Το έργο του Mike van Graan «Όταν τα χελιδόνια κλαίνε» ανεβαίνει για πρώτη φορά στην Ελλάδα σε σκηνοθεσία Θοδωρή Βουρνά στο θέατρο Αγγέλων Βήμα.
*Κριτική της Παράστασης Κάτια Σωτηρίου
Το έργο
Το Swallows Cry γράφτηκε όταν ο Van Graan προσκλήθηκε ως ένας από οκτώ διεθνείς θεατρικούς συγγραφείς για να συμμετάσχουν σε εργαστήρια στην Κίνα, με σκοπό να δημιουργήσουν νέα έργα για τη μετανάστευση σε όλο τον κόσμο. Οι εντάσεις και οι συγκρούσεις μεταξύ λαών είναι πλέον πιο συναφείς τώρα από ποτέ, με τη μαζική μετανάστευση στην Ευρώπη και την εκστρατεία #BlackLivesMatter της Αμερικής να τονίζουν το πόσο ανεπιτυχείς ήταν οι ιδέες ενσωμάτωσης και αποδοχής.
Το έργο πλέκει τρεις ιστορίες που εκτυλίσσονται σε τρεις χώρες και σε τρεις ηπείρους: η πρώτη στην Αφρική, όπου ένας Καναδός δάσκαλος πιάνεται όμηρος για λύτρα από ομάδα Αφρικανών συνεργατών της Μπόκο Χαράμ, η δεύτερη σε ένα γραφείο εισόδου μεταναστών κάπου στον Καναδά, όπου ένας Σομαλός επιχειρηματίας , που μπαίνει νόμιμα στην χώρα, κινεί υποψίες γιατί είναι Σομαλός και η τρίτη σε ένα κέντρο κράτησης μεταναστώνστην Αυστραλία, όπου δύο μορφωμένοι νέοι από την Ζιμπάμπουε, έχουν φτάσει με βάρκες, με όραμα μια νέα ζωή.
Οι τρεις ιστορίες αναφέρονται σε τρεις διαφορετικές εκφάνσεις της προσφυγιάς και μετανάστευσης και αλληλοσυνδέονται μεταξύ τους. Στην πρώτη ιστορία ένας προνομιούχος δυτικός – ο οποίος έχει έρθει στην πραγματικότητα σε μια αφρικανική χώρα να “κάνει καλό” και να “δώσει κάτι πίσω” ως δάσκαλος . Το πρώτο κομμάτι αφορά το θέμα της κινητικότητας και ποιος μπορεί να ταξιδέψει ελεύθερα στις μέρες μας – ουσιαστικά, είναι άνθρωποι από τις «λευκές» χώρες του δυτικού κόσμου, ενώ οι άνθρωποι από χώρες της Αφρικής, της Ασίας, του αραβικού κόσμου κ.λπ. είναι σαφώς πιο περιορισμένοι στο να κινούνται σε όλο τον κόσμο.
Ειρωνικά, μερικές εκατοντάδες χρόνια πριν, οι λευκές χώρες ασχολήθηκαν με τη δουλεία, αφαιρώντας βίαια τους ανθρώπους από την Αφρική πουλώντας τους για να εργαστούν στις φυτείες, τα ορυχεία και τις κουζίνες στις χώρες που τώρα είναι πλούσιες, εν μέρει λόγω της ιστορικής εκμετάλλευσης της μαύρης εργασίας. Έτσι, σε μια άλλη ειρωνική συστροφή, ο Αφροαμερικανός στη δεύτερη ιστορία, ένας απόγονος των σκλάβων που μεταφέρθηκαν από την Αφρική, βρίσκεται τώρα στο Γραφείο μετανάστευσης ενός αεροδρομίου που έχει στόχο να προστατεύσει την αμερικάνικη ήπειρο από τους «ανεπιθύμητους», συμπεριλαμβανομένων των ανθρώπων από την Αφρική που μπορεί τώρα να επιθυμούν να μεταναστεύσουν απλά σε αναζήτηση μιας αξιοπρεπούς ποιότητας ζωής.
