Κριτική Κάτια Σωτηρίου
Υπάρχουν κάποιες παραστάσεις που δεν σου επιτρέπουν ακριβώς να γράψεις μια κριτική με τη στενή έννοια. Ίσως γιατί οι ίδιοι οι συντελεστές δημιουργούν κάτι πιο πολύπλευρο, κάτι πιο σημαντικό από μια «θεατρική παράσταση». Δημιουργούν μια θεατρική εμπειρία, και καλούν το κοινό να τους ακολουθήσει σε ένα ταξίδι βιογραφικό, βιωματικό αλλά και ταυτόχρονα κυνικό και αυτοσαρκαστικό.
Υπόθεση του Έργου: Πρόκειται για την αληθινή ιστορία της διπολικής μητέρας του συγγραφέα. Η Κατερίνα έχει μόλις αυτοκτονήσει και αρχίζει να αφηγείται την καταραμένη ζωή της. Φάρμακα, χάπια, σύζυγος και γιος, αγάπη και μίσος, ομοφυλοφιλία, αυτοσαρκασμός, χιούμορ ανακατεμένο με πόνο, στοργή μέσα από στριγγλιές, και απόπειρες αυτοκτονίας αποτελούν τη χαοτική πραγματικότητα της ηρωίδας που παλεύει με τη διπολική διαταραχή και γραπώνεται από όποιον μπορεί, με αποτέλεσμα να παρασύρει μια ολόκληρη οικογένεια στη δίνη της αρρώστιας της.
Η Κατερίνα βγαίνει από το βιβλίο της, και μας καλεί στην αβάσταχτη πραγματικότητα της, που αποτελείται όμως από πολλή αγάπη, πολύ φόβο, από ζωή, και θάνατο. Το αρχικό κείμενο – βιβλίο του Αύγουστου Κορτώ, είναι αυτό που δίνει τη βάση, αλλά και που υποδηλώνει το ύφος, κατά μια έννοια, στον Γιώργο Νανούρη που ανέλαβε το δύσκολο ρόλο να σκηνοθετήσει έναν συνταρακτικό μονόλογο, και που έμεινε εξαιρετικά πιστός στο πνεύμα του βιβλίου.
Κριτική της Παράστασης
«Ο γιος μου με βρήκε». Η έναρξη του έργου, με την επανάληψη της ίδιας φράσης ξανά και ξανά σε πολλαπλές, σχεδόν βάναυσα βασανιστικές κραυγές από την «Κατερίνα» της Λένας Παπαληγούρα, προϊδεάζει το θεατή για το τί θα επακολουθήσει: ένα ταξίδι στις αισθήσεις, τις παραισθήσεις, τους φόβους και τις αντικρουόμενες πτυχές μιας γυναίκας που έζησε την αρρώστια της, και που θέλησε να ξεφύγει από αυτήν.
Η Κατερίνα μας περιγράφει σε καταιγιστικό ρυθμό την οικογένεια της, τα προβλήματα που αντιμετώπισε, τις αγωνίες της στην εφηβεία, την πρώτη συνάντηση της με την αρρώστια. Και κάπου εκεί, από τον καταιγιστικό ρυθμό, περνάμε σε μια εσωτερικότητα, στο βύθισμα της αρρώστιας και των χαπιών. Η εναλλαγή ρυθμού κατά τη διάρκεια της παράστασης είναι συνεχής, οι ρυθμοί ανεβαίνουν και πέφτουν ακολουθώντας την ψυχική μετάπτωση της ηρωίδας, που συνθέτει το πολύπλοκο, και εξαιρετικά εύθραυστο παζλ της ζωής της. Οι προσπάθειες της να αντιμετωπίσει την αρρώστια, η κυνικότητα και ο αυτοσαρκασμός της – έντονα παρόντα στοιχεία και στο βιβλίο του Κορτώ – είναι συνταρακτικές και καθηλωτικές.
Ο Γιώργος Νανούρης σκηνοθέτησε την παράσταση με έναν τρόπο που δείχνει όχι μόνο βαθύ σεβασμό στο πρωτότυπο υλικό, αλλά κυρίως μεγάλη ωριμότητα – κάτι που βλέπουμε και φέτος στην παράσταση της Χαρούλας Αλεξίου. Βρίσκεται συνεχώς κοντά στη σκηνή, για να υπερφωτίζει ή να υποφωτίζει την ηρωίδα του, να γίνεται κυνηγός και εφιάλτης της, με τη χρήση ενός απλού φακού χειρός. Η ηρωίδα του, αλλά και οι μανιοκαταθλιπτικές εκφράσεις και εξάρσεις τονίζονται με το φως: η ολόφωτη σκηνή του καταιγισμού περιγραφών της Κατερίνας, δίνει τη θέση της σε μια σκοτεινή σκηνή, στην οποία η ηρωίδα ασθμαίνοντας περιγράφει την κατάσταση της, κάτω από το φως του φακού που την ακολουθεί, και που δημιουργεί ένα παιχνίδι σκιών. Η Λένα Παπαληγούρα, αλλά και ο Λόλεκ που βρίσκεται συνέχεια στη σκηνή με την κιθάρα του, μεταμορφώνονται κάτω από το φως του φακού σε τεράστιους χαρακτήρες, αλλά και σε άμορφες παρουσίες, σχεδόν χωρίς διακριτά χαρακτηριστικά. Κι ενώ όλη αυτή η συμμετοχή του Νανούρη στη σκηνή είναι άμεση και έντονη, παίζοντας όχι μόνο το ρόλο του σκηνοθέτη, αλλά επί της ουσίας και του Κορτώ, ταυτόχρονα είναι εξαιρετικά διακριτική ως προς την ηρωίδα: την κατευθύνει σκηνοθετικά κάθε στιγμή, αλλά αφήνοντας της πεδίο ανοιχτό. Αυτό που ξεκίνησε ως ανάγκη, γίνεται το πιο σημαντικό σκηνοθετικό στοιχείο της παράστασης, που την καθιστά εξαιρετικά οικεία, και πολύ προσωπική. Ειδικά μάλιστα, καθώς ο χώρος είναι απόλυτα αφαιρετικός, χωρίς κανένα σκηνικό, και μόνα στοιχεία δυο μικρόφωνα. Είναι εξάλλου τόσο μεγάλος ο θόρυβος, και τόση η ένταση στο μυαλό της ηρωίδας, που μόνο ένας απόλυτα άδειος χώρος θα ήταν λειτουργικός για την έκφραση της διπολικότητας.
