*Κριτική Kάτια Σωτηρίου
To έργο Στέλλα Βιολάντη, Έρως Εσταυρωμένος του Γρηγόριου Ξενόπουλου, που ανεβαίνει για δεύτερη χρονιά στην Αθήνα υπό την σκηνοθετική καθοδήγηση του Γιώργου Λύρα, παρουσιάζεται στο Θέατρο Δημήτρης Χόρν.
Το έργο
Η Στέλλα Βιολάντη, κόρη του Ζακυνθινού μεγαλέμπορου Παναγή Βιολάντη, ενδίδει στην ερωτική πολιορκία ενός ξεπεσμένου ευγενούς, του Χρηστάκη Ζαμάνου, ζώντας μέσα στη γλυκιά πλάνη των αισθημάτων της και χωρίς να υπολογίσει την αδυσώπητη αντίδραση του ασφυκτικού αστικού περίγυρου των αρχών του 20ου αιώνα. Σε μια χρωμαστιστή κόλλα χαρτί του απαντά «Είμαι δική σου. Αγάπα με». Αυτό είναι το έγκλημά της για το οποίο θα πληρώσει πολύ ακριβά. Ο ερωτάς της θα είναι μαρτυρικός. «Έρως Εσταυρωμένος».
«Την υπόθεση του έργου την πήρα απ’ τη ζωή. Όχι μόνο στη Ζάκυνθο και στην Επτάνησο, αλλά και στην Αθήνα, στην Πάτρα, ερωτευμένα κορίτσια φυλακίζονταν εκείνο τον καιρό σε σοφίτες και καταγώγια ως να ξεχάσουν, να αρνηθούν την απαγορευμένη τους αγάπη ή να πεθάνουν“,γράφει ο Ξενόπουλος ο οποίος μεταπλάθει το 1909 την περίφημη νουβέλα του “Έρως Εσταυρωμένος” για τη σκηνή, κατά παραγγελία της Μαρίκας Κοτοπούλη, χαρίζοντας στο ελληνικό κοινό ένα από τα αρτιότερα έργα του.
Ο Ξενόπουλος θεωρείται ως ένας από τους εισηγητές της αστικής πεζογραφίας, τίτλο που δικαιώνει στη Στέλλα Βιολάντη, καθώς το διήγημά του είναι γραμμένο στα πλαίσια του αστικού ρεαλισμού, δηλαδή καθρεφτίζει γεγονότα που συνέβαιναν συχνά κατά το 18ο αιώνα. Θέμα του είναι ο έρωτας και μάλιστα ο έρωτας ανάμεσα σε δύο άτομα από διαφορετικές κοινωνικές τάξεις. Η απόλυτη εξουσία του πατέρα παραμένει πάντοτε κυρίαρχο μοτίβο και διατρέχει όλες τις επιμέρους πράξεις των προσώπων. Βέβαια, σε σχέση με τα ηθογραφικά διηγήματα, το χρήμα και η οικονομική επιφάνεια των ατόμων αναδεικνύονται σε αποφασιστικούς παράγοντες επηρεασμού των εξελίξεων. Στην αστική πεζογραφία είναι εντονότερη η διάκριση των ανθρώπων σε κοινωνικές τάξεις και δίνεται μεγαλύτερη έμφαση στο πώς αυτό τροποποιεί τη δράση τους.
Ταυτόχρονα όμως, ως άνθρωπος διορατικός, ο Ξενόπουλος αξιοποιεί κατάλληλα αυτά τα νέα δεδομένα, έχοντας αντιληφθεί τις αλλαγές που συντελούνται στο κοινωνικό και οικογενειακό περιβάλλον, με τη θεαματική είσοδο της γυναίκας στο ιστορικό προσκήνιο. Η ηρωίδα του διακατέχεται από το ερωτικό στοιχείο, ζει και πεθαίνει για έναν έρωτα ρομαντικό, καθάριο και απόλυτο, με τόσο διαυγή ελατήρια ώστε να καταστεί ιδεαλιστικός, ικανός να εξυψώσει τον άνθρωπο σε ανώτερα επίπεδα. Είναι φυσικά προφανές πως το έργο του Ξενόπουλου δε λειτουργεί ως μια γραμμική αφήγηση της κατάστασης των γυναικών, αλλά πρόκειται μάλλον για επιμέρους εκθέσεις πάνω στη μακριά διάρκεια των κοινωνικών, νομικών, πολιτικών και πολιτιστικών μορφών που όπως είχε γράψει και η Μ. Περό «συγκρότησαν τα σχήματα των ειδικών σχέσεων μεταξύ ανδρών και γυναικών».
