πόρτες, με τη Νένα Μεντή, σε σκηνοθεσία Μάνου Καρατζογιάννη.
- Κριτική Κάτια Σωτηρίου
Οι Ξένες πόρτες είναι ένα αδημοσίευτο κείμενο που ηχογράφησε και απομαγνητοφώνησε ο Μάνος Ελευθερίου μέσα από τη διήγηση της γιαγιάς του Ευαγγελίας Διγενή και, πέντε χρόνια πριν φύγει από τη ζωή, το εμπιστεύτηκε στη Νένα Μεντή. Οι συντελεστές του έργου δούλεψαν πάνω σε αποσπασματικές περιγραφές για να συνθέσουν ένα κείμενο που θα αφηγείτο με νοηματική και χρονική συνέχεια τη ζωή της γυναίκας αυτής που γεννήθηκε στη Σύρο και έζησε τα πρώτα χρόνια της μέσα στη φτώχεια, την ανάγκη και το κατεστημένο μιας κλειστής κοινωνίας στις αρχές του 20ού αιώνα.
Η παράσταση επικεντρώνεται δραματουργικά σε δυο κύριους άξονες: από τη μία πλευρά είναι οι εικόνες από την καθημερινότητα της Ευαγγελίας Διγενή και της οικογένειάς της και του κοινωνικού της περίγυρου στη Σύρο και από την άλλη είναι η αποτύπωση ιδεών και εννοιών όπως η ανθρώπινη αξιοπρέπεια, η ζωή, η κοινωνική ταξικότητα, η αδικία. Το κείμενο ακροβατεί ανάμεσα στο κωμικό και στο τραγικό και αυτό βοηθά στην πιο σαρωτική διήγηση, στην εσωτερική διαδρομή, στο οδοιπορικό μίας γυναίκας στις μνήμες εκείνες τις απέθαντες, σε εκείνα τα περιστατικά που την όρισαν στα πρώτα, σημαντικά, παιδικά και εφηβικά χρόνια της.
Στο κείμενο είναι σαφείς οι μεγάλες αντιθέσεις της ακόμα κοινωνικά άγουρης Ελλάδας μέσα από τα μάτια μιας απλής γυναίκας με πρωτόγονη, λόγω ηλικίας, σκέψης, που δεν αμφισβήτησε, αν και αντιστάθηκε στις συντηρητικές ιδέες της κοινωνίας στην οποία έζησε. Η αφήγηση της ζωής της ηρωίδας χωρίζεται σε εννιά κεφάλαια, και ένα επιμύθιο. Τα εννιά κεφάλαια βυθίζουν το θεατή, μέσα από τις προσωπικές περιγραφές και πληροφορίες στην κριτική των ηθών, αντιλήψεων, συμπεριφορών και των «διαστρωματώσεών» της εποχής στη Σύρο, ωστόσο διακόπτονται απότομα, σαν την κασέτα μιας εποχής που κόβεται απότομα και έτσι η απομαγνητοφώνηση αναγκαστικά σταματά. Το σταμάτημα αυτό της «κασέτας», γίνεται με σεβασμό στην ιστορία της γυναίκας όπως καταγράφηκε από τον εγγονό της, και μας υπενθυμίζει και την πρόωρη απώλεια του Μάνου Ελευθερίου, ίσως όμως εδώ θα χρειαζόταν μια επιπλέον δραματουργική προσθήκη από τους Θανάση Νιάρχο – Χριστιάνα Μαντζουράνη για να ομαλοποιηθεί το πέρασμα στο επιμύθιο… αλλά και για να ικανοποιηθεί η όρεξη του κοινού, που σαφώς ήταν μεγαλύτερη λόγω της ερμηνείας της Νένας Μεντή.
Στο μινιμαλιστικό, αλλά προσεκτικά επιλεγμένο σκηνικό του Γιάννη Αρβανίτη, η Νένα Μεντή, που συνεχίζει με επιτυχία τις μονολογικές ερμηνείες της μετά την Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου, με την ένταση της, και έχοντας ακάματο συνοδοιπόρο την πολυτονικότητα της φωνή της, επικοινωνεί με τις λέξεις και το βλέμμα της παλλόμενα αισθήματα και συναισθήματα, ενώ φωτίζει, με δεξιοτεχνία, όλη την αμφίθυμη ψυχολογική κατάσταση της ηρωίδας της, που στην αφήγηση της απευθύνεται στον εγγονό της Μάνο Ελευθερίου που είναι «παρών» μέσα από μια σκιά που δημιουργείται στο πλάι της σκηνής.
Η θλίψη και η λαχτάρα, η αγωνία, η αποφασιστικότητα και η απόρριψη, η οδύνη και ο πόνος εναλλάσσονται με μαεστρία στην ερμηνεία της Νένας Μεντή, που λειτουργεί πειστικά στην εικόνα του δραματικού προσώπου σε συνδυασμό με μια δουλεμένη εκφορά λόγου. Η πάντα χειμαρρώδης της ερμηνεία προκαλεί τον θεατή να μάθει ακόμα περισσότερα για την ζωή της Ευαγγελίας Διγενή, γιατί έχει την στόφα και τα εκφραστικά μέσα για να καταφέρει να περάσει στο κοινό το λόγο μιας γνήσιας, λαϊκής γυναίκας. Ίσως για αυτό μένει ένα αίσθημα ανικανοποίητου, και επιθυμίας για περισσότερο, στο απότομο σταμάτημα της “κασέτας”.
Η σκηνοθετική γραμμή του Μάνου Καρατζογιάννη, που είναι ένας καλλιτέχνης με αποδεδειγμένη αγάπη για τα ελληνικά κείμενα, κινείται λιτά και επιτρέπει στο κείμενο και την ερμηνεία να έχουν τον πρώτο λόγο, χωρίς επιπλέον σκηνοθετικά ευρήματα, αλλά με μια σαφή απεύθυνση προς τον θεατή. Βαρύνουσας σημασίας, αλλά διακριτικής παρουσίας τα τραγούδια του Μάνου Ελευθερίου και η μουσική μέσα από την επιμέλεια του Γιώργου Ανδρέου, λειτουργικοί οι φωτισμοί του Αλέξανδρου Αλεξάνδρου.
Στο σύνολο της η παράσταση είναι ένας φόρος τιμής στο Μάνο Ελευθερίου και την ιστορία της οικογένειας του, μέσα από το λόγο και τη ματιά μιας γυναίκας λαϊκής, που μεγάλωσε μέσα σε μια οικογένεια και μια κλειστή κοινωνία που έπρεπε να διαφυλάξει τα μυστικά της, τα ήθη της και την κανονικότητα της, σε βάρος πολλές φορές μιας νέας ψυχής.
Πληροφορίες
Με ελληνικούς και αγγλικούς υπέρτιτλους
Δραματουργική επεξεργασία – σκηνοθεσία: Μάνος Καρατζογιάννης
Δραματουργική συνεργασία: Θανάσης Νιάρχος – Χριστιάνα Μαντζουράνη
Μουσική: Γιώργος Ανδρέου
Σκηνικά: Γιάννης Αρβανίτης
Κοστούμια: Βασιλική Σύρμα
Φωτισμοί: Αλέξανδρος Αλεξάνδρου
Ερμηνεία: Νένα Μεντή
Διεύθυνση παραγωγής: Μαρία Κωνσταντάκη
Video: Δήμητρα Τρούσα
Διάρκεια: 70 λεπτά