Τo σπουδαίο έργο του βραβευμένου με Pulitzer Αμερικανού συγγραφέα Donald Margulies ” Ο χρόνος σταματά ” επιστρέφει, για 2η σεζόν και για περιορισμένο αριθμό παραστάσεων, σε σκηνοθεσία Νίκου Δαφνή στον Πίσω Χώρο του Θεάτρου Κάτω απ’ τη Γέφυρα.
- Κριτική Κάτια Σωτηρίου
Το έργο
Η Σάρα αναρρώνει μετά τον σοβαρό τραυματισμό της στον πόλεμο στη Συρία, που κάλυπτε σαν φωτορεπόρτερ. Μαζί της ο Τζέιμς, ο σύντροφός της, πολεμικός ανταποκριτής του CNN, συγγραφέας και ακτιβιστής. Η επίσκεψη του 55χρονου Ρίτσαρντ, εκδότη και φίλου του Τζέιμς και μέντορα της Σάρα και της 25χρονης συντρόφου του, φωτίζει δύο εντελώς διαφορετικές στάσεις ζωής, εξαιρετικά αναγνωρίσιμες στην εποχή μας. Απ’ τη μια οι «ψαγμένοι» με ενοχές για έναν κόσμο που σπαράσσεται καθημερινά κι απ’ την άλλη οι «χαρούμενοι» που ονειρεύονται και κάνουν σχέδια για το μέλλον.
Το θέμα του έργου επικεντρώνεται σε πρώτο επίπεδο στη σχέση των δημοσιογράφων με το έργο τους. Σχολιάζει το κόστος που πληρώνουν οι δημοσιογράφοι όταν βυθίζονται στον κόσμο του πολέμου και των ανθρώπινων απωλειών. Εξετάζει πώς αυτή η εμβάπτιση επηρεάζει την αντίληψη του δημοσιογράφου για την αξία της ζωής και τις ηθικές αξίες του. Εξετάζει σε δεύτερο βαθμό όμως και τον αντίκτυπο που έχουν οι ανθρώπινες σχέσεις και οι ανάγκες στην αίσθηση καθήκοντος, θέτοντας σοβαρά ηθικά διλλήματα. Για να ασχοληθεί με αυτά τα θέματα, ο Margulies παρουσιάζει την ιστορία δύο δημοσιογράφων, της Σάρα και του Τζέιμς και τους φέρνει σε αντίθεση με την αναπτυσσόμενη σχέση μεταξύ του Ρίτσαρντ, του συντάκτη τους και της νέας φίλης του Μάντυ. Μέσα από αυτούς τους χαρακτήρες, ο Margulies αναπτύσσει δύο σημαντικές συγκρούσεις. Η πρώτη είναι η σύγκρουση που αντιμετωπίζουν η Σάρα και ο Τζέιμς, για να αποφασίσουν αν θα πρέπει να επιστρέψουν στην εμπόλεμη ζώνη για να συνεχίσουν τη δημοσιογραφική τους δουλειά, ή αν θα έπρεπε αντίθετα να επιδιώξουν μια πιο άνετη και πιο ασφαλή ζωή, στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Αυτό καθίσταται πιο περίπλοκο δεδομένου ότι οι επιμέρους επιλογές τους επηρεάζουν την ικανότητά τους να παραμείνουν μαζί ως ζευγάρι. Η δεύτερη σύγκρουση αποκαλύπτεται μέσα από σχόλια που κάνει η Μάντι για το ρόλο του δημοσιογράφου που παρακολουθεί τραγικά γεγονότα. Σε αυτή τη σύγκρουση, το έργο εξετάζει εάν ο δημοσιογράφος θα πρέπει να παρέχει βοήθεια ή αν είναι προτιμότερο να παρατηρεί και να παραμένει αμέτοχος κάνοντας τη δουλειά του. Και οι τέσσερις χαρακτήρες προσφέρουν υλικό για περαιτέρω διάλογο και αποκαλύπτουν μια σειρά από διαφορετικές και πολυεπίπεδες προοπτικές για αυτές τις δύο δραματικές συγκρούσεις.