Πρόκειται γι’ αυτό που η έμφυλη επιστήμη αποκαλεί έμμεσο κοινωνικό εγκλεισμό, ο οποίος λειτουργεί τόσο καταναγκαστικά, ώστε πολλές ηρωίδες επαναστατούν, εναντιώνονται και ξεπερνούν τα κοινωνικά και μάλιστα έμφυλα προσδιορισμένα όρια. Όταν πια η ανατροπή ολοκληρωθεί, καθώς η βαθιά πατριαρχική κοινωνία είναι ανέτοιμη και εντελώς απρόθυμη να την αποδεχθεί, ο θάνατος σαν συνέπεια, τιμωρία ή αυτοκαταστροφή, εμφανίζεται ως η μοναδική λύση.
Έτσι, ο θάνατός της Στέλλας μπορεί να είναι άδοξος αλλά επιτρέπει την αποκατάσταση της οικογενειακής και κοινωνικής τάξης, επιτρέποντας και στο θεατή να επιστρέψει στην κανονικότητα, παρά τη συγκίνηση του για την κατάφωρη αδικία.
Η παράσταση
Η σκηνοθεσία του Γιώργου Λύρα είναι σφιχτή και πειθαρχημένη, χωρίς να πλατειάζει. Δημιουργεί μία παράσταση με ρυθμό και σωστή καθοδήγηση απέναντι στους ηθοποιούς του, και συνδιαλέγεται ισότιμα και με σεβασμό με το κείμενο του Ξενόπουλου, δικαιώνοντας το. Σημαντικός αρωγός στην προσπάθεια αυτή ο Απόλλων Παπαθεοχάρης που στήνει ένα λιτό, αλλά έξοχο σκηνικό, με το τεράστιο τραπέζι που τονίζει με έμφαση την απόσταση που υπάρχει μεταξύ των ηρώων, αλλά και που λειτουργεί ως δεύτερη σκηνή που φιλοξενεί στιγμές έρωτα αλλά και έντασης. Κομψά και απόλυτα ταιριαστά και τα κουστούμια του.
Ατμοσφαιρικοί οι ι φωτισμοί του Αλέξανδρου Αλεξάνδρου , ενώ και η μουσική από τον Αντώνη Παπακωνσταντίνου, είναι σωστή και διακριτικά παρούσα.
Οι ερμηνείες της παράστασης κινούνται σε υψηλά επίπεδα.
Η Ευγενία Δημητροπούλου ίσως στην πιο ώριμη στιγμή της, ενσαρκώνει την Στέλλα με πάθος και ένταση, με σωστά μετρημένη εκφραστικότητα, καταφέρνοντας να τονίσει τόσο την γενναία φύση της ηρωίδας της που απορρίπτει το ρόλο της υπάκουης κόρης, διεκδικώντας ανυποχώρητα το δικαίωμα στη ζωή και στον έρωτα, όσο και την θηλυκότητα και αφελή παιδικότητα της, ειδικά στη σκηνή της συνάντησης της με το Χρηστάκη.
Ο Δημήτρης Παπανικολάου, με εύστροφη εκφραστικότητα, ελεγχόμενες εκρήξεις και στιγμιαία ενοχικές επαναφορές τονίζει στο πρόσωπο του Παναγή Βιολάντη την εξαχρείωση του παρωχημένου πια φεουδαλικού ιδεώδους που ανθίσταται στην οριστική του πτώση, την οποία όμως ο ίδιος τη βιώνει στο οικογενειακό κύτταρο, με την απώλεια κεκτημένων που άπτονται της γενικότερης κοινωνικής του θέσης. Εξαίσιος στη σκηνή που καταφθάνει «χαρούμενος» και δημιουργεί κλίμα ειρωνικής ευαρέσκειας παγιδεύοντας τις σχέσεις του μέ τούς άλλους και δή μέ τή Στέλλα.
