Ρεαλιστικό Θέατρο

Το σύγχρονο θέατρο οφείλει την ύπαρξή του στο κίνημα του ρεαλισμού και στους θεατρικούς συγγραφείς του τέλους του 19^ου αιώνα, που άνοιξαν ένα νέο κεφάλαιο στην Ιστορία Θεάτρου, ένα κεφάλαιο που έφερε αρκετά διαφορετικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα από τα θεατρικά είδη του παρελθόντος και που ήρθε ως απάντηση στις εξελίξεις του καιρού του.

Ο ρεαλισμός ως είδος επηρέασε όλες τις τέχνες με σημαντικούς εκπροσώπους στην λογοτεχνία, το θέατρο, την ζωγραφική κ.α. Οι καλλιτέχνες εν γένει και συγκεκριμένα οι θεατρικοί συγγραφείς του 19^ου αιώνα, αφουγκραζόμενοι τις εξελίξεις στις επιστήμες με την ρηξικέλευθη διατύπωση της Εξέλιξης των Ειδών από τον Δαρβίνο (1859) (που φανέρωσε την δύναμη της επίδρασης του περιβάλλοντος και της κληρονομικότητας), στην πολιτική φιλοσοφία με τον Καρλ Μαρξ και την συγγραφή του Κεφαλαίου, στην ψυχανάλυση με τον Φρόυντ και την Ερμηνεία των Ονείρων, άρχισαν να απομακρύνονται από τα μελοδράματα και τις ανάλαφρες κωμωδίες που κυριάρχησαν στο πρώτο μισό του 19^ου αιώνα και να στρέφονται σε μία τέχνη, που στόχο είχε –όπως πίστευαν– την βελτίωση του ανθρώπου.

Οι γενικές αρχές του ρεαλισμού υποστηρίζουν ότι: α) η αλήθεια κατοικεί σε αντικείμενα που αντιλαμβανόμαστε μέσω των αισθήσεων, άρα η αλήθεια είναι επαληθεύσιμη μέσω της επιστήμης και β) οι επιστημονικές μέθοδοι και δη η παρατήρηση μπορούν να επιλύσουν κάθε πρόβλημα. Στο θέατρο, ρεαλισμός σήμαινε μια προσπάθεια για μεγαλύτερη πιστότητα στην καθημερινή ζωή, τα προβλήματά της και μια απεικόνιση της πραγματικότητας πολύ

πιο πειστική και ακριβή, είτε μέσω της θεματολογίας, είτε μέσω των ερμηνειών, αλλά ακόμα και μέσω της διαμόρφωσης του ίδιου του θεατρικού χώρου και την ανάπτυξη των σκηνικών και των κοστουμιών.

Προκειμένου να αναπαράξουν μία αληθοφανή αναπαράσταση της πραγματικότητας (σχεδόν τέλεια ψευδαίσθηση), οι συγραφείς και οι σκηνοθέτες απέρριψαν τις θεατρικές συμβάσεις του παρελθόντος και εξέλιξαν αξιοθαύμαστα τους τομείς της σκηνογραφίας, της ενδυματολογίας, των φωτισμών, του μακιγιάζ ακόμα και τον ίδιο τον υποκριτικό κώδικα των ηθοποιών.

Πατέρας του ρεαλιστικού θεάτρου θεωρείται ο Νορβηγός συγγραφέας Henrik Ibsen, του οποίου τα έργα θεωρήθηκαν αρκετά πρωτοποριακά στην εποχή τους και μερικά μάλιστα ξεσήκωσαν θύελλα αντιδράσεων με την απεικόνιση των ηρώων τους. Ο Ibsen ήταν από τους πρώτους θεατρικούς συγγραφείς που έστρεψαν το μικροσκόπιο της πένας τους επάνω στην αστική τάξη και τα προβλήματά της, την κοινωνική υποκρισία, τις σχέσεις των δύο φύλων και τον θεσμό της οικογένειας. Στις καινοτομίες του συμπεριλαμβάνονται τα ότι σχεδόν κατήργησε τους μεγάλους μονολόγους, εισήγαγε στα έργα του τις έννοιες της αιτιότητας-αποτελέσματος, φώτισε τα εσωτερικά ψυχολογικά κίνητρα των  χαρακτήρων του και τόνισε την επίδραση του περιβάλλοντος στην διαμόρφωση της προσωπικότητας των ηρώων του, στην οποία τεράστιο ρόλο παίζει η κοινωνικο-οικονομική τους κατάσταση.

Βασικός εκπρόσωπος του ρεαλιστικού θεάτρου θεωρείται επίσης ο μεγάλος Ρώσος συγγραφέας, Anton Chekhov. Πατώντας επάνω στα έργα του Τσέχοφ και γονιμοποιώντας τις επιρροές από τις θεατρικές εξελίξεις της εποχής του, ο Στανισλάβσκι ίδρυσε στην Ρωσία το Θέατρο Τέχνης και ανέπτυξε το προσωπικό του σύστημα υποκριτικής πατώντας στα χνάρια του ρεαλισμού, το οποίο με την σειρά του και τους επιγόνους του, έχει επηρεάσει όλους τους μεγάλους ηθοποιούς που ακολούθησαν και διαμόρφωσε τον υποκριτικό κώδικα για τον κινηματογράφο.

Ο ρεαλισμός δεν πρέπει να συγχέεται με τον νατουραλισμό, ένα κίνημα πολύ κοντά και χρονολογικά, αλλά και καλλιτεχνικά. Μολονότι ο ρεαλισμός αναγνώριζε την δύναμη του περιβάλλοντος και της κληρονομικότητας στην διαμόρφωση του υποκειμένου, εξακολουθούσε να δίνει βαρύτητα στην ανθρώπινη βούληση. Αντιθέτως, ο νατουραλισμός ερμηνεύει ακραία τον δαρβινισμό και φτάνει στο σημείο να απαλλάξει τελείως τον άνθρωπο από την ελευθερία επιλογής και την ευθύνη που οι πράξεις του συνεπάγονται, καθώς τα ανάγει όλα σε δυνάμεις πέραν του ελέγχου του ανθρώπου. Ο νατουραλισμός σαν κίνημα εξελίχθηκε σχεδόν ταυτόχρονα με τον ρεαλισμό σε διάφορες τέχνες και εκπρόσωποί του διακρίθηκαν κυρίως στην Γαλλία, με χαρακτηριστικό το παράδειγμα του Emile Zola. Συχνά, τα νατουραλιστικά έργα χαρακτηρίζονται από ακραίο πεσσιμισμό.

Ο ρεαλισμός και ο νατουραλισμός, που ήρθαν ως αντίδραση στον ρομαντισμό των αρχών του 19^ου αιώνα, είναι τα δύο ρεύματα που έθεσαν τις βάσεις για το σύγχρονο θέατρο, όπως το γνωρίζουμε στις μέρες μας.