Η ανταγωνιστική σύγκρουση στο έργο μεταξύ της Σάρα και του Τζέιμς προκύπτει επειδή ανταποκρίνονται διαφορετικά στο τραύμα τους: ο Τζέιμς υφίσταται ψυχολογικό τραύμα και η Σάρα τραυματίζεται σωματικά. Ως αποτέλεσμα του τραύματός του, επέστρεψε στο σπίτι, πήγε σε ψυχολόγο, αποφάσισε να σταματήσει να επισκέπτεται ζώνες πολέμου, και πρότεινε γάμο στη Σάρα για να γίνει ένας φυσιολογικός τύπος. Οι εντάσεις όμως που δημιουργούνται, στοιχειώνουν συμπεριφορές, θίγουν καταστάσεις, διασαλεύουν σχέσεις και διαρρηγνύουν ηθικές αξίες στο βωμό της καθημερινότητας, της ευδαιμονίας, του οποιοδήποτε κέρδους. Εδώ, ωστόσο, υπάρχει ένα έργο επίκαιρο, αληθινό, που θίγει ζητήματα ηθικής. Σκληρό, αλλά και βαθιά ανθρώπινο, την ίδια στιγμή, μας προκαλεί να κοιτάξουμε κατάματα την απελπισία, που επικρατεί στον κόσμο μας και για την οποία όλοι είμαστε, τελικά, ένοχοι. Έχοντας στο επίκεντρο την πυκνή και ουσιαστική καταγραφή αυτού του αόρατου πλέγματος που ονομάζουμε καθημερινότητα και το οποίο απειλεί να πνίξει με τις απαιτήσεις και τις υποχρεώσεις του την ηρωίδα, το διακύβευμα τελικά είναι η έννοια της ελευθερίας, όχι μόνο μέσα στη σχέση του ζευγαριού, αλλά και γενικότερα μέσα στη ζωή.
Υπάρχει η απόλυτη ελευθερία ή η έννοια της ελευθερίας έχει πάντα κάποιες συντεταγμένες που την περιορίζουν; Πώς διαμορφώνονται και ποιες είναι οι σχέσεις ανάμεσα στο καθήκον, στις ευθύνες, στην εμπιστοσύνη και στους πειρασμούς διαφυγής που αναπόφευκτα παρουσιάζονται, όταν το πλέγμα της καθημερινής ζωής και οι υποχρεώσεις (οικογενειακές και επαγγελματικές) αρχίζουν να σφίγγουν σαν μέγγενη; Το κοινό μπορεί να συνδεθεί με τη δυσκολία αλλαγής συμπεριφοράς και αντικρουόμενων αξιών μέσα σε μια σχέση, γιατί ο Margulies δεν προσφέρει απαντήσεις αλλά μόνο υλικό για σκέψη, καθώς όλοι οι χαρακτήρες έχουν δίκιο με τον τρόπο τους.
Μέσα από την ανάπτυξη των χαρακτήρων το κοινό έχει την ευκαιρία να προβληματιστεί για τις δικές του επιλογές και για το βαθμό στον οποίο επιλέγει ο καθένας την άνεση του, σε βάρος ίσως των ιδανικών του. Η εσωτερική σύγκρουση και η αντιπαράθεση των δύο ζευγαριών έμεινε αρχετυπική όχι μόνο ως κριτική στο αμερικανικό όνειρο αλλά και ως τολμηρή ανατροπή της συζυγικής ζωής. Τι σημαίνουν για τον άνθρωπο οι έννοιες του καθήκοντος, της ηθικής δέσμευσης και της ελευθερίας; Τι σημαίνει ευτυχία και από ποια μονοπάτια μπορεί να την προσεγγίσει κανείς; Και εντέλει, πως πρέπει να ζει κανείς την ζωή του;
Η Παράσταση
Η κύρια πρόκληση που αντιμετωπίζει αυτή η παράσταση είναι να παρουσιάσει αυτή την ιστορία με τρόπο που να την συνδέει με την καθημερινή ζωή των θεατών. Η Σάρα και ο Τζέιμς δεν είναι τυπικοί άνθρωποι. Η επιλογή της σταδιοδρομίας τους και ακόμη και στο πλαίσιο της σταδιοδρομίας τους η επιλογή της ειδικότητας τους είναι εξαιρετική και σπάνια. Ως εκ τούτου, υπάρχει το ενδεχόμενο αυτό να είναι η ιστορία ανθρώπων που είναι “άλλοι” και έτσι να απομακρύνονται εύκολα από το θεατή. Αυτή είναι η ιδιοφυΐα του τρόπου με τον οποίο ο Margulies έχει ενσωματώσει αυτό το θεματικό υλικό στις βαθιά γνωστές συγκρούσεις των πιο πολύπλοκων και αφοσιωμένων σχέσεων, αλλά και της ρεαλιστικής, σχεδόν «αόρατης» σκηνοθεσίας που άφησε το κείμενο και τους ηθοποιούς του να αναπνεύσουν. Ο Νίκος Δαφνής στη σκηνοθεσία του δημιούργησε μια παράσταση με εξαιρετική οικονομία, που δεν αφήνει τίποτα να πέσει κάτω και κλείνει με σκηνές υπαινικτικές, που δικαιώνουν το δράμα. Τα ψυχολογικά προφίλ των χαρακτήρων χτίζονται με υπομονή και συνέπεια με αναφορές στο παρελθόν τους και το κοινό μπορεί να συνδεθεί με τη δυσκολία που κρύβει η αλλαγή συμπεριφοράς και οι αντικρουόμενες αξίες μέσα σε μια σχέση.
