Το συγγραφικό ρεύμα που έχει χαρακτηριστεί ως in-yer-face theatre, αποτελεί ένα από τα πιο πρόσφατα συγγραφικά κινήματα που έχουν αναγνωριστεί και, μολονότι δεν έχει περάσει αρκετός καιρός ώστε να φανεί αν η συγκεκριμένη θεατρική τάση θα αντέξει στον χρόνο, από την δεκαετία του ’90 που γεννήθηκε, έργα του in-yer-face theatre συνεχίζουν να ανεβαίνουν όχι μόνο στην γενέτειρα Αγγλία, αλλά και σε άλλες χώρες.
Η ονομασία είναι δύσκολο να μεταφραστεί επακριβώς στην γλώσσα μας. Το «στα μούτρα σου» θέατρο θα πλησίαζε μία κυριολεκτική προσέγγιση, όμως θα έλειπε ίσως η μεταφορική του λειτουργία που το συνοδεύει στα αγγλικά, όπου και χρησιμοποιείται στην αργκό για να δηλώσει κάτι προκλητικά επιθετικό.
Η ονομασία in-yer-face theatre χρησιμοποιήθηκε για να ομαδοποιήσει έργα που έκαναν την εμφάνισή τους στην Μεγάλη Βρετανία την δεκαετία του 1990 και παρουσίαζαν πολλά κοινά χαρακτηριστικά, τα οποία και θα εξετάσουμε παρακάτω. Πολλοί υποστηρίζουν ότι οι συγγραφείς που έχουν συνδεθεί με το συγκεκριμένο κίνημα, ανήκουν στην γενιά παιδιών που μεγάλωσαν στην Αγγλία της Θάτσερ και τα έργα τους αποτελούν την αντίδρασή τους στο πολιτικοοικονομικοκοινωνικό πλαίσιο που στιγμάτισε την Αγγλία την εποχή της Σιδηράς Κυρίας: μια εποχή διάσπασης και αποπροσανατολισμού της Αριστεράς και του Εργατικού Κόμματος, την εποχή που ο Ψυχρός Πόλεμος επηρέαζε ολόκληρη την παγκόσμια ισορροπία και η ελεύθερη αγορά του καπιταλισμού ήδη ετοίμαζε το έδαφος για την κρίση που θα ακολουθούσε με στερήσεις και βαριές φορολογίες που υπόσχονταν πως θα ακολουθούσε ευημερία.
Η γενική αίσθηση αυτού του είδους του θεάτρου είναι ότι οι συγγραφείς επιστρατεύουν την τεχνική του σοκ, προκειμένουν να κινητοποιήσουν το κοινό, φέρνοντας μέσα στα μούτρα των θεατών θέματα ταμπού, (αιμομειξία, βιασμούς, ψυχικές ασθένειες, αυτοκτονία), και επιστρατεύοντας αισθητικά, υφολογικά, θεματικά το χυδαίο και το προκλητικό. Οι συγγραφείς αυτοί γοητεύονται από το ακραίο, είτε πρόκειται για κάτι συναισθηματικό είτε για κάτι σωματικό, και δεν διστάζουν να απεικονίσουν επάνω στην σκηνή ακόμα και σκηνές ωμής βίας, σεξουαλικής κακοποίησης, σωματικών ακρωτηριασμών, συνοδευόμενες από μία γλώσσα που κυλάει με καταιγιστικό ρυθμό και έναν διάλογο δυνατό, που συχνά εμπεριέχει βωμολοχίες. Ακόμα και τα «θύματα» στα έργα του in-yer-face θεάτρου, δεν είναι αθώα, παρά συνένοχα. Οι συγγραφείς δεν θεωρούν το θέατρο πηγή ευχαρίστησης και διασκέδασης˙ πρωταρχικός τους στόχος είναι να εμφυσήσουν μία αίσθηση δέους και φρίκης, τρόμου και φόβου, ώστε ο θεατής στην συνέχεια να σκεφτεί και να λάβει θέση απέναντι στην σκληρότητα και την έλλειψη ανθρωπιάς στον κόσμο. Γίνεται έτσι μία μορφή εμπειρικού θεάτρου. Επηρεασμένοι από το Θέατρο του Παραλόγου και το Θέατρο της Σκληρότητας του Αρτό, οι συγγραφείς του in-yer-face theatre κατακρίνουν την σύγχρονη κοινωνία και την ανοησία του ανθρώπου και επιθυμούν να εμπλέξουν συναισθηματικά τον θεατή άμεσα με όσα συμβαίνουν στην σκηνή.
