Κριτική της παράστασης από την Κάτια Σωτηρίου
Το θέατρο του Νέου Κόσμου παρουσιάζει το έργο του Ντανιέλ Ντιμέκο , Το Χέρι του Γιάνος, σε σκηνοθεσία Ιουλίας Σιάμου και Ζωρζίνας Τζουμάκα
Το έργο μας μεταφέρει στη Σταλινική Σοβιετική Ένωση λίγα χρόνια πριν το Β Παγκόσμιο: Έξι πρόσωπα: ο Γιάνος, δημοσιογράφος της Pravda, έχει αναλάβει την προπαγάνδα υπέρ του καθεστώτος, ακολουθώντας τις οδηγίες του Λαβρέντι Μπέρια, αρχηγού της Αστυνομίας και υπευθύνου των εκκαθαρίσεων του Στάλιν, ο οποίος έχει θέσει ως στόχο να εξαφανίσει κάθε άνθρωπο που σχετίστηκε με τον προκατόχο του, Γιοζ. Η Γερμανίδα ερωμένη του Γιάνος, και η ποιήτρια Άννα ζουν το φόβο της σταλινικής εκκαθάρισης, λόγω της γνωριμίας τους με το Γιοζ, ενώ κεντρικό ρόλο παίζει και η Μαρία που εκτελεί και μεταφέρει τις εντολές του Μπέρια.
Το χέρι του János μιλά για το πώς μια ομάδα ανθρώπων προσπαθεί να επιβιώσει σε μια εποχή κατά την οποία οι κανόνες της κοινωνίας δεν είναι άλλοι από τις ιδιοτροπίες εκείνων που έχουν την εξουσία να αποφασίζουν για τη ζωή και το θάνατο των άλλων, θέτοντας σε αμφισβήτηση τους κανόνες, την αλήθεια και την αγάπη, μετατρέποντας κάθε συναίσθημα σε τρόμο.
Το ιστορικό Υπόβαθρο
Το έργο τοποθετείται στη Σοβιετική Ένωση την εποχή του Στάλιν, και μάλιστα στην περίοδο των εκκαθαρίσεων των εχθρών του καθεστώτος. Κατά τη διάρκεια του μεγάλου σταλινικού τρόμου οι εκκαθαρίσεις των αντιπάλων του Κόμματος και του καθεστώτος, από τη σοβιετική μυστική αστυνομία , τα μέλη της πολιτικής ελίτ των Μπολσεβίκων πήραν τη μορφή μαζικών διώξεων και δολοφονιών, που έμειναν στην ιστορία ως «Μεγάλη Εκκαθάριση» (1936-1938). Ιστορικά, προεξέχων των εκκαθαρίσεων ήταν ο ισχυρός άντρας του NKVD ο Νικολάι Ιβάνοβιτς Γιεζόφ, ή Γιοζ.
Δεν ήταν τίποτα άλλο από μια αιματηρή καταστολή όλων όσοι στέκονταν κριτικά απέναντι στο «κόκκινο» καθεστώς και χαρακτηρίστηκαν εύκολα και γρήγορα «εχθροί του λαού». Στις δίκες-παρωδία της Μόσχας κατηγορήθηκε για προδοσία και εκτελέστηκε όλη η παλιά φρουρά των μπολσεβίκων που συμμετείχαν στην Οκτωβριανή Επανάσταση, πάμπολλοι ακόμα ανώτατοι αξιωματούχοι, αλλά και ο Τρότσκι στο Μεξικό το 1940.
Οι αντίπαλοι του καθεστώτος και χιλιάδες Ρώσοι πολίτες και μειονότητες που θεωρήθηκαν ύποπτοι για κατασκοπεία για ξένες δυνάμεις ή απλά δηλώθηκαν ως τέτοιοι, χρησιμοποιώντας διάφορες τεχνικές της δίωξης, συνελήφθησαν και με συνοπτικές δίκες αμφίβολης νομικής βάσης και απελάθηκαν στα Γκούλαγκ, τα στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας που υπήρχαν κατά κύριο λόγο στη Σιβηρία, και μακριά από τις μεγάλες πόλεις όπως η Μόσχα ή η Αγία Πετρούπολη.