Η Νεκταρία Γιαννουδάκη, άψογη στην εκφορά του λόγου και στις συναισθηματικές της κλιμακώσεις, ενσαρκώνει με περίσσια εσωτερικότητα, αλλά και πάσχον σώμα όπου χρειάζεται, την παροπλισμένη συζύγο, η οποία συμβιβασμένη, δεν αρκείται απλά στην υποταγή της, και στον τρόμο που νιώθει για τον Παναγή, αλλά εμποτισμένη από το λόγο του, τον ενστερνίζεται απόλυτα, αρνούμενη ακόμα και την ίδια τη γυναικεία φύση της και το μητρικό της ένστικτο.
Η Πηνελόπη Μαρκοπούλου με μια συναισθηματικά γενναιόδωρη ερμηνεία, που ισορροπεί ανάμεσα στο χιούμορ και την τραγικότητα, ερμηνεύει τη στωική και αξιόπιστη Νιόνια, τη μόνη που καταλαβαίνει το πάθος της ανιψιάς της, Στέλλας. Απέδωσε έξοχα την ματαίωση της ηρωίδας της, αλλά και την αγωνία της για τα γεγονότα που βλέπει να οδηγούν σε ένα τραγικό τέλος.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η Νεκταρία Γιαννουδάκη και η Πηνελόπη Μαρκοπούλου ξεχωρίζουν για τη χειρονομιακή ρύθμιση, την ανταλλαγή βλεμμάτων και την εξωλεκτική τους ερμηνεία. Αξίζει να τις παρακολουθήσει ο θεατής στο πώς πάσχουν όταν σιωπούν και παρακολουθούν τα γεγονότα να εκρήγνυνται μπροστά τους.
Με χιούμορ αλλά και την πρέπουσα γραφικότητα η ερμηνεία του Ηλία Λατσή στο ρόλο του Νταντή, ενώ και ο Αυγουστίνος Κούμουλος στο ρόλο του Χρηστάκη κατάφερε να αποδώσει την ατολμία και νευρικότητα του ήρωα του. σωστή και μετρημένη και η παρουσία της Αθηνάς Σακαλή στο ρόλο της Ασημίνας.
Στο σύνολο της η παράσταση είναι συγκινητική και ουσιώδης, ένα άξιο θεατρικό ανέβασμα για ένα τόσο κλασικό, αλλά και αγαπημένο έργο.
Συντελεστές παράστασης
Σκηνοθεσία: Γιώργος Λύρας
Σκηνικά-κοστούμια: Απόλλων Παπαθεοχάρης
Φωτισμοί: Αλέξανδρος Αλεξάνδρου
Μουσική: Αντώνης Παπακωνσταντίνου
Σκηνική πάλη: Κρις Ραντάνοφ
Βοηθός σκηνοθέτη: Γεωργία Πιερρουτσάκου
Βοηθός παραγωγής: Λιάνα Ανδρικοπούλου
Διανομή (αλφαβητικά) :
Μαρία Βιολάντη : Νεκταρία Γιαννουδάκη
Στέλλα Βιολάντη : Ευγενία Δημητροπούλου
Νταντής: Ηλίας Λατσής
Νιόνια : Πηνελόπη Μαρκοπούλου
Χρηστάκης Ζαμάνος : Αυγουστίνος Κούμουλος
Παναγής Βιολάντης : Δημήτρης Παπανικολάου
Ασημίνα : Αθηνά Σακαλή
Πληροφορίες παράστασης
Θέατρο: Θέατρο Δημήτρης Χορν
Τοποθεσία: Αμερικής 10, Αθήνα
Ημερομηνίες παράστασης: 30 Οκτωβρίου – 28 Νοεμβρίου 2017
Κάθε Δευτέρα και Τρίτη στις 21.00
Διάρκεια: 90 λεπτά (χωρίς διάλειμμα)