ΟΙΔΙΠΟΥΣ Ο μύθος της Ιστορίας του Κόσμου όπως τον είπαν οι Έλληνες – Κριτική της Παράστασης

Το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Πάτρας παρουσιάζει την παράσταση, «ΟΙΔΙΠΟΥΣ Ο μύθος της Ιστορίας του Κόσμου όπως τον είπαν οι Έλληνες»,  σε σκηνοθεσία Σταύρου Τσακίρη, που καταπιάνεται με ολόκληρο τον μύθο των Λαβδακιδών όπως αυτός αυτός έχει παρουσιαστεί μέσα από επτά αρχαίες τραγωδίες του Σοφοκλή, του Ευριπίδη και του Αισχύλου. Η παράσταση «Οιδίπους» είναι μια σύνθεση των επτά τραγωδιών που αναφέρονται στον μύθο του οίκου των Λαβδακιδών. Συγκεκριμένα: των τραγωδιών του Σοφοκλή «Οιδίπους Τύραννος», «Οιδίπους επί Κολωνώ» και «Αντιγόνη», των τραγωδιών του Ευριπίδη «Φοίνισσες», «Βάκχες» και «Ικέτιδες» και της τραγωδίας του Αισχύλου «Επτά επί Θήβας».

 Το έργο

Ο Οίκος των Λαβδακιδών είναι μυθολογικό γένος της αρχαίας Θήβας, γενάρχης του οποίου ήταν ο Λάβδακος. Σύμφωνα με τη μυθολογία, σε αυτό το γένος ανήκε ο Λάιος, γιος του Λάβδακου, ο Οιδίπους, γιος από τον γάμο του με την Ιοκάστη, καθώς και τα παιδιά τους, Ετεοκλής, Πολυνείκης, Αντιγόνη και Ισμήνη. Οι τραγικές συμφορές, που έπληξαν για χρόνια το γένος των Λαβδακιδών ενέπνευσαν τον Σοφοκλή για τη συγγραφή των τραγωδιών του Οιδίπους Τύραννος, Οιδίπους επί Κολωνώ και Αντιγόνη.
Ο μύθος της γενιάς των Λαβδακιδών, με κεντρική μορφή τον Οιδίποδα, γνωστός σε εμάς κυρίως από το αρχαίο δράμα, είναι ίσως από τους τραγικότερους των ελληνικών μύθων. Προικισμένος και άξιος άνθρωπος, εξαιτίας των δικών του σφαλμάτων αλλά και της κακής μοίρας, ο Οιδίπους ενεργεί με ευθύνη και καλή κρίση, αλλά οι πράξεις του στρέφονται ενάντια στον εαυτό του. Πράττοντας πάντα σύμφωνα με αυτό που νομίζει ορθό και έχοντας την καλύτερη πρόθεση, χωρίς να το ξέρει, στην πραγματικότητα βαδίζει από ένα αρχικό σφάλμα σε ένα επόμενο. Κάθε πράξη, κάθε λάθος, υφαίνουν έναν αόρατο ιστό που απλώνεται και στο τέλος περικλείει τον ήρωα από παντού.

Μέσα από μια αμείλικτη διαδρομή, εκείνοι που νόμιζαν πως είναι οι πιο ευτυχισμένοι των ανθρώπων αποδεικνύεται πως μόνοι τους οδηγήθηκαν στις πιο μεγάλες δυστυχίες. Πατροκτόνος και αιμομίκτης, τυφλός και εξόριστος, ανέστιος και άπολις, αφήνοντας παιδιά που θα αφανιστούν, ο Οιδίπους ενσαρκώνει στις υποθέσεις της ελληνικής τραγωδίας το κατεξοχήν πρόσωπο του τραγικού ήρωα. Η κατάρα της γενιάς του αφάνισε τα παιδιά του – τα αγόρια σκοτώθηκαν σε συμπλοκή μεταξύ τους, όταν ο Πολυνείκης επιτέθηκε στη Θήβα με στρατό Αργείων, η Αντιγόνη αυτοκτόνησε για να γλιτώσει την τιμωρία του Κρέοντα, που απαγόρευσε την ταφή του Πολυνείκη, και την Ισμήνη φέρεται να τη σκότωσε ο Τυδέας.