Ο ίδιος ο Van Graan είχε δηλώσει ότι υπάρχει μια απελπιστική ανάγκη να αναδυθούν εναλλακτικές θεατρικές δομές που αναγνωρίζουν την αλληλεξάρτηση του προνομίου και της εκμετάλλευσης, της ένταξης και του αποκλεισμού. Σήμερα, είναι κοινό για τους Ευρωπαίους και τους ανθρώπους στη Δύση να θεωρούν αυτούς που κρατούν τους δυτικούς ως λύτρα «βάρβαρους» ξεχνώντας βολικά ότι ο ίδιος ο πολιτισμός τους βασίζεται σε ακριβώς αυτό το είδος βαρβαρότητας. Εξακολουθεί να υφίσταται, αλλά με λιγότερο αυστηρούς τρόπους με τον τρόπο που λειτουργεί το παγκόσμιο κεφάλαιο, με τους δούλους να μην χρειάζεται πλέον να μεταφέρονται στις δυτικές χώρες, αλλά να γίνονται αντικείμενα εκμετάλλευσης στις δικές τους χώρες, παρέχοντας φθηνή εργασία για πολυεθνικές στις χώρες τους, οι οποίες στη συνέχεια πωλούν προϊόντα που παράγουν παγκοσμίως, με μεγάλο κέρδος. Με τον ίδιο τρόπο που έχουμε αυξανόμενη ανισότητα εντός των χωρών, έχουμε αυξανόμενη ανισότητα υλικών και εισοδημάτων μεταξύ περιφερειών και ηπείρων και είναι θέμα αποικιακής ιστορίας και σύγχρονων μορφών οικονομικής παγκοσμιοποίησης – παρά σύμπτωση – που μας έφεραν σε μεγάλο βαθμό στο σημείο φόβου και τεχνητής τρομοκρατίας που είμαστε σήμερα.
Με βάση αυτές τις ιστορικές αλήθειες, το έργο περνάει ένα βαθιά ανθρώπινο μήνυμα. Όλοι οι ήρωες του έργου είναι απλοί καθημερινοί άνθρωποι, που η δυτική πολιτική αναγάγει για λόγους εκφοβισμού σε πιθανούς υπερτρομοκράτες. Ο Σομαλός που φτάνει στις ΗΠΑ και περνά από το immigration είναι ένας άνθρωπος απλός, σε αναζήτηση μιας καλύτερης ζωής που όμως θεωρείται ύποπτος γιατί έχει το ίδιο – κοινό για τη Σομαλία – επώνυμο με κάποιον ύποπτο για τρομοκρατία. Οι δυο νέοι από τη Ζιμπάμπουε που αντιμετωπίζονται ως πίθηκοι από τον Αυστραλό φρουρό τους είναι μορφωμένοι και πτυχιούχοι, φτωχοί όμως και άνεργοι σε μια χώρα που μαστίζεται από δουλεία και πείνα, που αναζητούν μια ευκαιρία ζωής σε μια πλούσια δυτική χώρα.
Η παράσταση
Στο έργο θίγεται ακριβώς αυτή η ύπαρξη της άλλης πλευράς της ζωής η οποία προξενεί φόβο και απέχθεια. Ωστόσο το έργο παίρνει αυτές τις ιστορίες και τις κάνει πραγματικές στο κοινό, καθιστώντας τους χαρακτήρες αληθινούς, επιτρέποντας τους να μιλούν για τις ενέργειές τους, κάτι που προκαλεί το κοινό να έρθει αντιμέτωπο με μερικές από τις συγκλονιστικές πραγματικότητες που επικρατούν καθημερινά στον κόσμο μας. Η ομορφιά αυτού του έργου από τον Mike van Graan είναι ότι το έργο δεν διατυπώνει ευθεία κρίση, αλλά λέει τις ιστορίες και επιτρέπει στους χαρακτήρες να μιλούν για τον εαυτό τους, αφήνοντας το κοινό να κρίνει, αν το επιθυμεί.
