Οι μπουφόνοι με την τραγική συνείδηση
- Κριτική: Ειρήνη Μάρκου
Από παιδί, ένοιωθα δέος για το πρόσωπο του γελωτοποιού: αυτού του αγέρωχου φαινομενικά πλάσματος, που δεν δίσταζε να σατιρίζει βασιλείς και αυλικούς παίζοντας την ζωή του κορώνα-γράμματα, πρόγονου του σημερινού κλόουν, που μίκραινε τον εαυτό του για να ψηλώνουν οι γύρω, που μοίραζε απλόχερα ευθυμία, έχοντας κρυμμένο πάντα ένα δάκρυ πίσω απ’ το χαμόγελό του.
Mistero Buffo ή μυστήριο κωμικό. Η ιερότητα της κωμωδίας έγκειται ακριβώς στην τραγική της ρίζα: η κωμωδία γεννιέται στις παρυφές του τραγικού. Εξετάζοντας αμφότερες ερωτήματα κοινά, εκπορεύονται από την ίδια πηγή: την ανθρώπινη κατάσταση και το άφευκτο του θανάτου. Διανύουν διαφορετικές διαδρομές, μα ο στόχος είναι κοινός: η λύτρωση ή κάθαρση του θεατή, που θα φύγει από την παράσταση ίσως λίγο σοφότερος, ίσως λίγο πλουσιότερος, ίσως λίγο πιο ανθρώπινος.
Μα χωράει η κωμωδία σε ένα μυστήριο, θα αντιτάξει κανείς. Όχι μόνο χωράει, αλλά ίσως επιβάλλεται. Και μπορεί τα μυστήρια, με την έννοια της τελετουργίας, να απαιτούν μία μύηση τρόπον τινά, όμως κανείς δεν πρέπει να ξεχνάει την λαϊκή ρίζα του ιερού (αρκεί να θυμηθεί κανείς το κοινό της τραγωδίας και το κοινό του Globe theatre).
Dario Fo, ο συγγραφέας του Μίστερο Μπούφο
Εξ ου και ο ιδιοφυής Dario Fo, είδε στα κωμικά ιντερμέδια των θρησκευτικών ιερών δραμάτων του Μεσαίωνα, την ευκαιρία να επιστρέψει σε ένα θέατρο καθαρό, λαϊκό, που να παντρεύει την τραγωδία του Ιερού δράματος με την κωμωδία της καθημερινής ζωής και την αφορμή για να ακονίσει την πένα του, ασκώντας έμμεσα αιχμηρή πολιτικοκοινωνική κριτική. Μετά από μία έρευνα δεκαετίας πάνω στα αυθεντικά μεσαιωνικά κείμενα που έπαιζαν οι γελωτοποιοί εμβόλιμα, ως κωμικές ανάσες, κατά την διάρκεια του λειτουργικού δράματος τον μεσαίωνα, ο Dario Fo παρουσίασε στα τέλη της δεκαετίας του ’60 το δικό του Mistero Buffo, μία συλλογή από 16 κείμενα, που του χάρισαν αργότερα το Νόμπελ λογοτεχνίας.
Θεατρική Ομάδα Επτάρχεια
Αυτά τα κείμενα* παρουσιάζει στο Θέατρο Θησείο η Ομάδα Επτάρχεια του σκηνοθέτη Θωμά Μοσχόπουλου και των ηθοποιών Αργύρη Ξάφη, Θάνου Τοκάκη, Κώστα Μπερικόπουλου, Γιώργου Χρυσοστόμου, Άννας Καλαϊτζίδου και Άννας Μάσχα. Μία παράσταση που αναδεικνύεται σε ιαματική εμπειρία για το κοινό, που έχει την ευκαιρία να παρακολουθήσει θέατρο, στην πιο καθαρή μορφή του.
Σε μια σκηνή απογυμνωμένη από κάθε σκηνικό, δίχως περίτεχνους φωτισμούς και ειδικά κοστούμια, σε μία σκηνή πολύ κοντά στον θεατή, οι ηθοποιοί μας μυούν στο τελετουργικό του θεατρικού δρώμενου, με μόνα εργαλεία την υποκριτική και τα κείμενα.