Εξαιρετικό, όσο και απλό, το εύρημα των λευκών σελίδων, που μας συστήνουν την οικογένεια της Κατερίνας, αλλά και όλες τις λέξεις που τελικά θα τη συνοδεύουν στην ζωή της: η αρρώστια της, τα φάρμακα της, η ομοφυλοφιλία του γιου της. Όταν η αλήθεια γράφεται με λέξεις, τότε αποκτά πιο καθολικό, πιο απόλυτο χαρακτήρα. Δεν μπορείς να της ξεφύγεις πια.
Αφήνουμε τελευταία τη Λένα Παπαληγούρα. Αγαπημένη παρουσία στο θέατρο, με ήδη δυνατές ερμηνείες στο θέατρο, εδώ περνά σε άλλα επίπεδα. Γιατί η Λένα γίνεται η Κατερίνα. Γίνεται καθηλωτική, συγκλονίζει, ταράζει, συγκινεί. Είναι σπάνιες οι φορές που έχει κάποιος την τύχη να δει μια ερμηνεία τόσο πλήρη, τόσο βαθιά, τόσο αληθινή. Μεταμορφώνεται σε «Κατερίνα», βιώνει την απώλεια της ταυτότητας της, του εαυτού της, της επικοινωνίας των ανθρώπων γύρω της, εκφράζει την απέραντη αγάπη της για το παιδί της. Οι έρωτες της, τα χάπια, οι εκρήξεις βίας και χαράς, η αποτυχημένη εγκυμοσύνη, αλλά κυρίως η αγάπη για τον γιο της Πέτρο, εκφράζονται από τη Λένα Παπαληγούρα με τόση κατανόηση και εύθραυστο σαρκασμό, που καταφέρνουν να ταράξουν το θεατή συθέμελα. Η υπέροχη, όσο και αστεία αντίδραση της στην εξομολόγηση ότι το αγόρι της θαυμάζει τα μπούτια… ενός συμμαθητή του, αλλά και η περιγραφή της απώλειας του άλλου παιδιού είναι στιγμές που ξεχωρίζουν. Και αυτό που κάνει την ερμηνεία της Λένας Παπαληγούρα τόσο σημαντική είναι ότι δεν καταφεύγει ούτε στιγμή στον εκβιασμό του συναισθήματος του θεατή, δεν περνά ποτέ στο μελοδραματισμό, αλλά παραμένει ακέραια… στην αρρώστια της ηρωίδας της. Αξιοθαύμαστη ερμηνεία, από αυτές που σε μια ανθολογία ερμηνειών, θα κέρδιζαν επάξια μια από τις πρώτες θέσεις.
Εξαιρετική και η παρουσία του Λόλεκ επί σκηνής, που με την σταθερή και συναισθηματική του φωνή συντελεί στην αποφόρτιση κάποιων στιγμών, ή δημιουργεί αφορμές για μειδίαμα – το sera sera, και αν είμαι σχιζοφρενής – είναι μια τέτοια στιγμή.
Συνολικά η παράσταση επάξια δέχθηκε τόσο μεγάλη αγάπη από το κοινό. Μαθαίνουμε ότι τελειώνει οριστικά. Θα θέλαμε όχι. Αλλά ακόμα και αν είναι αλήθεια ότι τελειώνει, είναι μια από εκείνες τις παραστάσεις που θα μένουν πάντα σημεία αναφοράς στο μυαλό μας. Με μια λέξη: καθηλωτική.
Συντελεστές
- Συγγραφέας: Αύγουστος Κορτώ («Το βιβλίο της Κατερίνας»)
- Διασκευή – Σκηνοθεσία: Γιώργος Νανούρης
- Ερμηνεία: Λένα Παπαληγούρα
- Μουσική επί σκηνής: Λόλεκ
- μαζί τους και ο Γιώργος Νανούρης
- Παραγωγή: Λυκόφως, Γιώργος Λυκιαρδόπουλος