Τα έργα αυτά πρωτοπαρουσιάστηκαν σε μικρά θέατρα, με το κοινό πολύ κοντά στην σκηνή και τους ηθοποιούς, κάτι που επέτεινε το σοκ των θεατών και που κι αυτό συνέβαλε στην ονομασία του ρεύματος, εφόσον αποτελούσε σκοπό των ίδιων των συγγραφέων οι θεατές να αισθανθούν άβολα από την εγγύτητα όσων συμβαίνουν επί σκηνής, ακόμα και μια αίσθηση κλειστοφοβίας και απειλής ή παραβίασης του προσωπικού τους χώρου. Ό,τι αποτρόπαιο συνέβαινε στην σκηνή και τους ηθοποιούς, σερβιριζόταν ακριβώς «στα μούτρα» των θεατών.
Αυτού του είδους το θέατρο γεννήθηκε ως αντίδραση στο θέατρο της δεκαετίας του 1980 και ήταν ξεκάθαρη η πρόθεση των συγγραφέων για κοινωνική αλλαγή: έργα που μιλούσαν για θέματα που η κοινωνία ευχαρίστως σκούπιζε και έκρυβε κάτω από το χαλάκι. Πλέον, οι συγγραφείς που φαίνονταν σαν τα «κακά παιδιά» του θεάτρου, δημιούργησαν στο θέατρο το αντίστοιχο κίνημα του «ροκ-εντ-ρολ». Και οι σκηνές που επέλεγαν να τους παρουσιάσουν, μεταβλήθηκαν σε στέκια σχεδόν επαναστατικά. Απομακρυνόμενοι από την θεατρική νόρμα υφολογικά, γλωσσολογικά και θεματικά, οι συγγραφείς αυτοί ήρθαν σαν μία έκρηξη, προκειμένου να αφυπνίσουν τον θεατή και να τον θέσουν εκτός της ασφαλούς του ζώνης.
Το Royal Court Theatre έπαιξε έναν άκρως σημαντικό ρόλο, παρέχοντας βήμα στους συγγραφείς αυτούς και ανεβάζοντας έργα που θα σόκαραν –και ίσως και να «αηδίαζαν»– στο πρώτο τους ανέβασμα. Έγινε το καταφύγιο όπου συγγραφείς όπως οι Sarah Kane, Mark Ravenhill και Anthony Neilson, θα μπορούσαν να γράψουν και να ακουστούν. Οι τρεις αυτοί συγγραφείς θεωρούνται οι μεγαλύτεροι εκπρόσωποι του είδους, ενώ και άλλες μικρές θεατρικές σκηνές του Λονδίνου δεν θα αργούσαν να φιλοξενήσουν έργα αυτού του ρεύματος, όπως το Bush Theatre, το Hampstead Theatre, το Soho Theatre, το Finborough και η Almeida.
Η Sarah Kane είναι ίσως η συγγραφέας που έχει περισσότερο ταυτιστεί με το in-yer-face theatre, πιθανόν και λόγω της προσωπικότητάς της και του πρόωρου θανάτου της˙ αυτοκτόνησε στα 28 της χρόνια, έχοντας υποβάλει η ίδια τον εαυτό της σε Ίδρυμα, καθώς αναγνώριζε πως έπασχε από κατάθλιψη. Εμφανίστηκε στην θεατρική σκηνή του Λονδίνου σαν μία έκρηξη με το «Blasted» το 1995 και έγραψε συνολικά πέντε θεατρικά. Στην Ελλάδα την έφερε για πρώτη φορά ο Λευτέρης Βογιατζής με την παράσταση-ορόσημο «Καθαροί πια» το 2001 και από τότε έργα της παίζονται πολύ συχνά, καθώς το αθηναϊκό κοινό φαίνεται να την έχει αγαπήσει. Ενώ, ο Θωμάς Μοσχόπουλος ανέβασε στην σκηνή του Αμόρε το περιβόητο «Shopping and fucking» του Mark Ravenhill το 1997, έναν χρόνο ακριβώς μετά το πρώτο του ανέβασμα στο Λονδίνο! Η πρώτη παράσταση in-yer-face θεάτρου στην χώρα μας!
Έχουν περάσει λίγα μόλις χρόνια από την άνθηση του in-yer-face theatre και είναι πολύ νωρίς να το χαρακτηρίσουμε ως ένα από τα σημαντικότερα κεφάλαια στην ιστορία θεάτρου, που θα μείνει διαχρονικό. Εντούτοις, αυτό που μπορούμε να πούμε με σιγουριά, είναι πως μάλλον έχει ακόμα κάτι να μας πει, εφόσον καλλιτέχνες και κοινό φαίνεται να εξακολουθούν να το επιλέγουν.