Η μουσική που επιμελήθηκε η Κωνσταντίνα Σαραντοπούλου είναι εξαιρετική, συμβάλλοντας στη δημιουργία ατμόσφαιρας, καθώς μάλιστα χρησιμοποιεί συριακή μουσική εκμοντερνισμένη,καταφέρνοντας να συντονιστεί με τους ερμηνευτές σε ένα σύνολο και να αντιπαρατεθεί διαλεκτικά με το κείμενο του έργου. Το εικαστικό κομμάτι της παράστασης, με τα σκηνικά της Δέσποινας Βολίδη, εξαίσιο σε σύλληψη και αισθητική, εισάγει το θεατή στο σπίτι ενός ζευγαριού. Όπως ακριβώς θα έπρεπε (και όπως μας έχει λείψει με την αφαιρετική τάση που επικρατεί στο ελληνικό θέατρο σήμερα).
Η σκηνοθεσία καθοδηγεί τους ηθοποιούς σε μια υποκριτική κατεύθυνση που αποδίδει συγχρόνως την ασυνέχεια και τη συνοχή, και που αναδεικνύει την ανθρώπινη διάσταση των προσώπων, τις ανάγκες τους, και τη δίνη τους στο κοινωνικό γίγνεσθαι.
Η Έλενα Τυρέα είναι έξοχη στο ρόλο μιας γυναίκας που ακροβατεί ανάμεσα στην τυπικότητα, στον επαγγελματισμό και την προσωπική ηθική ενώ παράλληλα την βαραίνει ένα στοιχειωτικό μυστικό. Ερμηνεία που προδίδει την εσωτερική δύναμη και την τραχύτητα που της προσδίδει η ακεραιότητα του αξιακού της συστήματος, που δεν της επιτρέπει να εκπέσει.
Εξαιρετικής απλότητας και φυσικότητας η ερμηνεία του Αυγουστίνου Ρεμούνδου, που εντυπωσιάζει με την εκφραστικότητα των ματιών του και τη σωματοποίηση της αγωνίας και της θλίψης του. Απέφυγε περιττές εντάσεις στην ερμηνεία του, την οποία στήριξε στο πρώτο μέρος με εκφράσεις που έδειχναν ανάγλυφη την αγωνία του να αναγνωριστεί η ανάγκη του για μια νέα ζωή και να αποκτήσει ένα ουσιαστικό νόημα το μέλλον του.
Για μια ακόμα φορά η σταθερή αξία του Κώστα Κλάδη, με τη στιβαρότητα και το υφέρπον χιούμορ του φανερώνονται σε μια ερμηνεία που κρατά τις λεπτές ισορροπίες μεταξύ αυτοσαρκασμού και σοβαρότητας και αποτυπώνει έναν άνθρωπο έμπειρο, αλλά με καλά κρυμμένες ευαισθησίες.
Η Χριστίνα Σιώμου καταφέρνει να αποδώσει την αφέλεια και την αδεξιότητα της Μάντυ, με μια αστεία αλλά υπερ-δραματική όπου έπρεπε ερμηνεία γεμάτη ευαισθησία και λεπτότητα.
Στο σύνολο της πρόκειται για μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα παράσταση και ένα σημαντικό κείμενο, που αναζητά την παράμετρο της ηθικής σταθερότητας και της αξίας της ανθρώπινης ακεραιότητας, σε συνθήκες ακραίες όπως αυτές του πολέμου, όπου οι κανόνες και τα αξιακά συστήματα που ορίζουν την ανθρώπινη συμπεριφορά είναι εξαιρετικά εύθραυστα . Κάθε σαββατοκύριακο στο θέατρο Κάτω Από τη Γέφυρα, για περιορισμένο αριθμό παραστάσεων. Δείτε τη.
Μετάφραση: Ελένη Ρεπούσκου
Σκηνοθεσία: Νίκος Δαφνής
Σκηνικό: Δέσποινα Βολίδη
Βοηθός σκηνοθέτης – Μουσική επιμέλεια: Κωνσταντίνα Σαραντοπούλου
Video: Γιώργος Γιαννακόπουλος
Φωτισμοί: Μπάμπης Αρώνης, Βασίλης Γιαννακόπουλος
Φωτογραφίες: Γιώργος Φερμελετζής
Ερμηνεύουν:
Κώστας Κλάδης, Αυγουστίνος Ρεμούνδος, Έλενα Τυρέα, Χριστίνα Σιώμου