Κείμενα που εστιάζουν στους κομπάρσους της ιστορίας: τον πορτοφολά που καραδοκεί στην Ανάσταση του Λαζάρου να εκμεταλλευτεί τους φιλοθεάμονες και φιλοπερίεργους παρευρισκομένους, τις φίλες της Παναγίας που προσπαθούν να της αποκρύψουν το γεγονός της Σταύρωσης, τον στρατιώτη κάτω από τον Σταυρό που δείχνει οίκτο με τον δικό του μοναδικό τρόπο, τον μεθυσμένο καλεσμένο στον γάμο της Κανά, τον κουτσό και τον σακάτη που τρέμουν στην προοπτική του θαύματος.
Ποιοι ηθοποιοί παίζουν στην παράσταση
Οι ηθοποιοί, σπάζοντας συχνά τον τέταρτο τοίχο, απευθύνονται άμεσα στο κοινό, παρέχοντας ιστορικές εξηγήσεις και πραγματολογικές πληροφορίες για τα κείμενα, την εποχή και τον συγγραφέα, χωρίς αυτό να τους εμποδίζει διόλου να βυθιστούν γοργά και με μαεστρία στους μπουφόνους που υποδύονται, μπουφόνους που βάζουν το δικό τους προσωπικό δράμα κάθε φορά πάνω από το θείο που εκτυλίσσεται μπροστά τους, κι όμως ούτε στιγμή δεν γίνονται ανίεροι ή χλευαστικοί. Γιατί ίσως τελικά, οι μπουφόνοι να είναι κωμικοί, επειδή η συνείδησή τους είναι τραγική.
Οι ηθοποιοί, που συνεργάζονται χρόνια τώρα και έχουν αναπτύξει έναν κοινό κώδικα επικοινωνίας, μία αισθητική και ένα ήθος που τους έχει χρίσει ξεχωριστούς και πολύ αγαπημένους ενός πιο μυημένου κοινού, κερδίζουν αβίαστα τον κάθε θεατή, παραδίδοντας ο κάθε ένας ρεσιτάλ ερμηνείας. Θα μου επιτρέψετε να ξεχωρίσω δύο ωστόσο: τον Γιώργο Χρυσοστόμου, που ξεδίπλωσε μία ευρεία κωμική παλέτα, προτού κάνει μία αριστοτεχνική «τρίπλα» και μας βυθίσει στα τρίσβαθα του ανθρώπινου πόνου και του δράματος και τον ταλαντούχο Θάνο Τοκάκη, που τόσο αβίαστα, ευφάνταστα και με περισσή δεξιοτεχνία και σκηνική ευφυία, υποδύεται όλο το πλήθος που έσπευσε να παραστεί στο θαύμα της Ανάστασης του Λαζάρου.
Μία παράσταση που έχει σκάψει βαθιά και έχει χτυπήσει στην ρίζα του ιερού, της αλήθειας, της τέχνης και της ζωής. Όταν γύρω μας καταρρέει κάθε μέρα και ένα στεγανό, το θέατρο δεν μπορεί να μην αναζητά μια καινούρια γλώσσα. Η παράσταση Mistero Buffo από την Ομάδα Επτάρχεια, πέρα από βάλσαμο για το κοινό, ίσως τελικά να είναι και η καλλιτεχνική πρόταση που χρειαζόμαστε.
*Η ομάδα έχει επιλέξει εννέα από αυτά τα κείμενα και κάθε φορά παρουσιάζει τα επτά, με αποτέλεσμα καμία παράσταση να μην είναι ίδια. Κάθε Τρίτη συμμετέχει ο Μανώλης Μαυροματάκης.
Που θα δείτε την παράσταση Mistero Buffo
Παίζεται στο Θησείον – Ένα θέατρο για τις τέχνες, Τουρναβίτου 7, 210 3255444, Τρίτη 21.00, Τετάρτη 21.00, Σάββατο 19.00, Κυριακή 19.00 έως τις 5 Ιανουαρίου. Μην το χάσετε!
(Τα σαββατοκύριακα σε εναλλασσόμενο ρεπερτόριο με το Venus In Fur)