*Κριτική της παράστασης από την Κάτια Σωτηρίου
Ο Δήμος Αβδελιώδης παρουσιάζει το διήγημα του Γεώργιου Βιζυηνού “Το μόνον της ζωής του ταξίδιον”, σε ερμηνεία της Ιωάννας Παππά. Η παράσταση παίχτηκε την άνοιξη στο Θέατρο «Tempus Verum – Εν Αθήναις» και περιοδεύει το καλοκαίρι σε επιλεγμένους προορισμούς ανά την Ελλάδα.
Το ‘Εργο
“Το μόνον της ζωής του ταξίδιον”, δημοσιεύτηκε σε δύο συνέχειες στο περιοδικό Εστία τον Ιούνιο και τον Ιούλιο του 1884. Ο Κωστής Παλαμάς ονόμασε το έργο του Βιζυηνού ονειρόδραμα, καθώς στην ουσία είναι ένα αδιάκοπο πέρασμα από το φανταστικό στο πραγματικό και από τη μεταφορά στην κυριολεξία.
Το αφηγηματικό υλικό του βασίζεται σε προσωπικές και οικογενειακές μνήμες και ενισχύεται από το στέρεο υπόβαθρο της προσωπικής του παιδείας και την επιστημονική γνώση του Βιζυηνού ενσωματωμένες σε μια πλούσια γλώσσα (λόγια, λαϊκή, ιδιωματική), ιδιαίτερα περιγραφική, με λόγο που ακροβατεί μεταξύ του σοβαρού και του χιουμοριστικού. Σκοπός του κειμένου δεν είναι να προσφέρει μια απλή αυτοβιογραφία, ή την αφήγηση μιας προσωπικής ιστορίας, αλλά να συνθέσει ένα κείμενο το οποίο θα αποδίδει το ανθρώπινο δράμα και θα περιγράφει γλαφυρά μια εποχή ιδιαίτερα σημαντική για τους ‘Έλληνες της Πόλης. Η αφήγηση σε πρώτο πρόσωπο, η ψυχογραφική διείσδυση στις ψυχές των χαρακτήρων , οι δραματικές συγκρούσεις, η δομή, η δραματικότητα, η άρτια τεχνική της αφήγησης – η ενδιαφέρουσα διαπλοκή του ιστορικού και του αφηγηματικού χρόνου – είναι μερικά από τα βασικά γνωρίσματα του συγκεκριμένου έργου. Πράγματι χρησιμοποιώντας έντονα πότε το όνειρο , πότε την παραίσθηση, με την εναλλαγή του φανταστικού με το πραγματικό , της αλήθειας με την ψευδαίσθηση , αλλά και τις αυτοβιογραφικές αναφορές ο Βιζυηνός διεισδύει στα ψυχικά κίνητρα των ηρώων του.
Οι μεταφορές του θανάτου, ως ρητορικά σχήματα αλλά και ως κοινωνικές γλωσσικές συμβάσεις, κατέχουν κομβική θέση στην παραγωγή της αφήγησης. Η πρώτη και κυρίαρχη μεταφορά για τον θάνατο είναι αυτή που δηλώνεται ήδη στον τίτλο: το ταξίδι, το εμβληματικό πολιτισμικό στερεότυπο της νεωτερικότητας, που λειτουργεί παράλληλα και ως μεταφορά για τη ζωή, ενώ και η βιογραφική και κειμενική περιπέτεια σχετίζεται με τη γλωσσική εξέλιξη, με τη σταδιακή ενσωμάτωση του γλωσσικού κώδικα των ενηλίκων. Αυτό σημαίνει ότι η έξοδος από τον κύκλο της παιδικότητας και η ένταξη στον κόσμο της νόησης συναρτώνται με τη μετάβαση από μια ολιστική και βιωματική αντίληψη της πραγματικότητας που οδηγεί στη συμβολική έννοια για τη ζωή.
Το θέμα
Ο αφηγητής του διηγήματος, ο εγγονός, διηγείται τις συνθήκες διαβίωσής του στην Πόλη, όταν ήταν ραφτόπουλο του αρχιράφτη της Βαλιδέ Σουλτάνας και περίμενε να του συμβούν όλες οι περιπέτειες που του είχε διηγηθεί ο «κοσμογυρισμένος» παππούς του. Επηρεασμένος από τα παραμύθια του παππού του για εξωτικά ταξίδια και τα θαυμαστά κατορθώματα, φαντάζεται ότι καθώς είναι «γενναίο ραφτόπουλο» θα τον ερωτευτεί και θα τον παντρευτεί η βασιλοπούλα, κάτι που αποτελεί τη μεγάλη παρηγοριά του στο ζοφερό εργασιακό του περιβάλλον.
Βέβαια η πραγματικότητα είναι αρκετά διαφορετική από τις διηγήσεις του παππού, γεγονός που γεμίζει με απογοήτευση τον νεαρό. Κάποια μέρα φτάνει στην Πόλη ο Θύμιος, ο υπηρέτης του παππού και τον παίρνει μαζί του στο χωριό, γιατί ο παππούς του δεν ήταν καλά και τον ζητούσε. Εκεί επέρχονται ο αποφενακισμός και η αποκαθήλωση του ειδώλου: o παππούς αποκαλύπτει στον εγγονό ότι όσα του έλεγε για περιπέτειες σε μακρινές χώρες ήταν φανταστικά και ότι δεν είχε κάνει στη ζωή του ούτε ένα ταξίδι, παρά μόνο ως πρόθεση και με το νού. Ο παππούς τελικά πεθαίνει την επομένη, πραγματοποιώντας έτσι «το μόνον της ζωής του ταξείδιον».