Η καταστολή, η οποία έχει γίνει το κλειδί για την εδραίωση της εξουσίας του Στάλιν, ‘έλαβε χώρα την περίοδο 1936-1938 με αρχηγό τον Yezhov, ο οποίος έπεσε σε δυσμένεια, ακαι αντικαταστάθηκε από το Γεωργιανό Λαβρέντι Μπέρια. Ο Λαβρέντι Πάβλοβιτς Μπέρια υπήρξε ένα από τα μισητά πρόσωπα στη Σοβιετική Ένωση, και ο μακροβιότερος αρχηγός της διαβόητης μυστικής υπηρεσίας NKVD (μετέπειτα KGB), που ευθύνεται για απάνθρωπα εγκλήματα αμέτρητων ανθρώπων. Ήταν ο άνθρωπος τον οποίο ο ίδιος ο Στάλιν είχε ονομάσει «ο δικός μου Χίμλερ», καθιστώντας τον Μπέρια ως το δεύτερο ισχυρότερο άνδρα της Σοβιετικής Ένωσης. Ο Μπέρια, αλλά και το κυνήγι μαγισσών κατά του Yezhov και των οικείων του είναι η ραχοκοκαλιά του έργου.
Η παράσταση
Η σκηνοθετική προσέγγιση έχει ως στόχο να δημιουργήσει μια εφιαλτική ατμόσφαιρα. Με μεθοδικότητα εξετάζει τις συνισταμένες του συναισθήματος του φόβου, και την ακρότητα των συναισθημάτων κάτω από συγκεκριμένες καταστάσεις: Η προδοσία, η μικρότητα, το μίσος, η υπακοή αναπτύσσονται σε πολλαπλά επίπεδα και περνούν και στο πεδίο του προσωπικού βιώματος και πώς αντιλαμβάνεται ο κάθε ήρωας διαφορετικά το περιβάλλον γύρω του.
Η ατμόσφαιρα τρόμου και κλειστοφοβίας εντείνεται από τη γυμνότητα του σκηνικού, και τη γραμμικότητα των κουτιών που χρησιμοποιούνται για διαφορετικούς σκοπούς, αλλά και τη μουσική επένδυση. Είναι σημαντικό στοιχείο της παράστασης ότι μέσα στις 18 σκηνές, οι ήρωες σταδιακά συνθλίβονται, αλλάζουν ρόλους, παρασύρονται ακόμα πιο βαθιά είτε στο φόβο είτε στην ασυδοσία, και τελικά αφήνουν το κοινό με μια αγωνία για τα πραγματικά δυσδιάκριτα όρια της αγάπης και της προδοσίας, αλλά και της ταυτότητας του θύματος και του θύτη. Καθώς επιλέγεται η μινιμαλιστική προσέγγιση, ιδιαίτερο βάρος αποκτούν οι ερμηνείες.
Ο Νίκος Αγγελής είναι εξαίσιος στο ρόλο του Μπέρια, εκφράζοντας πλήρως την απειλητική ψυχρότητα και την παράνοια του ήρωα του και συμβάλλει τα μέγιστα στη δημιουργία της ατμόσφαιρας τρόμου, καθώς στο πρόσωπο του αποτυπώνεται η απόλαυση της χρήσης κάθε μορφή βίας, και της συστηματικής διαστρέβλωσης κάθε ανθρώπινης αξίας.
Ο Μάνος Καρατζογιάννης ως Γιάνος κατεβάζει ρυθμούς, και με απόλυτο έλεγχο στα δραματουργικά του μέσα μεταφέρει ξεκάθαρα τον κλονισμό της ψυχοσύνθεσης του χαρακτήρα του, και το πέρασμα του από τη ματαιοδοξία και την τυφλή υπακοή, στη συνειδητοποίηση της ανισχυρότητας του και στην απόλυτη παραδοχή της δειλίας και της ήττας του.