Οι Αθηναίοι του 5ου αι. π.Χ. έδειξαν μεγάλο ενδιαφέρον για τον μύθο του Οιδίποδα (έξι τραγωδίες από τις 31 που σώθηκαν), αλλά τα έργα αυτά παρουσιάζουν διαφορετικές εκδοχές της ιστορίας του ήρωα.

Η παράσταση

Τα πρόσωπα που συνδέονται με τον μύθο του Οιδίποδα και τον οίκο των Λαβδακιδών πιάνουν το νήμα από την αρχή και ξετυλίγουν την ιστορία του Λαΐου και του γιου του αποκαλύπτοντας μυστικά και ψέματα, ευθύνες και ενοχές.

Ο Σταύρος Τσακίρης βασίζεται στις αρχές της αφηγηματολογίας όπως αυτές διατυπώθηκαν από τον Genette, και μέσω διηγητικών κριτηρίων όπως  η  εστίαση,  ο  χρόνος  της ιστορίας  σε  αντιδιαστολή  με  τον  χρόνο  της  αφήγησης,  η  σειρά  παρουσίασης  τον  γεγονότων  και  ο  αφηγηματικός  ρυθμός,  κατορθώνει  να  εισχωρήσει  στο  εσωτερικό  της  αφήγησης  και  να  αποκαλύψει  τις  υποκείμενες  δομές  της. Η αποκρυπτογράφηση του συχνά σιβυλλικού ποιητικού κώδικα των επτά τραγωδιών με τις λαβυρινθώδεις διακλαδώσεις τους, επικουρεί καθοριστικά την ερμηνεία του κειμένου, καθώς χαρτογραφεί το δύσκολο τοπίο της αφήγησης και ιχνηλατεί τις μυστικές διαδρομές της.

Έτσι, ο σκηνοθέτης προτείνει μια διαφορετική θεατρική περιπέτεια, με ένα έργο που δεν είναι γραμμένο με τον τρόπο αυτό, ένα έργο που διαθέτει όμως αρχή, μέση και τέλος και που ακόμα κι αν δεν γνωρίζεις τον μύθο, καταλαβαίνεις ό,τι γίνεται επί σκηνής, και που επιτρέπει στο θεατή να κατανοήσει την ιστορία, ιδωμένη μέσα από διαφορετικές οπτικές. Οι τραγωδίες που αφορούν τον πολύπαθο οίκο των Λαβδακιδών είναι πρόσφορες για την εξέταση θεμάτων όπως  η  δραματική  αποτελεσματικότητα  των  αναχρονιών  και  των  πολλαπλών  αφηγηματικών  επιπέδων,  οι  εναλλαγές  του  αφηγηματικού  ρυθμού,  η  παρουσίαση  ίδιων  γεγονότων  της  ιστορίας  από  διαφορετικούς  εστιακούς  χαρακτήρες,  αλλά  και  ο  ορισμός  του  σκηνικού  και  εξωσκηνικού  χώρου.

Στη συγκεκριμένη περίπτωση, λόγω της σύνθεσης των τραγωδιών, το προστατευτικό κέλυφος  του  μύθου  μέσα  στο  οποίο  θα  εκκολαπτόταν  η  αφήγηση  έπρεπε  να  διαρραγεί  με  προσοχή,  έτσι  ώστε  ούτε  ο  πρώτος  να  χαθεί  από  το  παραστασιακό  φόντο,  ούτε  η  δεύτερη  να  εκφυλιστεί  σε  ανειμένη  αναδιήγηση  γνωστού  μυθολογικά  υλικού. Ο σκηνοθέτης επέλεξε έναν εικονοπλαστικό πολλές φορές τρόπο για να αποδώσει τους συμβολισμούς του παράλληλα με την εκφορά του λόγου από τον εκάστοτε χαρακτήρα με επιλογές όπως οι ομπρέλες, ή τα κόκκινα παπούτσια και τα σύγχρονα ρούχα του αιώνιου πρόσφυγα Οιδίποδα.