Η Παράσταση
Ο Δήμος Αβδελιώδης στήνει μια θεατρική εκδοχή του διηγήματος με αγάπη και σεβασμό στο κείμενο, ως μια περιπέτεια γεμάτη συγκίνηση και χιούμορ, που πλημμυρίζει από μυρωδιές και αρώματα της Πόλης, μπολιάζεται με αγαπημένα λαϊκά παραμύθια, περιγράφει δύσκολες στιγμές του ελληνισμού όπως το παιδομάζωμα , και φωτίζει μια από τις πιο τρυφερές σχέσεις στην οικογένεια, τη σχέση παππού-εγγονού, καυτηριάζοντας ταυτόχρονα και τη συζυγική σχέση του παππού με τη γιαγιά.
Χρησιμοποιείται η αυθεντική καθαρεύουσα της γραφής του Βιζυηνού, με τη σύζευξη του λόγιου λόγου, όταν απευθύνεται άμεσα στον αναγνώστη (περιγραφές τοπίων), και λόγο λαϊκό, όταν απευθύνεται έμμεσα σ’ αυτόν (διάλογος χαρακτήρων). Η γλώσσα του κειμένου είναι ζεστή, και γεμάτη ιδιωματισμούς, που δεν διστάζει να είναι σκληρά ρεαλιστική και στην αμέσως επόμενη τολμηρά λυρική. Είναι μια βαθιά ελληνική γλώσσα που ταξιδεύει κι αυτή αιώνες, αλλάζοντας συνεπιβάτες και έκφραση.
Η παράσταση βασίζεται εξολοκλήρου στην ερμηνεία και τη δύναμη της Ιωάννας Παππά, η οποία παίζει με τη φωνή και το σώμα της σε διαρκή κίνηση και ένταση, όλα τα πρόσωπα από το έργο, συνδυάζοντας τόσο τη δραματικότητα και το βαθύ αίσθημα κάποιων στιγμών, όσο και το πηγαίο χιούμορ της «αποφόρτισης», παράλληλα με τον ηθικό κώδικα του παιδιού, και τα ανθρώπινα μηνύματα πίσω από τις γλαφυρές περιγραφές. Με εξαίσια πλαστικότητα και εύγλωττη κινησιολογία, σχεδόν σαν παντομίμα σε κάποιες στιγμές, κατορθώνει να μεταδώσει όχι μόνο την ουσία του κειμένου, αλλά και να ξυπνήσει μνήμες από τις καθημερινές κινήσεις των ανθρώπων εκείνης της εποχής και του τόπου. Η Ιωάννα Παππά επιτελεί έναν ερμηνευτικό άθλο, όχι μόνο γιατί έχει ένα τόσο δύσκολο κείμενο να αποδώσει, μόνη επί σκηνής, χωρίς κανένα σκηνικό ή άλλο βοήθημα, αλλά και γιατί χρησιμοποιεί όλα τα μέσα της φωνής και του κορμιού για την ακαριαία εναλλαγή φωνής, ηχοχρωμάτων, διαθέσεων, ηλικίας και φύλων.
Σπουδαία αρετή της παράστασης η ενσωμάτωση ολοζώντανων διαλόγων μέσα στον μονόλογο, ως είδος «εσωτερικής» σκηνοθεσίας στη γραφή, προσδιορίζοντας την ουσία μέσα από την απλότητα, την λιτότητα και την ακρίβεια. Καίρια η μουσική επένδυση της παράστασης, από τον Αλέξανδρο Αβδελιώδη, με τους ήχους να δένουν με την αφήγηση.
Τόσο η σωματική απόδοση του θεατρικού λογού όσο και η εσωτερική δύναμη της ερμηνείας της Ιωάννας Παππά που κατόρθωσε με περίσσεια ερμηνευτική δεινότητα να συνδυάσει την τρυφερότητα της ψυχής με το θέμα του θανάτου και του ονείρου, καθιστούν την παράσταση ένα μοναδικό σκηνικό γεγονός.
- Ερμηνεία: Ιωάννα Παππά
- Κοστούμι: Αριστείδης Πατσόγλου
- Μουσική: Βαγγέλης Γιαννάκης
- Live Πιάνο: Αλέξανδρος Αβδελιώδης
- Βοηθός σκηνοθέτη: Κατερίνα Βοσκοπούλου
- Διεύθυνση Παραγωγής: Αθηνά Ζώτου
- Επικοινωνία: BrainCo
- Παραγωγή: Anagnorisis Εταιρεία Θεάτρου Κινηματογράφου
Επόμενοι σταθμοί της περιοδείας:
28 Αυγούστου, Θέατρο Τεχνόπολις – Ηράκλειο Κρήτης6 Σεπτεμβρίου, Δημοτικό Θέατρο Δ. Κιντής – Ηλιούπολη7 Σεπτεμβρίου, Αθλητικό & Πολιτιστικό Πάρκο – Νέα Μάκρη10 Σεπτεμβρίου, Ευριπίδειο Θέατρο Ρεματιάς – Χαλάνδρι11 Σεπτεμβρίου, Δημοτικό Κηποθέατρο – Παπάγου13 Σεπτεμβρίου, Θέατρο Πέτρας – Πετρούπολη
Φωτογραφίες: mytheatro απο την παράσταση στο Θέατρο Βράχων του Βύρωνα στις 31/7/2017