Η Καλλιόπη Παναγιωτίδου ως Μαρία είναι το ψυχρό και κυνικό δεξί χέρι του Μπέρια αποδίδοντας με άνεση την πλήρη αποδοχή αυτού του ρόλου, και στέκεται – μαζί με τον Μπέρια – πιστή στο ρόλο του θύτη.
Η Ελένη Ζαραφίδου ως Ματίλντα κινείται εξαιρετικά πειστικά στα όρια του ρόλου του θύματος και θύτη, καταδεικνύοντας το πόσο μπορεί να αλλοιωθεί ένας άνθρωπος από τα όσα του συμβαίνουν, ή και να φανερώσει τελικά τα κρυμμένα στοιχεία του εαυτού του. Η Έβρη Σωφρονιάδου στο ρόλο της ποιήτριας διατηρεί το ύφος της γυναίκας που μάχεται για το παιδί της, αλλά ταυτόχρονα την ποιότητα των καλλιτεχνών, που ειδικά στη Σταλινική περίοδο αντιμετωπίστηκαν με ιδιαίτερη εχθρότητα λόγω της ικανότητας τους να εκφράζουν μύχιες σκέψεις
Να δείτε την παράσταση; Ασφαλώς και ναι. Η ιστορία μπορεί να έχει σαφείς αναφορές στη Σταλινική εποχή του σκότους, αλλά την υπερβαίνει, και αφορά όλες τις μεταιχμιακές και μεταβατικές ιστορικές περιόδους στις οποίες οι άνθρωποι πρέπει να πάρουν αποφάσεις, είτε για τους εαυτούς τους, είτε για τους άλλους, και στις οποίες καλούνται τελικά να διαχειριστούν την όποια εξουσία έχουν ή νομίζουν ότι έχουν. Ο συγγραφέας έρχεται από τη Λατινική Αμερική, έχει βιώσει δικτατορίες και καθεστώς τρόμου, και όπως ο Σέρχιο Μπλάνκο, με το εξαίσιο Κίεβο του που είδαμε πριν λίγα χρόνια, κατορθώνει να εκφράσει την αγριότητα του καθεστώτος μέσω ενός έργου , που αν τα ονόματα δεν είχαν σαφείς αναφορές σε υπαρκτά πρόσωπα, θα μπορούσε να αναφέρεται σε οποιαδήποτε περιοχή και εποχή. Δεν είναι ένα εύκολο ή ευχάριστο έργο, αλλά κανένα έργο που ξεγυμνώνει τον ανθρώπινο ψυχισμό δεν είναι εύκολο, γιατί θέτει το θεατή προ των ευθυνών του.
Μετάφραση: Κωνσταντίνος Χατζόπουλος
Σκηνοθεσία: Ιουλία Σιάμου, Ζωρζίνα Τζουμάκα
Σκηνικά – Κοστούμια: Άση Δημητρολοπούλου
Σχεδιασμός φωτισμών: Αποστόλης Τσατσάκος
Πρωτότυπη μουσική: Δημήτρης Πικράκης
Σχεδιασμός προβολών: Ντένης Κωστόπουλος
Φωτογραφίες: Κωνσταντίνος Λέπουρης
Παίζουν οι ηθοποιοί: Νικόλας Αγγελής (Μπέρια), Ελένη Ζαραφίδου (Ματίλντα), Μάνος Καρατζογιάννης (Γιάνος), Καλλιόπη Παναγιωτίδου (Μαρία), Έβρη Σωφρονιάδου (Άννα)
Θέατρο του Νέου Κόσμου
Κάτω χώρος
Αντισθένους 7 και Θαρύπου
Νέος Κόσμος
Τηλέφωνο: 210 9212900
Διάρκεια: 70΄