Ο Θοδωρής Βουρνάς είναι ένας αξιοπρόσεκτος σκηνοθέτης, που επιλέγει έργα ανθρώπινα, μοντέρνα στη θεματολογία τους, που θίγουν καταστάσεις και σοβαρά πανανθρώπινα ζητήματα. Στη σκηνοθεσία του διάβασε με ευαισθησία το έργο, δεν του στέρησε ούτε αισθήματα ούτε ανθρωπιά, παρουσιάζοντάς το με μια φυσικότητα. Ούτε όμως υπερέβαλε. Σεβάστηκε το μέτρο του συγγραφέα, την ισορροπία και την ιδιότυπη απόσταση που κράτησε από τους ήρωες του και επικεντρώθηκε στις ιστορίες των απλών ανθρώπων, θέλοντας να τονίσει την υπερμέγενθυνση του φόβου με τον οποίο ποτίζουν οι δυτικοί τους λαούς τους, αλλά κυρίως ότι οι άνθρωποι που μπαίνουν σε βάρκες ή περπατούν χιλιάδες χιλιόμετρα με άγνωστο προορισμό βρίσκονται σε αναζήτηση μιας καλύτερης ζωής.
Η παράλληλη αφήγηση δεν είναι στεγνή, αλλά εμπλουτίζεται με ελεγχόμενο συναίσθημα και μια λυρική ευαισθησία στο ηχόχρωμα των ηθοποιών, μετατοπίζοντας το κέντρο βάρος από τα γεγονότα στο βαθύτερο ψυχισμό τους. Η αίσθηση της πολιτικής καταγγελίας είναι παρούσα, αλλά κυρίως για να ευαισθητοποιήσει και να κινητοποιήσει ψυχολογικά το θεατή, που δείχνει να ξυπνά από μια στιγμιαία αναισθησία στον πόνο του διπλανού του. Αυτό που καταφέρνει το έργο με την λιτή αλλά ευαίσθητη σκηνοθετική προσέγγιση είναι να μας τονίσει ότι πίσω από τους αριθμούς των προσφύγων και των νεκρών των εμφυλίων στην Αφρική βρίσκονται άνθρωποι, απλοί, με απλές ανάγκες.
Οι τρεις ηθοποιοί Μ. Κλωνάρης, Τ. Παρασκευόπουλος, Άγγ. Ανδριόπουλος, εναλλάσσονται στους ρόλους θύτη και θύματος στις τρεις ιστορίες, μεταφέροντας μας με γήινο και ανεπιτήδευτο τρόπο το φόβο, την εμμονή, την καθημερινή ανάγκη, την απελπισία των ηρώων τους. Είναι σημαντικό ότι η σκηνοθετική καθοδήγηση είναι τέτοια ώστε οι ερμηνείες να μην εκβιάζουν το συναίσθημα του θεατή, αλλά να τονίζουν ότι οι ήρωες είναι πλάσματα απλά που αντιδρούν στην καταπιεσμένη φύση τους και ξεπερνούν τα όρια, φτάνοντας σε ακραίες, αλλά τελικά λογικές συμπεριφορές. Στιβαρός και σίγουρος στα πατήματα του ο Μανώλης Κλωνάρης, υψηλής ευαισθησίας η παρουσία του Άγγελου Ανδριόπουλου, συγκινητικός και ανθρώπινος ο Τάκης Παρασκευόπουλος.
Η λιτή και έξυπνη επιλογή των αντικειμένων και της χωροταξίας με το σκηνικό της Κασσιανής Λεοντιάδου να θυμίζει φυλακή ή απλά το κλουβί που κλείνει έξω από τις ψυχές μας την ανθρώπινη αλήθεια είναι ιδανική επιλογή για να μεταφέρουν στο θεατή τη συνθήκη του εγκλεισμού και της έλλειψης ανθρωπιάς. Λειτουργικοί και ατμοσφαιρικοί οι φωτισμοί του Βαγγέλη Μούντριχα.
Στο σύνολο της είναι μια αξιοπρόσεκτη παράσταση, που δεν υπόσχεται να δώσει απαντήσεις , αλλά να μας εισαγάγει σε βαθιά γεμάτες πραγματικότητες που αντικατοπτρίζουν πώς η ιστορία και ο βάναυσος και ακατέργαστος αγώνας για την εξουσία μετατρέπονται σε έναν φρικτό και επαναλαμβανόμενο κύκλο. Είναι μια παράσταση μια δημιουργεί άβολα ερωτήματα σχετικά με τα προνόμια, τις προκαταλήψεις και τη βία, και το πόσο τελικά λεπτές είναι οι διαχωριστικές γραμμές της ιστορίας ανάμεσα στους θύτες και τα θύματα. Δείτε την.