Το κείμενο – σύνθεση του Σταύρου Τσακίρη έχει κάποιες δραματουργικές αδυναμίες που αφορούν μια αρχική απλούστευση, στην προσπάθεια του να διατρέξει το μύθο, ειδικά στο πρώτο μισό περίπου της παράστασης. Από τη στιγμή όμως της ολοκλήρωσης της αφήγησης του Οιδίποδα επί Κολωνώ και στη μετάβαση στις Φοίνισσες και τους Επτά επι Θήβας, η παράσταση απογειώνεται τόσο ερμηνευτικά όσο και νοηματικά.

Είναι σημαντικό ότι η παράσταση επιδιώκει μια σαφή αναφορά στην ανθρώπινη δικαιοσύνη, το ζήτηµα της ηθικής αθωότητας και της ενοχής. Ό,τι  συµβαίνει στον Οιδίποδα ποτέ δεν µπορεί, στο πλαίσιο µίας εντελώς ανθρώπινης προοπτικής να είναι δίκαιο, διότι δεν είναι αυτός ο τρόπος που οι άνθρωποι συνηθίζουν να βλέπουν τον κόσµο. Οι άνθρωποι προτιµούν να µετριάζουν την δικαιοσύνη µε τον οίκτο και αυτόν τον συνδυασµό τον ονοµάζουν “δικαιοσύνη». Έτσι υπάρχουν πολλές αναφορές στον πρόσφυγα Οιδίποδα, σε μια προσπάθεια χρονικής και νοηματικής σύζευξης του μύθου με τη σημερινή πραγματικότητα, αλλά και της μοίρας και των ανθρώπινων επιλογών.

Το καστ της παράστασης, ένα από τα πιο μεγάλα ατού της, συμπεριελάμβανε κάποιους από τους σπουδαιότερους ηθοποιούς μας. Υπήρχε κάποιες στιγμές μια ανομοιογένεια στην ερμηνευτική γραμμή κυρίως μεταξύ των νεώτερων και μεγαλύτερων ηθοποιών, με τους τελευταίους, που επωμίστηκαν τους κύριους ρόλους να ανταποκρίνονται επάξια στις απαιτήσεις.

Ο Τάκης Χρυσικάκος ερμήνευσε τον πιο συμπαθή Τειρεσία που έχουμε δεί, και έναν σοφό, αλλά οργισμένο Οιδίποδα στον Κολωνώ. Σημαντικός ερμηνευτής.

Ο Δημήτρης Λάλος,  ουσιώδης Οιδίποδας, κατάφερε να μεταφέρει το μέγεθος της ακμής, της πτώσης και του ψυχικού άλγους του ήρωα του, παρά το ότι λόγω της φύσης του έργου έπρεπε να περάσει από την ύβρη στην πτώση πολύ άμεσα, με μεγάλες ερμηνευτικές δρασκελιές.

Η Μαρία Κίτσου, μια σπουδαία πραγματικά ηθοποιός με ωραίο παράστημα για τραγωδία, μας μετέφερε τον εσωτερικό κραδασμό της Ιοκάστης αλλά και την κούραση της από την αιώνια κατάρα της οικογένειας της.

Ο Γεράσιμος Γεννατάς φυσικά ανθρώπινος, ειλικρινής και νουνεχής Κρέων έδωσε μια από τις πιο μεστές ερμηνείες της παράστασης.

Ο Ετεοκλής του Γιώργου Παπαπαύλου παρουσιάζεται ως ήρωας εγκλωβισμένος στο χρέος, αλλά και την προσωπική του επιμονή. Με εκφραστική ένταση και εσωτερικευμένη δυναμική, ειδικά στη σκηνή των Ασπίδων, αλλά και μια εξαίσια πλαστικότητα, ο Παπαπαύλου έδωσε μια από τις πιο ξεχωριστές ερμηνείες της παράστασης. Μαζί του, ο πάντα με εξαίσια εκφορά λόγου, και απόλυτο έλεγχο των εκφραστικών του μέσων, Μάνος Καρατζογιάννης, συγκινητικά ανθρώπινος στο ρόλο του Πολυνείκη.

Η σκηνή της αδελφοκτονίας η οποία χορογραφήθηκε εξαίσια, θυμίζοντας το χορό των μαχαιριών, ήταν η πιο δυνατή της βραδιάς. Η σαν χορός πάλη των δυο αδελφών, ο εναγκαλισμός τους σε συνδυασμό με την ερμηνευτική ικανότητα και τη σωματική δεξιότητα των δυο ανδρών, κατέστησαν τη σκηνή την πιο δυναμική και συναισθηματικά φορτισμένη του έργου.

Η Λένα Δροσάκη με την εύθραυστη ευαισθησία της  παρουσίασε μια περισσότερο συναισθηματική, παρά δυναμική Αντιγόνη δίνοντας μια μικρή υπόσχεση για την ερμηνεία της σε μια ολοκληρωμένη εκδοχή του έργου.

Επαρκείς, με κάποιες ίσως αμήχανες στιγμές στους ρόλους τους, οι Δημήτρης Παγώνης (Αίμων), Κώστας Νικούλι (Θησέας), Νάνσυ Χριστοπούλου (Αίθρα), Ελένη Ανδρικοπούλου (Άγγελος),

Το σκηνικό (λευκές καρέκλες) έφερε  την υπογραφή ενός ιδιαίτερου εικαστικού του Αλέξανδρου Ψυχούλη. Λειτουργικό, χωρίς να είναι όμως πολύ ενδιαφέρον. Ίσως το πιο ξεχωριστό του κομμάτι ήταν το χώμα που βρισκόταν διαρκώς στη σκηνή μαζί με το λεπτό και εύθραυστο κλαράκι, και ως στοιχείο του έργου αλλά και ως σκηνικό αντικείμενο. Η μουσική του Μίνωα Μάτσα είχε μια έντονη λυρικότητα αλλά και ένταση ακολουθώντας τη δραματουργία.

Τα κουστούμια της Ορσαλίας Παρθένη ήταν επιτυχημένα για το είδος του έργου, με σαφείς συμβολισμούς, αλλά και σημαντικό ρόλο στην απόδοση σκηνών – όπως στη χορογραφία της μάχης, για την οποία πρέπει να αποδώσουμε τα εύσημα στην Ζωή Χατζηαντωνίου. Σωστοί οι φωτισμοί, και τα animation φωτισμού ανά στιγμές από τον Νίκο Σωτηρόπουλο.

Στο σύνολο της η παράσταση αποτελεί  μια πρόταση που ξεφεύγει από τις κλασσικές θεατρικές νόρμες. Είναι μια μοντέρνα προσέγγιση, μια σημαντική προσπάθεια αφήγησης και σύνθεσης, που διατηρεί το μέτρο και τις ισορροπίες με τα κλασσικά κείμενα, προσπαθώντας να αναδείξει τη μάχη του ανθρώπου με τη μοίρα αλλά και την ανάγκη για δικαιοσύνη και εστία.

Συντελεστές

 

• Σκηνοθεσία: Σταύρος Σ. Τσακίρης
• Σκηνικά: Αλέξανδρος Ψυχούλης
• Κοστούμια: Ορσαλία Παρθένη
• Μουσική: Μίνως Μάτσας
• Φωτισμοί: Νίκος Σωτηρόπουλος
• Χορογραφία: Ζωή Χατζηαντωνίου
• Παίζουν: Μαρία Κίτσου (Ιοκάστη), Δημήτρης Λάλος (Οιδίπους), Γεράσιμος Γεννατάς (Κρέων), Λένα Δροσάκη (Αντιγόνη), Γιώργος Παπαπαύλου (Ετεοκλής), Μάνος Καρατζογιάννης (Πολυνείκης), Δημήτρης Παγώνης (Αίμων), Κώστας Νικούλι (Θησέας), Νάνσυ Χριστοπούλου (Αίθρα), Ελένη Ανδρικοπούλου (Άγγελος), Τάκης Χρυσικάκος (Οιδίπους ΙΙ – Τειρεσίας)